Sıcak servis edilen bir omlet herkes tarafından zevk ve afiyetle yenir. Bunun yanında tavaya yapışan ve yanık yumurta cok omlet seven biri tarafından bile rağbet gormez. Pişirme konusunda cok fazla tecrubesi olmayan veya beceriksiz birinin bile kaliteli, kaygan ve yapışmaz PTFE malzemeden yapılmış teflon tava ile bir guzel yemekler yapabilir.
PFTE malzemeler doğada bulunmaz veya doğal oluşmaz, ozel olarak bir kimya tesisinde yapılması gerekir. Keşfi harika bir tesaduftur ve 1930’larda meydana gelen bir laboratuvar kazası sonrası geliştirilmiştir. O zamandan beri PTFE, su gecirmez giysilerden Ay’a yolculukta giyilen uzay giysilerine, kol-bacak gibi kaybedilen organlar icin hazırlanan protez vucut parcalarına ve stadyum catılarına kadar pek cok alanda kullanılmaktadır.
[h=3]Yiyecekler Neden Tavaya Yapışır?[/h] Yumurtayı tavaya yapıştıran nedir? Bir tava alınmasının uzerinden uzun zaman gecmişse muhtemelen bir bulaşık makinesi veya ovma fırcasıyla yuzlerce kez yıkanmıştır. Metal yuzeyi her temizlediğinizde hafifce cizersiniz. Cizikler yuzeyi daha puruzlu hale getirir ve ironik bir şekilde yumurtaların yuzeye yapışmasını daha da kolaylaştırır. Tavayı ne kadar cok fırcalarsanız, bir dahaki sefere o kadar cok fırcalamanız gerekeceğini soylemek muhtemelen doğrudur. Bu korkunc bir kısır dongudur!
Yumurtanın puruzlu bir yuzeye yapışması neden daha kolaydır? Sorusunu bir ornekle acıklamak gerekirse şu şekilde anlatılabilir. Kendinizi bir ucurumun dikey yuzune doğru tırmanan bir kaya tırmanışcısı olarak duşunun. Duz yukarı tırmanmayı mumkun kılan bu kayalardaki cizikler, tumsekler ve deliklerdir. Ucurum tamamen puruzsuz olsaydı, tırmanmak imkansız olurdu. Yumurtanın teflon tavaya yapışmamasındaki mantıkta boyledir. Tavada ne kadar cok cizik ve aşınma varsa yumurtanın yapışma riski o kadar artar.
[h=3]Neden Her Şey Tavaya Yapışmaz?[/h]
PTFE’nin “yapışmaz” olduğunu soylediğimizde, gercekten PTFE ile onunla temas eden herhangi bir şey arasında cok az surtunme olduğunu kastedilmektedir. Peki bu nasıl sağlanır? PTFE’nin tam adı politetrafloroetilendir ve bu, molekullerinin birbirine bağlı inanılmaz derecede uzun bir atom dizisinden yapıldığı anlamına gelen plastik bir polimerdir. Aslında, PTFE’de sadece iki tur atom vardır: bunlar karbon ve flor ’dur. Karbon atomları bir tur merkezi omurga oluşturur ve flor atomları bunun uzerine her iki taraftan şu şekilde bağlanmıştır:
PTFE, kimyanın ice donuk bir eşdeğeridir. Kendi yapısında olanları sever ama diğer molekulleri pek sevmez. Bir suru PTFE molekulu bir araya getirildiğinde spagetti gibi topaklanıp birbirine yapışırlar. Bunu fizik acısından acıklamak gerekirse, aralarında guclu birleştirici kuvvetler olduğunu anlamına gelir. Bir yağmur damlasının bir cam bolmeye yapıştığını, bir ucurumdaki tırmanıcı gibi havada asılı kaldığını gorduğunuzde, gorduğunuz şey hareket halindeki birleşik guclerdir. Suyun icinde, molekullerini bir damla şekline doğru ceken guclu bir cekim kuvveti vardır. Ama aynı zamanda başka bir tur guc de gorulmektedir.
Su molekullerini camdaki molekullere tutan yapışkan kuvvetler vardır. Bunlara van der Waals kuvvetleri denir. Bu kuvvet, adını onları keşfeden (ve bu surecte kendisine bir Nobel Odulu kazanan) Hollandalı fizikci Johannes Diderik van der Waals’tan (1837–1923) almıştır. Mikroskobik olcekte, surtunmeye neden olan van der Waals kuvvetleridir ve su molekullerinin bardağa yapışmasına yardım eden gorunmez derecede kucuk parmaklardan(damarlaşma) oluşan bir topluk şeklindedir. Van der Waals kuvvetleri boyledir.
