Yirminci yuzyıl romanının doruklarından birini oluşturan Ferdydurke sınıflandırılamaz bir yapıttır. Siyasal bir alegori, modern uygarlığın gercekustucu bir incelemesi, varoluşcu bir roman ve klasik Polonya edebiyatının tum oğelerini iceren karmaşık bir parodi olduğu şeklinde farklı değerlendirmelere tabi tutulsa da ortak kanı, tartışmasız bir başyapıt olduğudur. Yayımlandıktan kısa bir sure sonra Polonya'da yasaklanan bu saygısız, satirik yapıt, toplumsallığın her alanına şiddetli bir saldırı, bir isyan, bir lanettir...
Ana teması, otuz yaşlarındaki genc bir adamm kendi hayatı uzerine duşunurken "kucultulup" liseye geri gonderilmesi olan Ferdydurke, başka temalarla kesişerek ya da onlara teğet gecerek gelişir. Modern gundelik hayatın en "mahrem" mekÂnları olan yatak odalarına ve tuvaletlere dev buyuteclerle dalan, derin psikolojik ve felsefi gondermeler iceren bu yapıt, modern şehir ve kır hayatının pisliğini deşmekte, bu leş kokulu varoluşun temelindeki esareti yuzumuze carpmaktadır: "Hepimiz başkalarına gore yaşıyoruz!"
Yetişkinler dunyasındaki yapay toplumsal roller; cocuğun karşısına cıkan ilk kurum olan okulun bıktırıcı, ezbere dayalı atmosferi ve "vatan, millet ideali"; gencliğe, spora, tekniğe ve teknolojiye tapan "ilerici" modem orta sınıf ailesinin kirli camaşırları; gonullu kopekliğe can atan yoksullar; varlık nedenlerini birbirlerinde bulan ve aynı verili davranış kalıplarım benimsemiş aristokrat efendiler ve koleler... Gombrowicz'in lanetine uğrarlar...
Ferdydurke, gecmiş bir "altın cağ"a ağıt değildir. Ferdydurke'de doğrudan doğruya karşısındakine gore bicimlenen "ezeli oyuncu insan" ve modern insanın yaşamını sahteleştiren kulturel şema hedef alınır. Ferdydurke, yıkıcıdır! Oğrenciler, oğretmenler, yoneticiler, "buyuk vatan şairleri", anneler, veliler, sanatcılar, eleştirmenler, gencler, yetişkinler, ilericiler, kentliler, koyluler, burjuvalar, aristokratlar ile sanat ve aşk, bicimin en derin ifadesi olan yuzler, kıclar, baldırlar... kısacası her kurum ve kimlik, yaldızlı ve cilalı butun ilişkiler bu mustehcen romanda aşağılanır.
Sahte hayatlar yaşamak istemeyenler; yetişkinlerin dunyasına yetersizlikleri ve olgunlaşmamışlıklarıyla karşı cıkmak isteyenler icin...
Witold Gombrowicz - Ferdydurke
Ayrıntı, 1996, 267, Roman
Ceviren Yaşar Avunc
Tıpkıcekim PDF, Clearscan