Klarnetler, beş parcanın birleşmesinden oluşur, bunlar:
Kafalık (Bek) Fıcı (Barel) Ust govde Alt govde Kalak (Pavillon da denir) Klarinetin govdesi silindir bicimindedir. Kalak bolumu ise obuanın kalağına oranla daha geniştir. Dikkatlice yontulup bicimlendirilen bu kamış parcası, ağızlık uzerine takılır. Calıcının nefesi ile titreşime gecirilen kamış, boru icindeki havayı titreşime gecirerek ses elde edilmesini sağlar. Calıcının sol eli yukarıda, sağ eli ise aşağıda olmak uzere az bir eğimle yere doğru tutulur.
Flut ve obuada olduğu gibi, klarnetin govdesinde de ses deliklerini acmaya ve kapatmaya yarayan metal bir mekanizma vardır. 1840 sıralarında "Boehm sistemi" flute uygulandıktan sonra, Paris konservatuarı oğretim uyesi ve klarnetci Klosé, bu sistemin klarnete de uygun olduğunu gormuş ve Boehm sistemi klarnete uygulanmıştır. Daha sonra farklı zamanlarda farklı kişiler tarafından bu sistem geliştirilmiştir.
Klarnet tarihi 19. yuzyılda Chalumeau (Şalumo) adıyla orkestralarda icra edilen bu nefesli saz klarnetin atasıydı. Fransızcadan gelen bu isim nefesli sazların genel adıydı. Aynı yuzyılda Denner adlı calgı yapım ustası Şalumo’yu geliştirerek bugunku sisteme doğru ilk adımı atmıştır. 18. yuzyılda keşfedilen enstrumanın orkestraya dÂhil edilmesi 1750 yılında olmuştur. 1800’lu yıllarda klarnetin oda orkestralarında yaygınlaşmasında Mozart’ın rolunun buyuk olduğu bilinmektedir. 1812’de Paris Konservatuarı’nda oğretim uyesi olan Ivan Muler klarnete farklı mekanikler ekledi. Muller’in 13 tuşlu hale getirdiği enstruman Denner’in sistemine gore daha karmaşıktı. 1840 yılında ses sistemleri icin metal tuş mekanizması flut ve obua’da olduğu gibi klarnette de kullanılmıştır. Paris Konservatuarı Klarnet bolumu oğretim uyesi Klose Boehm Sistemini klarnete uyguladıktan sonra 1860 yılına kadar enstruman uzerinde mekanik gelişmeler devam etti. 1900- 1925 yılları arasında klarnet artık radyo ve studyo kayıtlarında onemli yer tutmaya başladı. Perde sistemlerinin esas amacı akustiğin daha kaliteli elde edilmesi yonunde idi. Şalumo ile 1600’lerde 1,5 oktav ses genişliğiyle yola cıkan klarnet Mozart’ın koncerto ve Quintetlerinde yumuşak ve koyu sesiyle klasik, caz ve pop orkestralarının vazgecilmez nefesli sazı olarak bugun konservatuarlarda eğitim metotlarında ve muzik literaturunde yerini almıştır.
Klarnetlerin Cok kalabalık bir ailesi vardır.Buna benzer bircok turden oluşur..
Mi bemol kucuk klarnet (yazılan notanın kucuk uclu ince sesini duyurur) Re kucuk klarnet * Do klarnet (yazılan notanın aynısını duyurur) Si bemol klarnet (yazılan notanın buyuk ikili kalın sesini duyurur) La klarnet (yazılan notanın kucuk uclu kalın sesini duyurur) Basset horn (Fa) (Yazılan notanın tam beşli kalın sesini duyurur) Mibemol alto klarnet (yazılı notanın buyuk altılı kalın sesini dyurur) Si bemol bas klarnet (yazılan notanın buyuk dokuzlu kalın sesini duyurur) La bas klarnet (yazılı notanın 1 oktav ve kucuk uclu kalın sesini duyurur) Si bemol kontrabas klarnet (yazılı sesin 2 oktav ve buyuk ikili kalın sesini duyurur) Bu calgıların tumunun calınışı aynıdır. Bir tanesinin iyi calmayı oğrenen, cok kısa bir alışma devresinden sonra, herhangi bir diğerini calabilir. Yalnızca dort tanesi surekli orkestrada kullanılır.
Mi bemol kucuk klarnet Si bemol klarnet La klarnet Si bemol bas klarnet Bu dort calgının da dordu birden her yapıtta kullanılmaz. Genellikle besteciler iki si bemol klarinet kullanırlar. Uclu orkestra kuruluşu ise, bunlara bir de bas klarinet eklenir. Daha buyuk orkestralarda mi bemol klarinet ve bir si bemol klarinet daha eklenebilir.
