Marmara Universitesi
Sosyal Bilimler Enstitusu
İletişim Bilimleri Anabilim Dalı
İletişim Bilimleri Bilim Dalı

Sanatsal Uretimin Toplumsal Oluşumu:
NÂzım Hikmet?in ?Memleketimden İnsan Manzaraları? Orneği

Goksel Aymaz

(Doktora Tezi)

Danışman: Prof. Dr. Nurcay Turkoğlu

İstanbul, Haziran 2007

Marmara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu İletişim Bilimleri Anabilimdalı
İletişim Bilimleri Bilim Dalı?nda Prof. Dr. Nurcay Turkoğlu danışmanlığında doktora tezi
olarak hazırlanmış olan ?Sanatsal Uretimin Toplumsal Oluşumu? adlı bu calışma, ?sanat
yapıtı? uretiminin ve ?sanat yapıtı ureticisi olarak sanatcı?nın uretiminin toplumsal
belirlenimi uzerine bir calışmadır. Kendisine ornek olarak, ?Memleketimden İnsan
Manzaraları? yapıtını ve bu yapıtın ureticisi olarak NÂzım Hikmet?i secmiştir. Tez
calışmasında, Fransız sosyolog Pierre Bourdieu?nun ?alan? sosyolojisinin ve ozellikle
Gustave Flaubert?in ?L?Éducation sentimentale? yapıtına uyguladığı ?sanatsal alan?
cozumlemesinde kullandığı ?sanat yapıtı?, ?yapıtın uzamı?, ?sanat yapıtı ureticisi olarak
sanatcı?, ?sanatcının uzamı?, ?habitus? gibi kavramların nesneleştirme kategorileri olarak
?Memleketimden İnsan Manzaraları?na uyarlanması soz konusudur. Bourdieu?nun sanatsal
uretime uyguladığı ?alan? sosyolojisi, bu tez calışmasndaki analizler icin yanlıca ?kategorik
bir cerceve? sunmuştur. Bu cerceve icinde, Marksist kultur kuramının Plehanov, Lunacarski
ve Lukacs?tan Adorno, Benjamin ve Eagleton?a kadarki eleştirel birikiminden,
tartışmalarından faydalanılmıştır.
Uc bolumden oluşan tez calışmasının ?Toplumsal Uzam ve Sanat Yapıtı? adını taşıyan
ilk bolumunde, sanat yapıtının toplumsal gerceklikle ilişkisi sorgulanarak, hem sanat yapıtının
uretiminin, hem de o sanat yapıtını ureten sanatcının uretiminin ?toplumsal bir uretim?
olduğu uzerinde durulmuş ve bunu takiben, ?Memleketimden İnsan Manzaraları?nın sosyal
bilimler alanında bir araştırmaya konu olarak nesneleştirilebilme potansiyeli gozden
gecirilmiştir. ?Toplumsal Yorunge? başlıklı ikinci bolum, ?edebi nesneleştirmenin
gerekceleri?nin ve bu nesneleştirmenin cercevesini cizip eksenini belirleyen kategorilerin,
NÂzım Hikmet?e ve yapıtına uygulanışıyla ilgilidir. Soz konusu bolum, NÂzım Hikmet?in
?Memleketimden İnsan Manzaraları? yapıtının ureticisi olarak uretilme surecinin, Turk
edebiyatında ?Anadolu?ya bakmak? gibi turdeş tutumlar icinde koklu bir kopuşa yol acarak,
avangart ve modernist bir yapıt ortaya cıkardığı tespitiyle bitmektedir. ?Estetik Değerin Etik
Değerle Cakışması? başlıklı ucuncu ve son bolumde, ?Memleketimden İnsan Manzaraları?nın
modernist bir yapıt olduğu tezi, yapıtın iceriğe ilişkin nitelikleriyle orneklendirilmiştir.
Hayata ?milliyetci şiirler yazan Paşa torunu? olarak başlayıp yirminci asrın buyuk
sanatcıları arasına girmiş bir avangart olarak nokta koyan NÂzım Hikmet, bu bakımdan,
yalnızca ?yapıt uretmek sanatı?nı değil, aynı zamanda ?bir şair olarak kendini uretme
sanatı?nı da iceren bir şiir sanatının yaratıcısıdır. ?Memleketimden İnsan Manzaraları?, hem
kendisinin icinde uretildiği, hem de NÂzım Hikmet?i kendisinin ureticisi olarak uretmiş olan
toplumsal dunyanın yapısını carpıcı bicimde ifade eder. Yapıt, ureticisinin tum
sorgulamalarını yansıtarak NÂzım Hikmet?i yaşadığı donemin eleştirel bir gozlemcisi
konumuna getirmektedir. ?Memleketimden İnsan Manzaraları?, Anadolu?nun bereketliyken
yoksul, gucluyken Âciz kalışına, devrimci değerlerin zemini olabilecekken tutuculaşmış olmasına yonelik
başlı başına bir ofke ve suclamadır.