Piller; gunluk yaşam icinde hemen hemen herkes tarafından yoğun olarak kullanılan ve hayatı kolaylaştıran araclardır. Taşınabilir elektrik enerjisi sağlayan pillerde tek sorun, coğu pilin cok cabuk bitmesi ve şarj edilebilir değilse kullanıldıktan sonra atılmasıdır. Bu durum hem cevre hem de butce acısından kotudur ve dunya capında her yıl milyarlarca tek kullanımlık pili cope atılmaktadır. Şarj edilebilir piller bu sorunu cozmeye yardımcı olurken lityum iyon denen bir teknolojiyi kullanılarak uretilirler ve li-ion veya lityum iyon piller olarak anılırlar.
Cep telefonu, dizustu bilgisayar ve MP3 calarlaın coğu muhtemelen hepsi lityum iyon pil kullanır. 1991’den beri yaygın olarak kullanılmakta olan lityum piller kimyasal olarak ilk defa 1912’de Amerikalı kimyager Gilbert Lewis (1875–1946) tarafından keşfedilmişlerdir. Bu yazıda Lityum pillerin standart pillerle karşılaştırması, avantajları ve calışma mekanizması hakkında bilgiler bulunmaktadır.
[h=3]Sıradan Pillerle İlgili Sorun Nedir?[/h] Piller kısaca kucuk bir metal kutuda gercekleşen kimyasal bir deney niteliğindedir. Bir pilin iki ucunu bir el feneri gibi bir arac bağlandığında kimyasal reaksiyonlar başlarken, pilin icindeki kimyasallar yavaş ama sistematik olarak parcalanır ve diğer kimyasalları yapmak icin bir araya gelerek iyonlar ve negatif yuklu elektronlar adı verilen bir pozitif yuklu parcacık akışı uretir . İyonlar pilin icinde hareket eder; elektronlar, pilin bağlı olduğu devreden gecerek elektrik enerjisi sağlar ve sonuc olarak bu el fenerini calıştırır. Tek sorun, bu kimyasal reaksiyonun yalnızca bir kez ve yalnızca bir yonde gercekleşebilmesidir: Bu nedenle sıradan piller genellikle yeniden şarj edilemezler.
[h=3]Şarj Edilebilir Piller ve Tersine Cevrilebilir Reaksiyonlar[/h] Şarj edilebilir pillerde farklı kimyasallar kullanılır ve bunlar tamamen farklı reaksiyonlarla ayrılır. Buyuk fark, şarj edilebilir bir pildeki kimyasal tepkimelerin tersine cevrilebilir olmasıdır. Boylelikle pil boşalırken tepkimeler bir yone gider ve pil guc verir. Pil şarj olurken reaksiyonlar ters yonde ilerler ve pil gucu emer. Bu kimyasal reaksiyonlar her iki yonde de yuzlerce kez gercekleşebilir, bu nedenle şarj edilebilir bir pil tipik olarak uc ila 10 yıllık bir kullanım omru sağlar. Tabi ki omru pilin, kalitesine, ne sıklıkta kullanıldığına ve doğru şarj edilip edilmediğine bağlı olarak değişiklik gostermektedir.
[h=3]Lityum İyon Piller Nasıl Calışır?[/h]
Diğer tum piller gibi, şarj edilebilir bir lityum iyon pil de hucre adı verilen bir veya daha fazla guc ureten bolmeden oluşur. Her hucrenin esas olarak uc bileşeni vardır: bir pozitif elektrot (pilin pozitif veya + terminaline bağlı), bir negatif elektrot (negatif veya – terminaline bağlı) ve bunların arasında elektrolit adı verilen bir kimyasal bulunur. Pozitif elektrot tipik olarak lityum-kobalt oksit (LiCoO 2) adı verilen bir kimyasal bileşikten veya daha yeni pillerde lityum demir fosfattan (LiFePO 4) yapılır.) oluşmaktadır. Negatif elektrot genellikle karbondan (grafit) yapılır ve elektrolit bir pil turunden diğerine değişir, ancak pilin nasıl calıştığına dair temel fikri anlamada cok onemli değildir.
Tum lityum iyon piller genel olarak aynı şekilde calışır. Pil şarj olurken, lityum-kobalt oksit, pozitif elektrot, elektrolit uzerinden negatif, grafit elektrota hareket eden ve orada kalan lityum iyonlarının bir kısmını bırakır. Pil bu işlem sırasında enerjiyi alır ve depolar. Pil boşalırken, lityum iyonları elektrolit uzerinden pozitif elektrota geri donerek pile guc sağlayan enerjiyi uretir. Her iki durumda da elektronlar, dış devre etrafındaki iyonlara zıt yonde akar. Elektronlar elektrolit icinden akmazlar: Elektronlar soz konusu olduğunda, elektrolit etkili bir şekilde yalıtkan bir bariyerdir.