PTFE’de kohezyon kuvvetleri gucludur, ancak PTFE polimer molekulleri ve bunlarla temas eden herhangi bir şey arasında neredeyse hic yapışkan, van der Waals kuvveti yoktur. Yapışmaz bir tavaya tek bir damla su koymayı denendiğinde ve tava dikey olarak cevrildiğinde boylece damla bir ucurumdaki tırmanıcı gibi tutunmaya calışır.
Peki bu su orada ne kadar kalıyor? Su tavada hicbir zaman tutunamaz. Yuzeye yapışamaz cunku suyun ağırlığı surtunme, van der Waals kuvvetlerinden kat kat daha fazladır. Bu nedenle damla hemen tavanın dibine akar. Ve camdan duşen bir yağmur damlası gibi tavaya bulaşmadığı yani tutunmadığı gorulur.
[h=3]Teflonun Tavaya Yapışmasını Sağlayan Nedir?[/h] Yapışmaz bir kızartma tavası yapmak istiyorsanız ve bir elinizde yuvarlak metal bir parca ve diğerinde bir parca kaygan PTFE varsa, ikisinin birbirine yapışmasını nasıl sağlarsınız? Kısaca bu soru yapışmaz yuzeyin tavaya yapışmasını nasıl sağlarsınız? Şeklindedir. Bu sorunun cevabı tavayı kumla patlatarak başlamak icin super puruzlu hale getirmeniz gerektiği anlamına gelir. Tava aşırı derecede puruzluyse, PTFE ona bir ucurumun yuzune tutunan bir kaya tırmanıcısı gibi bağlanacaktır. Daha sonra tavayı cok sıcak bir fırında pişirirsiniz ve PTFE kendisini kalıcı olarak alttaki metale kilitler.
[h=3]Yapışmaz Tavalar Nasıl Yapılır?[/h] Teflon kaplamalı aluminyum tavalar icin bir işlem 1960’larda Atlas Copco tarafından patentlenmiştir ve işlem aşamaları şu şekildedir;
İki aşamalı guc puskurtmeli yıkama ve durulama: Kaplamasız aluminyum tavalara (“aluminyum boşluklar”) yuksek basınclı bir hortum kullanılarak hafif bir alkali temizleyici puskurtulur, ardından tekrar yuksek basınclı sıcak su puskurtulur. Bu ilk adım, yağı ve kiri ortadan kaldırır, boylece boşluklar tamamen temiz ve puskurtmeye hazır hale gelir.
Durulama ve kurulama: Boşluklar sıcak suyla durulanır ve herhangi bir iz oluşmasını onlemek icin havada kurutulur.
Kum puskurtme: Sert, keskin demir kum, yuzeyini puruzlendirmek icin aluminyum boyunca puskurtulur ve onu eşit bir şekilde dağıtmak icin bir santrifuj kullanılır .
Hava puskurtme: Bu adım, gevşek kumları giderir.
Yıkama ve durulama: Bu adım, aynı hafif alkali temizleyicinin kullanıldığı ilk iki aşamalı temizleme işlemine (aşama 1) cok benzer ve ardından sıcak suyla durulanır.
Deoksidasyon temizliği: Asitler ve diğer temizlik maddeleri, aluminyumun parlak ve parlak gorunumunu geri kazandırır.
Kurutma ve teflon kaplama: Boşluklar kuruduktan sonra, puskurterek, fırcalayarak veya yuzeylerine akıtarak Teflon ile kaplanır, ardından havayla kurutulur.
Sinterleme: Teflon kaplama, yaklaşık beş dakika boyunca yaklaşık 370–385°C (700–725°F) sıcaklıkta tava uzerinde pişirilir.
Ceşitli alternatif yontemler vardır (orneğin, 1960 ve 1961’de Collette Gregoire ve 1963’te Reynolds Metals Co tarafından patentlenmiştir ), ancak kaplanacak metale fiziksel (patlatma ile), kimyasal (asit ile) veya ikisi birden.
