Martin Jay, Diyalektik İmgelem: Frankfurt Okulu’nun Tarihi ve Calışmaları [1923-1950], cev. Sevgi Doğan, Ayrıntı Yayınları, Ağır Kitaplar: 35, 2014, 480 s.
[Arka kapaktan]
Karanlık ile aydınlık arasındaki savaş, insan denilen varlık var olduğu surece devam edecektir. Karanlığa rağmen var olma cabaları ise, aydınlığa duyulan inanc ve umutla başarıya ulaşır. lnstitut fur Sozialforschung [Toplumsal Araştırmalar Enstitusu], bilinen adıyla Frankfurt Okulu, karanlık bir cağa girilmeden ortaya cıkmış ve karanlık cağın icerisinde varlığını, teorik calışmalarıyla ayakta tutmayı başarabilmiştir.
Enstitu, kendinden onceki sistemleri, filozofları, felsefi gelenekleri ve teorileri eleştirmek suretiyle ilerleyen, Hegelci ve Marksist kokenlerine bağlı kalarak diyalektik bir yontem sunan Eleştirel Teori'yi geliştirmiştir. Doneminin sorunlarına duyarsız kalmamış, felsefeden sanata, edebiyata, sosyolojiye ve ekonomiye kadar faklı alanlarda disiplinler arası araştırmalar yapmıştır. Marksizmi psikanalizle butunleştirmek suretiyle donemin "otorite" anlayışını ve "otoriter" kişilik tiplerini analiz etmiş ve boylece o zamana gore radikal olarak nitelendirilebilecek bir calışma ortaya koymuştur.
Horkheimer, Adorno, Marcuse ve Enstitu'nun bir turlu uyesi olamayan ama calışmalarıyla katkı sunan Benjamin gibi Enstitu'ye mal olmuş isimlerin yanı sıra, Lukács, Gramsci, Bloch, Sartre, Merleau-Ponty gibi oznelciler, kariyerlerinin ilk yıllarında Enstitu'nun calışmalarında etkili olmuştur. Eleştirel bir yolla ilerleyen Enstitu, yirminci yuzyıl felsefelerini eleştirmiş, varoluş felsefesinden yaşam felsefesine, fenomenolojiye kadar bircok felsefi alana el atmıştır.
Bilimsel ve akademik araştırmaların merkezi olması gereken universitelerin, gittikce bu hedeflerin dışına cıktığı bir cağda, Enstitu uzerine derin tarihsel ve teorik bir inceleme sunan bu calışma, bilhassa sosyal bilimler alanındaki araştırmaların ideal yapısını gozler onune seriyor. Ekonomik anlamda bağımsız bir yapıya sahip olan Enstitu, Marksizmin yeniden yorumlanması ve eleştirilmesiyle, disiplinler arası araştırmalarla, toplum ve kultur eleştirileriyle, aslında universitelerin nasıl olması gerektiğini gosteriyor bize. Elinizdeki bu calışma diyalektik imgelerle dolu bir seruveni butunluklu tarihsel ve felsefi bir tarzda acıklayarak, Enstitu'nun calışmalarına gercek değerini bir nebze de olsa verme cabasındadır. Avrupa'dan Atlantik'in ote tarafına kadar uzanan Eleştirel Teori, gucunu hÂl eleştirel bir teoriye duyduğumuz ihtiyactan ve bize oğreteceği daha cok şeyin olduğunu gosteren tarihinden almaktadır.
[Bu arka kapak tanıtım metnini kim kaleme almış, bilmiyorum, ancak “… Enstitu'ye mal olmuş isimlerin yanı sıra, Lukács, Gramsci, Bloch, Sartre, Merleau-Ponty gibi oznelciler, kariyerlerinin ilk yıllarında Enstitu'nun calışmalarında etkili olmuştur” ifadesini okuyunca neredeyse sandalyeden duşuyordum. Meğer ben bugune dek boşu boşuna okumuşum! Bu isimler “kariyerlerinin ilk yıllarında” (ya da sonrasında, fark etmez) Enstitu calışmalarında etkili olmuşmuşlar (bu yepyeni bir tarihi bilgi!) ve ustelik, bu adamlar “oznelci”, yani subjektivist imişler. Ben de bir daha elime felsefe kitabı alırsam, ne olayım!
Arka kapak feylesofumuz kitaptaki şu pasajı kendince, kendi seviyesince ancak bu kadar “anlamış” anlaşılan:
“… Marksizmin yeniden canlandırılmasına katkıda bulunmuş olan Lukács, Gramsci, Bloch, Sartre, Merleau-Ponty gibi diğer yirminci yuzyıl duşunurlerine benzer bicimde, Frankfurt Okulu'nun uyeleri de, kariyerlerinin ilk evrelerinde, daha oznelci, hatta idealist filozoflardan etkilenmişlerdi. Enstitu'nun butun calışmalarının tutumunu belirleyen Horkheimer, Hegel ve Marx'tan etkilenmeden once Schopenhauer ve Kant ile ilgilenmişti. vs, vs…” (s. 96)
Hani coktan secmeli sınavlarda boyle bir cumle verip altına şıklar ekliyorlar ya, herhangi bir ortaokul (ortaokullar var hÂl değil mi?) oğrencisine verseniz, bu isimlerin hicbirini daha once duymamış da olsa, iddia ediyorum, cumlenin anlamını zorlanmadan cozebilir.
Neyse arka kapak rezaleti bir yana, kitap onemli gercekten.]
Alıntıdır • PDF-cs • 6.22 MB