La klarinet Si bemol klarinete cok yakın bir calgıdır. La klarinetin boyu Si bemol klarinete gore biraz daha uzun, ses rengi biraz daha koyudur. Calınışı ve ses genişliği aynıdır. Yalnız, Si bemol klarinet yazılı olan notanın buyuk ikili kalınını, La klarinet ise kucuk uclu kalınını seslendirir. Besteciler bu iki klarinet turunden birini kullanırlar. Bunun en onemli nedenleri şunlardır:
Daha koyu bir ses rengi isteniyorsa. Yapıtta cok diyez varsa. Klarinet partisinin en kalınından Do diyez sesinin kullanılması gerekiyorsa. Klarinetin notaları sol anahtarı uzerine yazılır. Ses genişliği neredeyse 4 oktav kadardır. Bu genişlik icinde tum diatonik ve kromatik sesler elde edilebilir. Dorduncu ek cizgideki sol notasından daha ince notaların calınması biraz guc olduğu icin bu sesler pek kullanılmaz. Eğer kullanılması isteniyorsa da kucuk klarinet kullanılır. En kalın mi notasından bir sonraki oktav icerisindeki si bemol notasına kromatik olarak olarak, aşağıdan yukarıya doğru ses deliklerinin sırasıyla acılması yoluyla elde edilir. Bu Si bemolun incesindeki seslerin elde edilişi, flut ve obuadakinden biraz farklıdır. Flut ve obuada en kalındaki esas seslerden sonra gelen sesler, bu esas seslerin ikinci doğuşkanları (bir oktav incesi) olarak, daha incelerde ise, esas seslerin genellikle dorduncu doğuşkanları (iki oktav incesi) olarak elde edilirler. Klarinette ise (govdesi silindir biciminde olduğundan) elde edilen doğuşkanlar tek sayılıdır (3, 5, 7, 9). Ucuncu cizgi Si sesi klarinetin yazılı en kalın sesi olan mi sesinin dudak ve nefes ayarı, ayrıca bir yardımcı perde yardımı sonucunda cıkarbılan ucuncu doğuşkanıdır yani 1 oktav ve tam 5'li. bu Si sesinden ucuncu ek cizgi Fa'ya kadar olan sesler kromatik olarak bu yolla elde edilir. Fa'nın daha incesindeki sesler ceşitli yollardan, her klarinetciye ve klarinet yapısına gore değişebilen yollarla elde edilir.
Klarinetin dort farklı tınlama bolgesi vardır:
Kalın ses bolgesi : En kalın ses olan Mi'den bir oktav incesi Fa diyez notasına kadar olan bolgedir. Zengin, madeni, gizemli, karanlık ve dramatik sozcukleri ile tanımlanabilir. Bu ses bolgesine "Şalumo" (Chalumeau) bolgesi de denir. "Şalumo" klarnetin atası olan eski bir calgının adıdır. Kotu sesler : Sol notasından uc yarım perde sonraki si bemol notasına kadar olan bolgedir, klarinetin en kotu sesleridir, zayıf, soluk hem de elde edilmesi biraz daha guctur. Orta ses bolgesi : Si notasından ikinci ek cizgi Do notasına kadar olan ve klarinetin en guzel sesleridir. Bu bolgeye "klarino" (Clarino) ses bolgesi denir. En guzle ve en etkili klarinet soloları bu ses bolgesinde yazılmıştır. Bu sesler duru, parlak, ılık ve etkileyicidir. İnce ses bolgesi : İkinci ek cizgi Do'dan sonraki daha ince seslerdir. Gur calındığında sert ve rahatsız edici fakat kısık sesle calındığında ılık ve yumuşak, flut ses rengine yakın bir tını ozelliği gosterir. Klarinet, ceviklik bakımından flute cok yakındır. Her ceşit hızlı, parlak, gosterişli pasajlar, diziler, arpejler, grupetto ve benzeri figurler, tril ve tremololar rahatlıkla calınabilir. Genellikle tek dil kullanırlar. Cift dil ve uc dil cok zor olduğundan, ozel durumlar olmadıkca kullanılmaz. Bir ses bolgesinden başka bir ses bolgesine geniş aralıklı atlamalar, klarinete ozgu kolaylıklardan biridir. Ancak hızlı tekrarlanan sesleri calmakta oldukca sınırlıdır. Klarinetin en onemli ozelliklerinden biri de, gurluk kontrolu bakımından son derece yetenekli olmasıdır. Cok kısık sesle ve cok gur sesle calınabilir.
Klarinete orkestrada hızlı, akıcı, parlak, gosterişli pasajlardan geniş duygusal ezgilere dek her turlu gorev verilir. Duru ve parlak ses rengi ile birleşen etkili kreşendo ve dekreşendo yeteneği, klarinetin "Espressivo" solo pasajlarda sık sık gorevlendirilmesine neden olur. Ses rengi diğer tahta uflemelilerle iyi kaynaşır. Başka calgılardaki temaları katlamak, gerekirse arka plandaki armonileri sağlamak ve eşlik figurlerini seslendirmek klarnetin yapabileceği en onemli gorevlerdir.
Dunyada klarneti cok iyi calan icracılar arasında Woody Allen, Alain Damiens, Sarah Elbaz ve Giora Feidman sayılabilir. Turkiye'de ise klarnet virtuozu denince akla Mustafa Kandıralı (d. 1930) gelmektedir. Son yıllarda ise Husnu Şenlendirici, Serkan Cağrı, Bulent Altınbaş ve Tolga Akşit bu konuda one cıkmış isimlerdir.
__________________