Ozellikle Amerika yerli halkının bitkisel tedavilerde kullandığı en onemli bitkilerin başında passiflore ciceği gelir. Passiflore, carkıfelek, tutku ciceği veya aşk ciceği olarak anılan bu bitkinin carpıcı cicekleri, lezzetli meyveleri ve sakinleştirici etkisi bulunmaktadır. Bu yazıda carkıfelek diğer adıyla tutku ciceğinin ne olduğu, bileşenleri, ceşitleri, sınırlamaları ve yan etkileri uzerine bilgiler bulunmaktadır. Carkıfelek Ciceği Nedir? 500’den […]
Ozellikle Amerika yerli halkının bitkisel tedavilerde kullandığı en onemli bitkilerin başında passiflore ciceği gelir. Passiflore, carkıfelek, tutku ciceği veya aşk ciceği olarak anılan bu bitkinin carpıcı cicekleri, lezzetli meyveleri ve sakinleştirici etkisi bulunmaktadır. Bu yazıda carkıfelek diğer adıyla tutku ciceğinin ne olduğu, bileşenleri, ceşitleri, sınırlamaları ve yan etkileri uzerine bilgiler bulunmaktadır.
[h=3]Carkıfelek Ciceği Nedir?[/h] 500’den fazla farklı passionflower turu (Passiflora), Passifloraceae bitki ailesine aittir. En yaygın olanları aşağıdaki gibidir:
• Passiflora incarnata – mor carkıfelek
• Passiflora caerulea – mavi carkıfelek
• Passiflora edulis – aşk meyvesi veya maracya
• Passiflora foetida – kokuşmuş carkıfelek
Bazıları sarmaşık, bazıları ise calı veya kucuk ağaclar olarak buyumektedir. Baharın sonlarında, sadece bir gun boyunca acık kalan, buyuk ve guzel cicekler acmaktadırlar. İspanyol fetheden savaşcılar bu eşsiz ciceğe İsa’nın tutku adını vermişlerdir. Cicek parcalarının sayısı ve İsa’nın hayatının son gunlerinden belirli olaylar arasında karmaşık bir sembolizm bulmuşlardır. Cicek aynı zamanda bir saate benzer ve bircok ulke ona saat ciceği de demektedir. Carkıfelek cicekleri Latin Amerika’ya ozgudur, ancak herhangi bir tropik alanda iyi buyumektedirler. Ve bu cicekler goz alıcı guzelliğe sahip cicekler ve lezzetli meyveler icin yetiştirilmektedir. Dunyanın dort bir yanındaki kişiler Passiflora edulis’in meyvesini, meşhur aşk meyvesi veya maracya’nın tadı adını vermektedir. Ayrıca Yerli Amerika halkı sigara gibi icmek icin kurutulmuş tutku ciceğini kullanmaktadırlar.
Passiflora ciceğinin avantaj ve dezavantajları olduğunu iddia eden iki grup bulunmaktadır. Bu gruplardan avantajları olduğunu iddia eden grubun fikirleri şu şekildedir:
• Kaygıyı hafifletir
• Uyku kalitesini artırır
• Menopoz semptomlarını azaltır
• Madde bağımlılığını hafifletir
• Dikkat bozukluklarına yardımcı olur
Passiflora ciceğinin avantaj ve dezavantajları olduğunu iddia eden iki grup bulunmaktadır. Bu gruplardan dezavantajları olduğunu iddia eden grubun fikirleri şu şekildedir:
• Klinik calışmalarda dikkat ceken uyarılar bulunmaktadır
• Zayıflama ve sindirim sorunlarına neden olmaktadır
• Psikoaktif ilaclar ile etkileşime girmektedir
• Hamileler icin tehlikelidir
[h=3]Tıp Alanında Kullanımı[/h] Mor aşk ciceği veya maypop (Passiflora incarnata), geleneksel tıpta uzun bir kullanım gecmişine sahiptir. Yaprak dokmeyen bu asma 6 metreye kadar uzamaktadır, yol kenarları ve atık alanlar dahil olmak uzere kentsel koşullarda da yetişmektedir. Yerli Amerikalılar uykusuzluk, endişe, nobet, ağrı ve daha fazlası icin aşk ciceği kullanmışlardır. Somurgeciler bu sakinleştirici otu benimsemiş ve onu Avrupa bitki dunyasında onemli bir cozum haline getirmiştir. Diğer geleneklerde kas krampları, astım ve hatta kanserle mucadele icin aşk ciceğini kullanmışlardır. Rahatlatıcı ozellikleri gunumuzde daha da populerdir, stresli bir yaşam ve zihinsel rahatsızlıklar icin umut verici bir cozumdur.