[h=3]PTFE Ne İcin Kullanılır?[/h] PTFE sadece kızartma tavalarında kullanılma, her turlu farklı alanlarda kullanılabilir bir malzemedir. Dunyanın en buyuk kubbe binası Millenium Dome’u (şimdi O2 Arena olarak adlandırılır), yağmuru uzak tutmak icin PTFE kaplı fiberglastan yapılmış devasa beyaz bir cadır catıya sahiptir. PTFE ayrıca, yapay eklemin bir PTFE soketi icinde zahmetsizce donen guclu ve hafif bir titanyum veya celik bilyeden yapıldığı yedek kalcalar gibi biyonik vucut parcalarında da kullanılır.
Giysi kumaşları, yağı, gresi ve lekeleri uzak tutmak icin genellikle PTFE bazlı bir leke tutmaz ile işlenir. PTFE plastik olduğu icin suyu iter, bu nedenle onu genellikle şemsiyelerde ve ıslak hava giysilerinde bu maddeden bulunur. Yumuşak tekstillerde işe yarayan şey, sert binalarda da işe yarar; PTFE katkı maddeleri ayrıca silinerek temizlenen boyalarda ve ahşap bakım urunlerinde de kullanılmaktadır.
Bircok kişi PTFE’nin 1960’ların Apollo uzay programının bir parcası olarak icat edildiğini duşunmektedir, ancak aslında 1938’e kadar uzanmaktadır. DuPont kimyager Roy Plunkett’in (1910–1944) buzdolabında yaptığı bir deneyde tamamen kazara bir miktar PTFE icat etmiştir cunku istediği kimyasallar farklı etkileşimlerde bulunmuştur. DuPont’un dediği gibi yapışmaz “Teflon®”, 1940’lara ve 1950’lere kadar gercekten duşuk surtunmeli bir kaplama olarak ortaya cıkmamıştır.
1960’larda NASA’nın uzay bilimcileri tarafından kullanılan ise ısıya karşı yuksek dirence sahip olan PTFE, diğer kimyasallarla reaksiyona girmeyen ve aşınmaya neden olmayacak kadar kaygan bir madde olan uzay giysileri icinde kullanmak icin mukemmel bir koruyucu malzemedir. Boylece uzay programından bir yan urun olarak PTFE efsanesi doğmuştur. Ancak gercek şu ki, PTFE astronotlar Ay’ın henuz herhangi bir yerine gitmeden 30 yıl once icat edilmiştir!
Kaynakca:
https://www.jessicagavin.com/nonstick-cookware/
https://foodprint.org/blog/teflon-pan-safety/
https://www.explainthatstuff.com/nonstickpans.html
Yazar: Ozlem Guvenc Ağaoğlu
PFTE malzemeler doğada bulunmaz veya doğal oluşmaz, ozel olarak bir kimya tesisinde yapılması gerekir. Keşfi harika bir tesaduftur ve 1930’larda meydana gelen bir laboratuvar kazası sonrası geliştirilmiştir. O zamandan beri PTFE, su gecirmez giysilerden Ay’a yolculukta giyilen uzay giysilerine, kol-bacak gibi kaybedilen organlar icin hazırlanan protez vucut parcalarına ve stadyum catılarına kadar pek cok alanda kullanılmaktadır.
[h=3]Yiyecekler Neden Tavaya Yapışır?[/h] Yumurtayı tavaya yapıştıran nedir? Bir tava alınmasının uzerinden uzun zaman gecmişse muhtemelen bir bulaşık makinesi veya ovma fırcasıyla yuzlerce kez yıkanmıştır. Metal yuzeyi her temizlediğinizde hafifce cizersiniz. Cizikler yuzeyi daha puruzlu hale getirir ve ironik bir şekilde yumurtaların yuzeye yapışmasını daha da kolaylaştırır. Tavayı ne kadar cok fırcalarsanız, bir dahaki sefere o kadar cok fırcalamanız gerekeceğini soylemek muhtemelen doğrudur. Bu korkunc bir kısır dongudur!
Yumurtanın puruzlu bir yuzeye yapışması neden daha kolaydır? Sorusunu bir ornekle acıklamak gerekirse şu şekilde anlatılabilir. Kendinizi bir ucurumun dikey yuzune doğru tırmanan bir kaya tırmanışcısı olarak duşunun. Duz yukarı tırmanmayı mumkun kılan bu kayalardaki cizikler, tumsekler ve deliklerdir. Ucurum tamamen puruzsuz olsaydı, tırmanmak imkansız olurdu. Yumurtanın teflon tavaya yapışmamasındaki mantıkta boyledir. Tavada ne kadar cok cizik ve aşınma varsa yumurtanın yapışma riski o kadar artar.
