Patlamalar genelde korkunc ve tehlikeli durumlar olarak duşunulur ama durum her zaman boyle değildir. Oyle bir patlama vardır ki; insanların hayatlarını kurtarmaya yardımcı olmaktadır. İşte bu bir hava yastığının patlamasıdır. Şayet bir araba kazasına karışacak kadar şanssızsanız, dikkatli bir şekilde kontrol edilen bir patlama gosterge panelinden bir hava yastığını ateşleyerek olası darbeyi hafifletir ve vucudunuzdaki hasarı azaltmaya yardımcı olur. Hava yastıkları cok basit ama aynı zamanda inanılmaz derecede akıllıca tasarlanmışlardır, cunku 300 km/sa (200mph) uzerinde acılmaları gerekir. Bu bir arabanın carpabileceğinden daha hızlıdır! Bu yazıda hava yastıklarının calışma mekanizması ve ne kadar etkin olduğu uzerine bilgiler bulunmaktadır.
[h=3]Araba Kazaları Neden Hasar Verir?[/h]
Dunyadaki hemen hemen her şey gibi, araba kazaları da fizik yasaları ve daha spesifik olarak hareket yasaları tarafından kontrol edilir . Hareket eden her şeyin kutlesi (bu, bir nesnenin ne kadar malzeme icerdiği anlamına gelirken, ne kadar ağır hissettiğiyle yakından ilişkilidir) ve belirli bir yonde bir hızı bulunur. Kutlesi ve hızı olan her şeyin kinetik enerjisi vardır ve arabanız ne kadar ağırsa ve ne kadar hızlı giderseniz, o kadar fazla kinetik enerjiye sahip olur. Bu hız ve kutle ta ki aniden durmak isteyene veya bir şeye carpana kadar sorun değildir, cunku aniden durmak istenildiği zaman tum enerjinin bir yere gitmesi gerekir. Her ne kadar arabalar ezilerek ve darbeleri emecek şekilde tasarlanmış olsalar da, enerjileri surucu ve yolcular icin hala buyuk bir risk oluşturmaktadır.
Sorun şu ki, hareket eden bir arabanın icindeki insanların da kutlesi ve hızı vardır ve araba dursa bile, bu kutlenin hareketi devam etme eğiliminde olacaklardır. Hareket eden şeylerin, onları bir engel (bir tur kuvvet) durdurana kadar hareket etmeye devam etme eğiliminde olmaları, temel bir fizik kanunudur (Newton’un ilk hareket kanunu olarak bilinir, bunu ilk soyleyen parlak İngiliz fizikci Sir Isaac Newton’dan sonra).
Arabalarda onlarca yıldır emniyet kemerleri vardır, ancak bunlar oldukca basit bir koruma şeklidir, cunku en buyuk sorun sadece vucudunuzu kısıtlamış olmalarıdır. Başınız şaşırtıcı bir şekilde 3–6 kg (6–12 lb) ağırlığındadır ve hic onun hareketini kısıtlayan yani durduran bir koruma yoktur. Yani vucudunuz sıkıca bağlansa bile, aynı temel fizik yasasına gore, kafanız direksiyon simidine veya on cama carpana kadar ilerlemeye devam eder. İşte hava yastıkları bu surecte devreye girmektedir.
[h=3]Hava Yastıkları Nasıl Yardımcı Olur?[/h] Hava yastığı, tanımlama olarak ek guvenlik sistemi (SRS) veya ek şişirilebilir guvenlik (SIR) olarak bilinir. Buradaki “tamamlayıcı” kelimesi, hava yastığının emniyet kemerlerini değiştirmek yerine sizi korumasına yardımcı olmak icin tasarlandığı anlamına gelir. Cunku emniyet kemerinizi takmadan sizi korumak icin bir hava yastığına guvenmek son derece tehlikelidir. Burada temel fikir, araba bir kazada yavaşlamaya başlar başlamaz hava yastığının şişmesi ve kafanız ona bastırdıkca sonmesidir. Bu durum onemlidir, cunku hava yastığının icinde bulunduğu torbanın havası inmeseydi, kişinin kafası geri sekerdi ve daha ciddi şekilde yaralanmaya neden olabilirdi.