İyonların (elektrolit yoluyla) ve elektronların (harici devre etrafında, ters yonde) hareketi birbirine bağlı sureclerdir ve biri durursa diğeri de durur. Pil tamamen boşaldığı icin iyonlar elektrolit icinde hareket etmeyi bırakırsa, elektronlar da dış devreden gecemez; bu nedenle gucunu kaybeder. Benzer şekilde, pilin gucu ne olursa olsun kapatırsanız, elektron akışı durur ve iyon akışı da durur. Pil, esasen yuksek bir hızda boşalmayı durdurur (ancak cihazın bağlantısı kesilse bile cok yavaş bir hızda boşalmaya devam eder).
Daha basit pillerin aksine, lityum iyon piller, nasıl şarj ve deşarj olduklarını duzenleyen elektronik kontrolorlere sahiptir. Bazı durumlarda lityum iyon pillerin patlamasına neden olabilecek aşırı şarj ve aşırı ısınmayı onlerler.
[h=3]Lityum İyon Pil Nasıl Şarj Olur ve Boşalır?[/h]
Adından da anlaşılacağı gibi, lityum iyon piller tamamen lityum iyonlarının hareketi ile ilgilidir. Pil şarj olurken (guc emerken) iyonlar bir yonde hareket eder; pil boşaldığında (guc sağlarken) ters yonde hareket ederler. Lityum iyon pillerin şarj olma aşaması şu şekildedir;
• Şarj sırasında, lityum iyonları (sarı daireler) elektrolit (gri) uzerinden pozitif elektrottan (kırmızı) negatif elektrota (mavi) akar. Elektronlar ayrıca pozitif elektrottan negatif elektrota akar, ancak dış devre etrafında daha uzun bir yol alırlar. Elektronlar ve iyonlar negatif elektrotta birleşir ve orada lityum biriktirir.
• Daha fazla iyon akmadığında, pil tamamen şarj olmuş ve kullanıma hazırdır.
• Boşaltma sırasında iyonlar elektrolit uzerinden negatif elektrottan pozitif elektrota geri akar. Elektronlar, dış devre yoluyla negatif elektrottan pozitif elektrota akar ve dizustu bilgisayarınıza guc sağlar. İyonlar ve elektronlar pozitif elektrotta birleştiğinde, orada lityum birikir.
• Tum iyonlar geri hareket ettiğinde pil tamamen boşalır ve yeniden şarj edilmesi gerekir.
[h=3]Lityum İyon Pillerin Avantajları[/h] Genellikle, lityum iyon piller, (“Nicad” telaffuz NiCd) nikel kadmiyum gibi eski teknolojilere gore daha guvenilir ve NiCad pillerin bellek etkisi guclu olduğu icin kullanım esnasında yeni şarz yuklemeden once tamamen boşalabilirler. Lityum iyon piller kadmiyum (zehirli, ağır bir metal) icermediğinden aynı zamanda daha fazla cevre dostudurlar. Ağır hizmet tipi şarj edilebilir pillerle (arabaları calıştırmak icin kullanılan kurşun asitli piller gibi) karşılaştırıldığında, lityum iyon piller depoladıkları enerji miktarına gore nispeten hafiftir.
[h=3]Lityum İyon Pillerin Dezavantajları[/h] Lityum iyon pillerin dezavantajları de oncelikle ne ile karşılaştırılacağı goz onune alınmalıdır. Mesela otomobiller icin bir guc kaynağı olarak kullanılacaksa, diğer aku turleriyle değil, benzinle karşılaştırmak gerekmektedir. Yıllar icinde kayda değer ilerlemelere rağmen, şarj edilebilir piller hala sıradan gazın yalnızca cok kucuk bir kısmını enerji depola. Daha bilimsel bir deyişle, cok daha duşuk bir enerji yoğunluğuna sahiptirler (birim ağırlık başına daha az enerji depolarlar). Bu aynı zamanda, gazla calışan bir otomobili neden birkac dakika icinde tamamen şarj edebileceğini (yakıt ikmali yapabileceği) de acıklamaktadır. Oysa bu genellikle saatlerce suren bir işlemdir ve akuleri elektrikli bir arabada kullanmak icin yapılması gerekir. Bu dezavantajlar elektrikli arabaların daha yuksek yakıt ekonomisi ve gorece hava kirliliği eksikliği ( aracın kendisinden sıfır egzoz borusu/egzoz emisyonu) gibi diğer avantajlarla dengelediği unutulmamalıdır.