[h=3]Neden Her Şey Tavaya Yapışmaz?[/h]
PTFE’nin “yapışmaz” olduğunu soylediğimizde, gercekten PTFE ile onunla temas eden herhangi bir şey arasında cok az surtunme olduğunu kastedilmektedir. Peki bu nasıl sağlanır? PTFE’nin tam adı politetrafloroetilendir ve bu, molekullerinin birbirine bağlı inanılmaz derecede uzun bir atom dizisinden yapıldığı anlamına gelen plastik bir polimerdir. Aslında, PTFE’de sadece iki tur atom vardır: bunlar karbon ve flor ’dur. Karbon atomları bir tur merkezi omurga oluşturur ve flor atomları bunun uzerine her iki taraftan şu şekilde bağlanmıştır:PTFE, kimyanın ice donuk bir eşdeğeridir. Kendi yapısında olanları sever ama diğer molekulleri pek sevmez. Bir suru PTFE molekulu bir araya getirildiğinde spagetti gibi topaklanıp birbirine yapışırlar. Bunu fizik acısından acıklamak gerekirse, aralarında guclu birleştirici kuvvetler olduğunu anlamına gelir. Bir yağmur damlasının bir cam bolmeye yapıştığını, bir ucurumdaki tırmanıcı gibi havada asılı kaldığını gorduğunuzde, gorduğunuz şey hareket halindeki birleşik guclerdir. Suyun icinde, molekullerini bir damla şekline doğru ceken guclu bir cekim kuvveti vardır. Ama aynı zamanda başka bir tur guc de gorulmektedir.
Su molekullerini camdaki molekullere tutan yapışkan kuvvetler vardır. Bunlara van der Waals kuvvetleri denir. Bu kuvvet, adını onları keşfeden (ve bu surecte kendisine bir Nobel Odulu kazanan) Hollandalı fizikci Johannes Diderik van der Waals’tan (1837–1923) almıştır. Mikroskobik olcekte, surtunmeye neden olan van der Waals kuvvetleridir ve su molekullerinin bardağa yapışmasına yardım eden gorunmez derecede kucuk parmaklardan(damarlaşma) oluşan bir topluk şeklindedir. Van der Waals kuvvetleri boyledir.
PTFE’de kohezyon kuvvetleri gucludur, ancak PTFE polimer molekulleri ve bunlarla temas eden herhangi bir şey arasında neredeyse hic yapışkan, van der Waals kuvveti yoktur. Yapışmaz bir tavaya tek bir damla su koymayı denendiğinde ve tava dikey olarak cevrildiğinde boylece damla bir ucurumdaki tırmanıcı gibi tutunmaya calışır.
Peki bu su orada ne kadar kalıyor? Su tavada hicbir zaman tutunamaz. Yuzeye yapışamaz cunku suyun ağırlığı surtunme, van der Waals kuvvetlerinden kat kat daha fazladır. Bu nedenle damla hemen tavanın dibine akar. Ve camdan duşen bir yağmur damlası gibi tavaya bulaşmadığı yani tutunmadığı gorulur.
[h=3]Teflonun Tavaya Yapışmasını Sağlayan Nedir?[/h] Yapışmaz bir kızartma tavası yapmak istiyorsanız ve bir elinizde yuvarlak metal bir parca ve diğerinde bir parca kaygan PTFE varsa, ikisinin birbirine yapışmasını nasıl sağlarsınız? Kısaca bu soru yapışmaz yuzeyin tavaya yapışmasını nasıl sağlarsınız? Şeklindedir. Bu sorunun cevabı tavayı kumla patlatarak başlamak icin super puruzlu hale getirmeniz gerektiği anlamına gelir. Tava aşırı derecede puruzluyse, PTFE ona bir ucurumun yuzune tutunan bir kaya tırmanıcısı gibi bağlanacaktır. Daha sonra tavayı cok sıcak bir fırında pişirirsiniz ve PTFE kendisini kalıcı olarak alttaki metale kilitler.
[h=3]Yapışmaz Tavalar Nasıl Yapılır?[/h] Teflon kaplamalı aluminyum tavalar icin bir işlem 1960’larda Atlas Copco tarafından patentlenmiştir ve işlem aşamaları şu şekildedir;
İki aşamalı guc puskurtmeli yıkama ve durulama: Kaplamasız aluminyum tavalara (“aluminyum boşluklar”) yuksek basınclı bir hortum kullanılarak hafif bir alkali temizleyici puskurtulur, ardından tekrar yuksek basınclı sıcak su puskurtulur. Bu ilk adım, yağı ve kiri ortadan kaldırır, boylece boşluklar tamamen temiz ve puskurtmeye hazır hale gelir.