[h=3]Bileşenleri[/h] Aşk ciceği denmesine rağmen, butun bitkilerin tıbbi değeri bulunmaktadır. Toprak ustu kısımlar, biyoaktif gibi cok ceşitli bileşenler icermektedir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Flavonoidler: Vitexin, isovitexin, apigenin, chrysin, orientin
• İndol alkaloidler: Harman, harmin, harmalin, harmol
• Fenolik asitler: Formik asit, butirik asit, GABA
• Yağ asitleri: Linoleik, palmitik, oleik
• Siyanojenik glikozitler
• Maltol
• Ucucu yağlar
Standardize edilmiş aşk ciceği (P. incarnata) ekstreleri, vitexin veya isovitexin olarak ifade edilen toplam flavonoidlerin % 3,5 veya % 7’sini icermektedir. Bileşenler ve tıbbi ozellikleri turler arasında değişmektedir. Passiflora edulis, yaygın olarak aşk meyvesi olarak adlandırılan tatlı meyvesiyle unludur, ancak zayıf terapotik değeri bulunmaktadır.
[h=3]Hareket Mekanizması[/h] Aşk ciceğinden gelen flavonoidler iltihaplanma ve serbest radikal hasarlarıyla mucadele etmektedir, hucre mutasyonlarını onlemektedir, ağrı sinyallerini engellemektedir ve daha fazlasını yapmaktadır. Ayrıca beyindeki GABA reseptorlerini aktive etmeyi, gevşemeyi ve onarımı desteklemektedir ve Passionflower’da GABA’nın varlığı bu etkileri arttırmaktadır. İndol alkaloitler beyindeki cok onemli norotransmiterleri dopamin, noradrenalin, serotonin bunları donuşturen enzimi bloke ederek (MAO) artırmaktadır. Bu etki, depresyona ve diğer zihinsel hastalıklara karşı koruma sağlamaktadır. Bu bileşenlerin benzersiz bir karışımı sayesinde, aşk ciceği bazı rahatsızlıklara iyi gelmektedir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Rahatlatır ve beyni korur
• Akciğerleri yatıştırır
• Metabolizmayı ve kalp sağlığını artırır
• Ağrı ve iltihabı hafifletir
[h=3]Sınırlamalar ve Uyarılar[/h] Passiflora bir bitkisel ilac olarak buyuk bir potansiyele sahiptir, ancak sağlık yararlarının coğunda daha guclu klinik kanıtlar bulunmamaktadır. Klinik calışmalarda sınırlamalar ve uyarılar guvenilir sonuclar cıkarmayı engellemektedir. Bu sınırlama ve uyarılar aşağıdaki gibidir:
• Kucuk orneklem buyukluğu
• Gecersiz plasebo
• Ekstrakt ile ilgili detayların eksikliği
• Bilinmeyen randomizasyon tekniği
Ek olarak, bircok hayvan deneylerinde aşk ciceği ozu değil, saf flavonoidler kullanılmıştır. Bu bitkinin umut verici sağlık yararlarını doğrulamak icin iyi tasarlanmış klinik calışmalara ihtiyac duyulmaktadır.
[h=3]Carkıfelek Ciceği Yan Etkileri ve Onlemleri[/h] Passiflora coğu klinik calışması guvenlidir. Kişilerde bazı semptomlara neden olmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Uyuklama
• Baş donmesi
• Karışıklık
• Mide bulantısı
Bununla birlikte FDA, gıda katkı maddesi olarak kullanıldığında insan tuketimi icin guvenli olduğunu resmen bildirmiştir.
Bir kadın birkac gun duzenli doz aşk ciceği aldıktan sonra şiddetli kusma, anormal kalp ritmi ve halsizlik yaşamıştır. Bu raporda durumu ya da aldığı diğer ilaclar ve takviyeler hakkındaki ayrıntılar acıklanmamıştır. Doktorlar, aşk ciceği tarafından tetiklenen yoğun bir alerjik reaksiyon vakası bildirmiştir. Klinik calışmalarda, farklı yaştaki cocuklar aşk ciceği almış ve hicbir onemli yan etki yaşanmamıştır. Bununla birlikte, uzmanlar 3-12 yaş arası cocuklar icin tıbbi gozetim olmadan onermemektedir. Hamileler, aşk ciceklerden kesinlikle kacınmalıdır, cunku kasılmaları uyarabilir ve yeni doğanlara ciddi hasar verebilmektedir.