[h=3]Hava Yastıkları Ne Kadar Etkilidir?[/h] Hava yastıkları kulağa iyi bir fikir gibi gelse de, bilim adamları sağlam kanıtlarla desteklenmiş bilgileri kabul etmektedirler. Peki hava yastıklarının olumleri azalttığına dair herhangi bir kanıt var mıdır? 1995’te Adrian Lund ve Susan Ferguson, 1985’ten 1993’e kadar sekiz yıl boyunca karayolu trafik kazaları hakkında buyuk bir araştırma yaparak bunları yayınlamıştır. Bu calışmalarda hava yastıklarının kafa kafaya carpışmalarda olumleri yuzde 23-24 ve her turlu carpışmalarda yuzde 16 oranında azalttığı tespit edilmiştir. Bu bilgilerde yer alan oranlar sadece manuel emniyet kemerleri olan araclara kıyasla elde edilen verilerdir.
Airbag bu alanda her ne kadar cok buyuk bir gelişme olsa da, hava yastıklarının kendi tehlikelerini ortaya cıkaran şiddetle patlayıcı şeyler olduğuna dikkat etmek onemlidir. En buyuk risk kucuk cocuklar icindir, ancak yetişkinler de kucuk bir goz yaralanması ve işitme kaybı riskiyle karşı karşıyadır. Bunun yanında şayet bir kazada bir hava yastığı hayatınızı kurtarıyorsa, muhtemelen hafif bir yaralanma riskini ustlenmeye değer bir bedel olarak duşunursunuz.
Buna rağmen, hava yastıklarını mumkun olduğunca guvenli ve etkili hale getirebilmesi icin hava yastıklarının potansiyel tehlikelerini araştırmak cok onemlidir. Modern hava yastıkları (1990’ların sonundan beri takılıdır) eski tasarımlardan daha az gucle ateşlenir ve bunun yolcu guvenliğinden odun vermeden ozellikle cocuklar arasında kaza sonucu olumleri azalttığına dair guclu kanıtlar vardır.
[h=3]Hava Yastıkları Nasıl Calışır?
[/h] Hava yastıklarının calışma mekanizması kısaca ve basitce şu şekilde sıralanabilir;
• Bir araba bir engele carptığında, cok hızlı bir şekilde yavaşlamaya (hız kaybetmeye) başlar.
• Bir ivmeolcer (hızlanmayı veya kuvveti olcen elektronik cip) hız değişimini algılar.
• Yavaşlama yeterince buyukse, ivmeolcer hava yastığı devresini tetikler. Ancak normal bir frenleme bunu yapmak icin yeterli guc uretmez.
• Hava yastığı devresi, bir ısıtma elemanından bir elektrik akımı gecirir (aynı ekmek kızartma makinesindeki rezistanslardan biri gibi).
• Isıtma elemanı kimyasal bir patlayıcıyı ateşler. Daha eski hava yastıkları patlayıcı olarak sodyum azit kullanıyordu ancak yeni model airbaglerde farklı kimyasallar kullanır.
• Patlayıcı yanarken, direksiyon simidinin arkasında paketlenmiş bir naylon torbaya akan buyuk miktarda zararsız gaz (tipik olarak nitrojen veya argon) uretilir .
• Airbag ’işn icinde bulunduğu canta genişledikce, direksiyon simidindeki plastik kapağı havaya ucurur ve surucunun onunde şişer. Torba, duzgun bir şekilde acılmasına yardımcı olmak icin talk pudrası gibi kirecli bir madde ile kaplanmıştır.
• Surucu darbe nedeniyle ileriye doğru hareket ettiği icin airbag ’in icinde bulunduğu torbayı iter. Bu, icindeki gazın kenarlarındaki kucuk deliklerden kacması nedeniyle torbanın sonmesine neden olur. Araba durduğunda ise torba tamamen sonmuş olmalıdır.
[h=3]Hava Yastıklarını Kim İcat Etti?[/h]
İnternette arama yaparsanız, hava yastıklarını icat eden cok sayıda farklı kişi olduğu bilgisine ulaşılabilir. Peki airbag fikrini ilk olarak kim duşunmuştur? Airbag ile ilgili fikir ureten ve patent alan kişiler şu şekildedir;
• Amerika Birleşik Devletleri’nde, Newport, Pensilvanya’dan John W. Hetrick, bir kayaya carpmamak icin arabasını yoldan cıkardığı ve kızının on camdan fırladığı bir kazadan sonra bu fikri ortaya atmıştır. Hetrick, 5 Ağustos 1952’de otomotiv aracları icin bir guvenlik yastığı tertibatı icin patentini almıştır (18 Ağustos 1953’te ABD Patenti #2,649,311 olarak verildi).
