Ud, telli bir muzik aletidir. kelimenin aslı Arapca sarısabır veya odağacı anlamındaki el-oud dan gelir. Baştaki el- sozcuğunun, bazı dillerde olup bazılarında olmayan harf-i tarif (belirgin tanım edatı) olduğunu bilen Turkler bu edatı atmış, geriye kalan oud ('ayn, waw, dal) kelimesini de - gırtlak yapıları ayna uygun olmadığı icin - "ut" şekline sokmuşlardır. Dillerinde tanım edatı olan batılılar, 11-13. yuzyıllar arasındaki Haclı seferleri sırasında tanıyıp Avrupa'ya goturdukleri bu saza, fr:luth, en:lute, de:Laute, it:liuto, Alaut (İsp.), Luit (Dat.) gibi hep L ile başlayan isimler vermişlerdir. Hatta saz yapıcılığı anlamında kullanılan lutiye kelimesi de yine lutten yapılmadır (aslı Fransızca luthier).
Ud calan kişiye "udî" denir.
[IMG]http://img51.**************/img51/9273/ud2s.jpg[/IMG]Tekne (govde), goğus (kapak), sap, burguluk ve teller olmak uzere beş esas elemandan meydana gelen udun yapımına, eleman sıralamasında da gorulduğu gibi, tekneden başlanır. Udun teknesi; gemi karinasını andıran, eni ve boyuna yapıştırılmış 4-5 cm kalınlığındaki parcalardan oluşan bir kalıp uzerine, 70 cm boy, 2 ila 4 cm en ve 3 mm kalınlıktaki dilim yaprak veya cemberlerin, coğunlukla aralarına - hem estetik, hem sağlamlık amaclı - kontrast renkli tek veya cift filetolar konularak işlenmesiyle meydana getirilir. Gunumuzde bazı yapımcıların, parcaları tekne kavsine uygun boşluksuz olarak yapıştırılmış veya yine aynı formda yekpare aluminyum olarak kullandıkları kalıplar uzerine, ortada geniş, uclarda sivri ve işlem orta eksenden başladığı icin hep tek sayıda cevirdikleri dilimler, genellikle maun, ceviz, paduk, vengi, kelebek, nadiren de erik veya zeytin ağacındandır. Onceden ısıtılarak kalıbın eğimli profili kabaca verilen dilimler utu ve ince kÂğıt yardımıyla kalıba cekildikten sonra, belirli yerlerdeki kucuk monte civileri cıkarılarak kalıptan alınır ve bu defa dilimlerin icbukey yuzeyi, cenber ve filetoların uzun birleşme hattı boyunca kalın kÂğıt veya ekstrafor yapıştırılarak kuvvetlendirilir. + Tekne (govde), goğus (kapak), sap, burguluk ve teller olmak uzere beş esas elemandan meydana gelir.


Yaylı sazlarda olduğu gibi uzun da bir şekli var. Yapımdan once malzemeyi şecmek gerekir. Utdteknesi; ceviz, maun, erik, kayısı, akca ağac, kiraz, ithal ağaclardan magase, vengi, pelesenk gibi bircok ağactan yapılmaktadır. En onemlisi kemanda da olduğu gibi ust tabladır. Seste başarı elde edebilmek icin tablanın yani goğsun kaliteli ve cok kuru ladin ağacından yapılması gerekir. Ancak guzel ve yumuşak bir ses elde etmek icin tabla kalın olmamalıdır. Cunku ses dalgaları utun teknesine aksederek tablaya yansıyarak titreşim sağlar. Utta ses tablasının yuzde yetmiş beş onemi vardır, buna uyulduğu takdirde guzel ses almak mumkun olacaktır.


Ut tellerinin dort turlu akort şekli vardır ki şunlardır: 1) Geleneksel beş telli utta (inceden kalına); sol-re-la-mi-re; 2) Cağdaş altı telli utta (aynı sırayla): sol-re-la-mi-re-la (Targan bu kalın La’yı calacağı parcaya gore bazen kalın Sol olarak da kullanmıştır); 3) Bacanos’un yaptığı değişiklik; sol-re-la-mi-si-fa diye; 4) Cinucen Tanrıkorur'un akort sisteminde sol-re-la-mi-si-en kalın mi.


Udun, eskiden uzun sure zeytinyağına yatırılan genc ve erkek kartalın kanadından yapılan ‘mızrabı’ (teleği), bugun yerini hem esnek, hem sağlam kaliteli plastik malzemeden, 11-13 cm boy, 6 mm en ve 0.6-0.8 mm et kalınlığında ve hafifce incelen ucları parabolik olarak yuvarlatılıp kece ile parlatılmış mızraplara bırakmıştır. (İnce plastikten canta sapı veya yoğurt kabı kapağından yapılmış mızraplar, kaliteli saz ve icrÂcılar icin soz konusu değildir.) Bunun ile beraber gunumuzde imal edilen İ-20 adlı plastik malzemeden yapılma orta esneklikteki mızrablar da tercih edilmektedir.
Bunun yanında, mızrabın sertlik derecesi ve esnekliği (flexibilitesi) icrÂcının alışkanlığına gore değişebilir. Bu konuda bir standart ya da şart koşulması uygun olmaz. Zîra kimi buyuk icrÂcılar sert mızrab tercih ederlerken kimi icrÂcılar ise daha yumuşak ve esnek mızrab tercih etmişlerdir. MeselÂ, Targan'ın orta sertlikte ve ucu inceltilmiş esnek mızrab kullandığı, Yorga Bacanos'un ise oldukca sert mızrab kullandığı soylenir.
__________________