Mihail Bahtin - Sanat ve Sorumluluk
Ayrıntı, 2005, 369, Cem Soydemir, Sanat
Bahtin’in erken donem denemelerinin bir araya getirilmesinden oluşan
Sanat ve Sorumluluk, yuzyılın en onemli edebiyat kuramcılarından biri
olan yazarın daha sonraki eserlerine ışık tutması acısından cok onemli
bir calışmadır.
Bahtin daha sonra detaylı bir şekilde yeniden ele alacağı yazar-kahraman
ilişkisine dair duşuncelerini ilk kez bu denemelerde dile getirmiş ve
geliştirmiştir. Bahtin’e gore, yazarın yarattığı karakterle kurduğu ilişki,
bir oznenin kendinden başka bir ozneyle, yani “ben”in “oteki” ile kurduğu
ilişkidir. Dolayısıyla "yazar ve kahramanı” arasındaki ilişkiyi ele alırken,
bir yandan estetik algının dinamiklerini ortaya koyar, bir yandan da cok
daha genel bir ozne teorisi geliştirir Bahtin. Ben nasıl kendi değerimi
benim dışımdaki bir ozne ile ilişkimden bağımsız olarak belirleyemiyorsam,
yazar da kendi butunluğunu yarattığı kahramandan bağımsız olarak
kuramaz; kendini yalnızca iceriden deneyimler ve hep eksik kalır. Estetik
algıyı yaratan ve yazann varoluşuna bir anlam kazandıran, yalmzca oteki
ile -yani kahramanıyla- kurduğu ilişki, onunla yuruttuğu diyalogdur.
Bahtin’in gec donem eserlerindeki bircok temanın arkasında yatan ve
felsefesinin temellerini oluşturan “sorumluluk” fikri de, bir kilit kavram
olarak bu eserde karşımıza cıkar. Ozneyi, yalnızca etik değil, estetik bir
varlık olarak da tanımlarken Bahtin, varoluşun sorumluluğunu sanatla
birleştirir. Bahtin’e gore eyleyen bir ozne, aynı zamanda yaratan bir oznedir.
Sorumluluk, kulture dair butun faaliyetlerin gecişkenliğini ve ic iceliğini
fark etmek, insanın bu faaliyetlerin merkezinde durduğunu kabul etmek
ve ozne olmanın gereklerini yerine getirerek bu faaliyetlerde aktif olarak
rol almaktır.
İnsana ve onu yarattığı kulture dair bu kapsamlı bakış acısı duşunulduğunde,
Sanat ve Sorumluluk yalnızca edebiyat kuramıyla uğraşanlar icin değil,
ozne felsefesiyle ilgilenen okurlar icin de heyecan verici bir eser olarak
karşımıza cıkıyor.
Bahtin'in yapıtları, dilbilim, edebiyat ve kultur alanlarında, kendisinden habersiz, hatta
kendisinden sonra geliştirilmiş kuramlara yanıt olarak okunabilir. Gunumuzde bu alanlarda
Bahtin'e değinmeden ilerleyen bir tartışma bulmak zordur. Dilin ve edebiyatın somut
gerceklikle bağlarını vurgulayışıyla, sozun yaşama dokunduğu anın yazarıdır.
Sibel Irzık