• Bu arada Avrupa’da Walter Linderer adlı bir Alman mucit bir hava yastığı patenti başvurusunda bulunmuştur. (DE896312C: Bir carpışma durumunda araclardaki insanları yaralanmalara karşı koruyan cihaz) Ekim 1951’de, Hetrick’ten yaklaşık 10 ay once, ancak resmi olarak Kasım 1953’te Hetrick’in patentinden uc ay sonra verildi.
•Uzun zamandan beri diğer bircok mucit, ozellikle bir carpışmanın etkisinden hemen once bir hava yastığının icindeki gazın patlamasını tetiklemek icin ceşitli farklı yollar geliştirmişlerdir. Allen K. Breed (1927–2000) airbag fikrini geliştirdi. Breed New York Times olum ilanı, o 1968 yılında ilk hava yastığı tasarımını yapmış ve araba emniyet sistemlerinin dunyanın en buyuk tedarikcilerinden biri haline Corporation’a Breed acmak icin yardımcı iyileştirmeler icin sayısız patent başvurusu bulunmuştur.
• Diğer onculer arasında, Ford icin hava yastıkları ureten Eaton Yale ve Towne Inc’den Charles O Berryman (US3441290A: 1967’de dosyalanan arac guvenlik sistemi ), Maurice Leising ve Chrysler’deki meslektaşları (US3618981A: 1969’da dosyalanan şişme cihaz ) ve Irving ve Emanuel yer almaktadır. Landsman (US3617073A: 1969’da dosyalanan otomobil guvenlik sistemi ), suruculer ve arka koltuktaki yolcular icin yandan ateşlemeli hava yastıklarını ilk tanımlayanlar arasındaydı.
• Avrupa’da, Walter Linderer’in calışması Mercedes’e luks arabalarında hava yastıkları denemesi icin ilham vermişti. Geliştirme calışmaları 1960’ların ortalarında başladı ve 1971’de bir başka etkili patent olan US3874693A/DE2152902C2’yi uretmiştir, bu ozellikle motorlu taşıtların yolcuları icin koruyucu cihazdır.
Kaynakca:
https://time.com/3617681/the-air-bag-blowout/
https://www.explainthatstuff.com/airbags.html
Yazar: Ozlem Guvenc Ağaoğlu
[h=3]Araba Kazaları Neden Hasar Verir?[/h]
Dunyadaki hemen hemen her şey gibi, araba kazaları da fizik yasaları ve daha spesifik olarak hareket yasaları tarafından kontrol edilir . Hareket eden her şeyin kutlesi (bu, bir nesnenin ne kadar malzeme icerdiği anlamına gelirken, ne kadar ağır hissettiğiyle yakından ilişkilidir) ve belirli bir yonde bir hızı bulunur. Kutlesi ve hızı olan her şeyin kinetik enerjisi vardır ve arabanız ne kadar ağırsa ve ne kadar hızlı giderseniz, o kadar fazla kinetik enerjiye sahip olur. Bu hız ve kutle ta ki aniden durmak isteyene veya bir şeye carpana kadar sorun değildir, cunku aniden durmak istenildiği zaman tum enerjinin bir yere gitmesi gerekir. Her ne kadar arabalar ezilerek ve darbeleri emecek şekilde tasarlanmış olsalar da, enerjileri surucu ve yolcular icin hala buyuk bir risk oluşturmaktadır.Sorun şu ki, hareket eden bir arabanın icindeki insanların da kutlesi ve hızı vardır ve araba dursa bile, bu kutlenin hareketi devam etme eğiliminde olacaklardır. Hareket eden şeylerin, onları bir engel (bir tur kuvvet) durdurana kadar hareket etmeye devam etme eğiliminde olmaları, temel bir fizik kanunudur (Newton’un ilk hareket kanunu olarak bilinir, bunu ilk soyleyen parlak İngiliz fizikci Sir Isaac Newton’dan sonra).