[h=3]İlac Etkileşimleri[/h] Bitki ve ilac etkileşimleri tehlikeli ve nadir durumlarda bile hayatı tehdit edici olmaktadır. Takviye alınmadan once daima uzman bir doktora danışılmalıdır, kullanılan tum ilaclar ve takviyeler hakkında doktora bilgi verilmelidir. Passionflower beyin uzerinde guclu etkiye sahiptir ve bu nedenle psikoaktif ilaclar, ozellikle barbituratlar (Nembutal, Luminal) ve benzodiazepinler (Ativan, Klonopin) gibi CNS depresanları ile etkileşime girmektedir. Bir hastada kediotu ve tutku ciceği ile yatıştırıcı bir ilac olan lorazepamın birleştirilmesi, el sıkışmasına, baş donmesine ve halsizliğe neden olmuştur. Teoride, aşk ciceği bazı antidepresanlarla tehlikeli etkileşimlere sahip olmaktadır, cunku alkaloitleri serotonin ve diğer norotransmiterlerin seviyelerini arttırmaktadır.
[h=3]Carkıfelek Ciceği Takviyeleri[/h] Carkıfelek ciceği takviyeleri, tıbbi kullanım icin FDA tarafından onaylanmamıştır. Genel olarak duzenleyici kurumlar, takviyelerin guvenliğini, etkinliğini ve kalitesini garanti etmemektedir.
Mevcut formlar
Stres, kaygı ve uyku sorunları icin farklı bitkisel karışımlar carkıfelek ciceği icermektedir. Tek bir bitki olarak kuru aşk ciceği ozu (250 – 400 mg) iceren haplar en cok kullanılanıdır. Bazı urunler vitexin veya isovitexin olarak ifade edilen toplam % 3,5 flavonoidlere standardize edilmiştir. Cay poşetleri (1 – 2 gr kurutulmuş ot) ve tenturler (sıvı ozler) de mevcuttur.
Dozaj
Klinik calışmalarda kullanılan dozlar şahsen herkes icin gecerli olmayabilir. Doktor kişiye bu ciceği kullanmasını onerirse, sağlık durumunu ve diğer faktorlere gore en uygun dozu onermektedir. Bildirilen dozlar klinik calışmalarda en iyi sonucları gostermiştir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Anksiyete: 1 ay boyunca veya mudahaleden once 1 – 2 ml / gun (tentur) veya 250 – 1,000 mg / gun (kuru ekstrakt)
• Uyku: 80 mg kuru ekstrakt (+ diğer otlar) veya 1-2 g kuru ottan 2 g
• Opiat bağımlılığı: 2 hafta boyunca gunluk 3 ml (60 damla) tentur, ayrıca tıbbi gozetim gerekmektedir
• DEHB: 2 ay boyunca 0,04 mg / kg vucut ağırlığı (cocuklar!)
• Menopoz: 6 hafta boyunca gunde 3 ml (60 damla) gunluk tentur
• Oksuruk: Mudahale oncesi 500 mg kuru ekstrakt
Klinik verilere ve geleneksel kullanımlara dayanarak, Avrupa İlac Ajansı (EMA) dozlar onermektedir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• İnfuzyon (cay): 150 ml kaynar suda 1 – 2 g kuru ot, gunde 1 – 4 kez
• Toz ot: 0,5 – 2 g, gunde 1-4 kez
• Sıvı ekstraktı (tentur): Gunde 2-4 ml (40 – 80 damla)
Diğer Otlar ile Kombinasyonlar
Sakinleştirici bitkisel karışımlar, otlar birbirlerinin etkilerini arttırdığı ve daha iyi sonuclar verdiği icin oldukca populerdir. Bazı kombinasyonların klinik calışmalarda etkili olduğu kanıtlanmıştır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Anksiyete ve stres: Alıc, kediotu ve ballota (sakinleştirici otlar), kola ve guarana (hafif uyarıcılar) ile birlikte
• Uykusuzluk ve huzursuzluk: Kava, kediotu ve şerbetciotu ile
• Depresyon: Aziz John’un Curuğu (Hypericum) ile
Bununla birlikte bu otlar teoride, benzer etki mekanizmaları nedeniyle birbirlerinin yan etkilerini artırmaktadır. Bircok aşk ciceği turu guzel cicekler ve lezzetli meyveler vermektedir, ancak yalnızca mor tutku ciceği ( Passiflora Incarnata ) iyi belgelenmiş sağlık etkilerine sahiptir. Geleneksel tıpta kişiler endişe, uyku sorunları, nobetler, ağrı ve iltihabı hafifletmek icin aşk ciceği kullanmaktadırlar. Klinik calışmalar, aşk ciceğinin kaygı ve menopoz semptomları icin potansiyel yararlarını doğrulamıştır. Uyku sorunları, dikkat bozuklukları ve madde bağımlılığı icin yeterli kanıtlar bulunmamaktadır. 3-12 yaş arasındaki cocuklar sadece sıkı tıbbi gozetim altında bu ciceği almalıdır. Hamile kadınlar ve alerjik olan bundan kacınmalıdır. Potansiyel olarak tehlikeli ilac etkileşimlerinden kacınmak icin, aşk ciceği almadan once muhakkak uzman bir doktorla goruşulmelidir.