Durulama ve kurulama: Boşluklar sıcak suyla durulanır ve herhangi bir iz oluşmasını onlemek icin havada kurutulur.
Kum puskurtme: Sert, keskin demir kum, yuzeyini puruzlendirmek icin aluminyum boyunca puskurtulur ve onu eşit bir şekilde dağıtmak icin bir santrifuj kullanılır .
Hava puskurtme: Bu adım, gevşek kumları giderir.
Yıkama ve durulama: Bu adım, aynı hafif alkali temizleyicinin kullanıldığı ilk iki aşamalı temizleme işlemine (aşama 1) cok benzer ve ardından sıcak suyla durulanır.
Deoksidasyon temizliği: Asitler ve diğer temizlik maddeleri, aluminyumun parlak ve parlak gorunumunu geri kazandırır.
Kurutma ve teflon kaplama: Boşluklar kuruduktan sonra, puskurterek, fırcalayarak veya yuzeylerine akıtarak Teflon ile kaplanır, ardından havayla kurutulur.
Sinterleme: Teflon kaplama, yaklaşık beş dakika boyunca yaklaşık 370–385°C (700–725°F) sıcaklıkta tava uzerinde pişirilir.
Ceşitli alternatif yontemler vardır (orneğin, 1960 ve 1961’de Collette Gregoire ve 1963’te Reynolds Metals Co tarafından patentlenmiştir ), ancak kaplanacak metale fiziksel (patlatma ile), kimyasal (asit ile) veya ikisi birden.
[h=3]PTFE Ne İcin Kullanılır?[/h] PTFE sadece kızartma tavalarında kullanılma, her turlu farklı alanlarda kullanılabilir bir malzemedir. Dunyanın en buyuk kubbe binası Millenium Dome’u (şimdi O2 Arena olarak adlandırılır), yağmuru uzak tutmak icin PTFE kaplı fiberglastan yapılmış devasa beyaz bir cadır catıya sahiptir. PTFE ayrıca, yapay eklemin bir PTFE soketi icinde zahmetsizce donen guclu ve hafif bir titanyum veya celik bilyeden yapıldığı yedek kalcalar gibi biyonik vucut parcalarında da kullanılır.
Giysi kumaşları, yağı, gresi ve lekeleri uzak tutmak icin genellikle PTFE bazlı bir leke tutmaz ile işlenir. PTFE plastik olduğu icin suyu iter, bu nedenle onu genellikle şemsiyelerde ve ıslak hava giysilerinde bu maddeden bulunur. Yumuşak tekstillerde işe yarayan şey, sert binalarda da işe yarar; PTFE katkı maddeleri ayrıca silinerek temizlenen boyalarda ve ahşap bakım urunlerinde de kullanılmaktadır.
Bircok kişi PTFE’nin 1960’ların Apollo uzay programının bir parcası olarak icat edildiğini duşunmektedir, ancak aslında 1938’e kadar uzanmaktadır. DuPont kimyager Roy Plunkett’in (1910–1944) buzdolabında yaptığı bir deneyde tamamen kazara bir miktar PTFE icat etmiştir cunku istediği kimyasallar farklı etkileşimlerde bulunmuştur. DuPont’un dediği gibi yapışmaz “Teflon®”, 1940’lara ve 1950’lere kadar gercekten duşuk surtunmeli bir kaplama olarak ortaya cıkmamıştır.1960’larda NASA’nın uzay bilimcileri tarafından kullanılan ise ısıya karşı yuksek dirence sahip olan PTFE, diğer kimyasallarla reaksiyona girmeyen ve aşınmaya neden olmayacak kadar kaygan bir madde olan uzay giysileri icinde kullanmak icin mukemmel bir koruyucu malzemedir. Boylece uzay programından bir yan urun olarak PTFE efsanesi doğmuştur. Ancak gercek şu ki, PTFE astronotlar Ay’ın henuz herhangi bir yerine gitmeden 30 yıl once icat edilmiştir!
Kaynakca:
https://www.jessicagavin.com/nonstick-cookware/
https://foodprint.org/blog/teflon-pan-safety/
https://www.explainthatstuff.com/nonstickpans.html
Yazar: Ozlem Guvenc Ağaoğlu