Arabalarda onlarca yıldır emniyet kemerleri vardır, ancak bunlar oldukca basit bir koruma şeklidir, cunku en buyuk sorun sadece vucudunuzu kısıtlamış olmalarıdır. Başınız şaşırtıcı bir şekilde 3–6 kg (6–12 lb) ağırlığındadır ve hic onun hareketini kısıtlayan yani durduran bir koruma yoktur. Yani vucudunuz sıkıca bağlansa bile, aynı temel fizik yasasına gore, kafanız direksiyon simidine veya on cama carpana kadar ilerlemeye devam eder. İşte hava yastıkları bu surecte devreye girmektedir.
[h=3]Hava Yastıkları Nasıl Yardımcı Olur?[/h] Hava yastığı, tanımlama olarak ek guvenlik sistemi (SRS) veya ek şişirilebilir guvenlik (SIR) olarak bilinir. Buradaki “tamamlayıcı” kelimesi, hava yastığının emniyet kemerlerini değiştirmek yerine sizi korumasına yardımcı olmak icin tasarlandığı anlamına gelir. Cunku emniyet kemerinizi takmadan sizi korumak icin bir hava yastığına guvenmek son derece tehlikelidir. Burada temel fikir, araba bir kazada yavaşlamaya başlar başlamaz hava yastığının şişmesi ve kafanız ona bastırdıkca sonmesidir. Bu durum onemlidir, cunku hava yastığının icinde bulunduğu torbanın havası inmeseydi, kişinin kafası geri sekerdi ve daha ciddi şekilde yaralanmaya neden olabilirdi.
[h=3]Hava Yastıkları Ne Kadar Etkilidir?[/h] Hava yastıkları kulağa iyi bir fikir gibi gelse de, bilim adamları sağlam kanıtlarla desteklenmiş bilgileri kabul etmektedirler. Peki hava yastıklarının olumleri azalttığına dair herhangi bir kanıt var mıdır? 1995’te Adrian Lund ve Susan Ferguson, 1985’ten 1993’e kadar sekiz yıl boyunca karayolu trafik kazaları hakkında buyuk bir araştırma yaparak bunları yayınlamıştır. Bu calışmalarda hava yastıklarının kafa kafaya carpışmalarda olumleri yuzde 23-24 ve her turlu carpışmalarda yuzde 16 oranında azalttığı tespit edilmiştir. Bu bilgilerde yer alan oranlar sadece manuel emniyet kemerleri olan araclara kıyasla elde edilen verilerdir.
Airbag bu alanda her ne kadar cok buyuk bir gelişme olsa da, hava yastıklarının kendi tehlikelerini ortaya cıkaran şiddetle patlayıcı şeyler olduğuna dikkat etmek onemlidir. En buyuk risk kucuk cocuklar icindir, ancak yetişkinler de kucuk bir goz yaralanması ve işitme kaybı riskiyle karşı karşıyadır. Bunun yanında şayet bir kazada bir hava yastığı hayatınızı kurtarıyorsa, muhtemelen hafif bir yaralanma riskini ustlenmeye değer bir bedel olarak duşunursunuz.
Buna rağmen, hava yastıklarını mumkun olduğunca guvenli ve etkili hale getirebilmesi icin hava yastıklarının potansiyel tehlikelerini araştırmak cok onemlidir. Modern hava yastıkları (1990’ların sonundan beri takılıdır) eski tasarımlardan daha az gucle ateşlenir ve bunun yolcu guvenliğinden odun vermeden ozellikle cocuklar arasında kaza sonucu olumleri azalttığına dair guclu kanıtlar vardır.
[h=3]Hava Yastıkları Nasıl Calışır?
[/h] Hava yastıklarının calışma mekanizması kısaca ve basitce şu şekilde sıralanabilir;• Bir araba bir engele carptığında, cok hızlı bir şekilde yavaşlamaya (hız kaybetmeye) başlar.
• Bir ivmeolcer (hızlanmayı veya kuvveti olcen elektronik cip) hız değişimini algılar.
• Yavaşlama yeterince buyukse, ivmeolcer hava yastığı devresini tetikler. Ancak normal bir frenleme bunu yapmak icin yeterli guc uretmez.
• Hava yastığı devresi, bir ısıtma elemanından bir elektrik akımı gecirir (aynı ekmek kızartma makinesindeki rezistanslardan biri gibi).
• Isıtma elemanı kimyasal bir patlayıcıyı ateşler. Daha eski hava yastıkları patlayıcı olarak sodyum azit kullanıyordu ancak yeni model airbaglerde farklı kimyasallar kullanır.
• Patlayıcı yanarken, direksiyon simidinin arkasında paketlenmiş bir naylon torbaya akan buyuk miktarda zararsız gaz (tipik olarak nitrojen veya argon) uretilir .
• Airbag ’işn icinde bulunduğu canta genişledikce, direksiyon simidindeki plastik kapağı havaya ucurur ve surucunun onunde şişer. Torba, duzgun bir şekilde acılmasına yardımcı olmak icin talk pudrası gibi kirecli bir madde ile kaplanmıştır.
• Surucu darbe nedeniyle ileriye doğru hareket ettiği icin airbag ’in icinde bulunduğu torbayı iter. Bu, icindeki gazın kenarlarındaki kucuk deliklerden kacması nedeniyle torbanın sonmesine neden olur. Araba durduğunda ise torba tamamen sonmuş olmalıdır.
[h=3]Hava Yastıklarını Kim İcat Etti?[/h]
İnternette arama yaparsanız, hava yastıklarını icat eden cok sayıda farklı kişi olduğu bilgisine ulaşılabilir. Peki airbag fikrini ilk olarak kim duşunmuştur? Airbag ile ilgili fikir ureten ve patent alan kişiler şu şekildedir;• Amerika Birleşik Devletleri’nde, Newport, Pensilvanya’dan John W. Hetrick, bir kayaya carpmamak icin arabasını yoldan cıkardığı ve kızının on camdan fırladığı bir kazadan sonra bu fikri ortaya atmıştır. Hetrick, 5 Ağustos 1952’de otomotiv aracları icin bir guvenlik yastığı tertibatı icin patentini almıştır (18 Ağustos 1953’te ABD Patenti #2,649,311 olarak verildi).
• Bu arada Avrupa’da Walter Linderer adlı bir Alman mucit bir hava yastığı patenti başvurusunda bulunmuştur. (DE896312C: Bir carpışma durumunda araclardaki insanları yaralanmalara karşı koruyan cihaz) Ekim 1951’de, Hetrick’ten yaklaşık 10 ay once, ancak resmi olarak Kasım 1953’te Hetrick’in patentinden uc ay sonra verildi.
•Uzun zamandan beri diğer bircok mucit, ozellikle bir carpışmanın etkisinden hemen once bir hava yastığının icindeki gazın patlamasını tetiklemek icin ceşitli farklı yollar geliştirmişlerdir. Allen K. Breed (1927–2000) airbag fikrini geliştirdi. Breed New York Times olum ilanı, o 1968 yılında ilk hava yastığı tasarımını yapmış ve araba emniyet sistemlerinin dunyanın en buyuk tedarikcilerinden biri haline Corporation’a Breed acmak icin yardımcı iyileştirmeler icin sayısız patent başvurusu bulunmuştur.
• Diğer onculer arasında, Ford icin hava yastıkları ureten Eaton Yale ve Towne Inc’den Charles O Berryman (US3441290A: 1967’de dosyalanan arac guvenlik sistemi ), Maurice Leising ve Chrysler’deki meslektaşları (US3618981A: 1969’da dosyalanan şişme cihaz ) ve Irving ve Emanuel yer almaktadır. Landsman (US3617073A: 1969’da dosyalanan otomobil guvenlik sistemi ), suruculer ve arka koltuktaki yolcular icin yandan ateşlemeli hava yastıklarını ilk tanımlayanlar arasındaydı.
• Avrupa’da, Walter Linderer’in calışması Mercedes’e luks arabalarında hava yastıkları denemesi icin ilham vermişti. Geliştirme calışmaları 1960’ların ortalarında başladı ve 1971’de bir başka etkili patent olan US3874693A/DE2152902C2’yi uretmiştir, bu ozellikle motorlu taşıtların yolcuları icin koruyucu cihazdır.
Kaynakca:
https://time.com/3617681/the-air-bag-blowout/
https://www.explainthatstuff.com/airbags.html
Yazar: Ozlem Guvenc Ağaoğlu