Araclarda kullanılan lityum iyon piller bir kenara bırakıp daha genel olarak incelendiğinde dezavantajları şu şekilde tanımlanabilir. Oncelikle en buyuk sorun guvenliktir, cunku lityum iyon piller aşırı şarj edilirse veya dahili bir arıza kısa devreye neden olursa alev alır. Boyylelikle her iki durumda da, piller termal kacak olarak adlandırılan bir şekilde ısınır ve sonunda alev alır veya patlar. Bu sorun, piller cok ısındığında veya ic basıncları cok yukseldiğinde voltaj maksimuma ulaştığında şarj akımını kesen, akım kesme aygıtı veya CID olarak bilinen yerleşik bir devre kesici ile cozulur. Ancak bu konudaki endişeler devam etmektedir ve 2016’da Uluslararası Sivil Havacılık Orgutu, potansiyel tehlike nedeniyle yolcu ucaklarında lityum iyon pillerin sevkiyatını resmen yasaklamıştır.
Teknolojinin ne kadar yaygın olduğu duşunulduğunde her yeni model cep telefonunda, dizustu bilgisayarda, tablette ve diğer bircok şarj edilebilir cihazda lityum iyon piller kullanıldığı gorulebilir. Bu yuzden alternatiflerin risklerini akılda tutmak onemlidir. Elektrikli arabalardaki lityum iyon piller alev alabilir, ancak benzinle calışan otomobiller cok daha sık alev alır ve patlamalara neden olur! Ancak diğer pil turleri de aşırı ısındıklarında alev alabilir ve patlayabildiği gerceği goz onune alındığında, bu alev alma riski sadece lityum iyon teknolojisine ozgu bir sorun değildir.
Peki bu konuda cozum nedir? Cozum şu anda Ionic Materials adlı bir şirketin onculuk ettiği umut verici bir secenek, normalde lityum iyon pillerde kullanılan yanıcı sıvı elektrolitler yerine aleve dayanıklı polimerler (katı plastikler ) kullanmaktır. Lityum iyon pillerin arkasındaki kimyager olan John Goodenough tarafından tercih edilen bir başka secenek, elektrolit icin katkılı cam (elektriksel olarak iletken hale getirmek icin işlenmiş) kullanmaktır. Bu seceneklerden birinin mi yoksa tamamen yeni bir enerji kaynağının mı şarj edilebilir lityum iyon pilleri yerinden edeceğini ise sadece zaman gosterebilir.
[h=3]Lityum İyon Pilleri Kim İcat Etti?[/h]
Kullanışlı, yararlı lityum-iyon guc paketlerine 1970’lerde Oxford Universitesi’nde kimyager John Goodenough ve meslektaşları Phil Wiseman, Koichi Mizushima ve Phil Jones tarafından onculuk edilmiştir. Araştırmaları 1980 yılında yayınlanmış ve 1990’ların başında ilk lityum iyon pilleri ureten Sony tarafından ticari bir teknolojiye donuşturulmuştur. O zamandan beri sıradan hale gelip her alanda kullanılabilir olmuşlardır 2013’teki bir Bloomberg haber raporuna gore, coğu Cin’de olmak kaydı ile ve her yıl yaklaşık 5 milyar lityum iyon pil uretilmektedir.
Lityum iyon pil teknolojisinin uc oncusu, John Goodenough, M. Stanley Whittingham ve Akira Yoshino cığır acan bu pil teknoloji ile ilgili calışmalarla 2019 Nobel Kimya Odulu’nu paylaşmışlardır. Tum bilim adamları gibi, araştırmaları da daha onceki keşiflere kadar uzanabilir. Bu durumda, Amerikalı kimyager Gilbert Lewis’ten ve 20. yuzyılın başlarında lityumun elektrokimyası uzerine yaptığı araştırmaların da bilinmesi gerekir.
[h=3]Lityum İyon Pil Geleceği[/h] Gunumuzun lityum-iyon şarj edilebilir pilleri, ilk cıktığı doneme gore bircok avantaja sahiptir. Ancak hala etkili cozumler arayan termal kacak gibi sinir bozucu dezavantajları vardır. Bu arada, iklim değişikliğinin hızının artması ile daha hızlı şarj olan ve daha da kucuk alanlara daha fazla enerji depolayan daha ucuz, daha guvenli, daha enerji yoğun ve cevre dostu pillere olan ihtiyacı hızlandırıyor artmaktadır. Piller, karbon nanotupler gibi diğer son teknoloji nano malzemelerden yapılmış olanlar, cok yakın bir gelecekte bilgisayarlara veya akıllı telefonlarda da kullanılabilir olabilir.
Cep telefonu, dizustu bilgisayar ve MP3 calarlaın coğu muhtemelen hepsi lityum iyon pil kullanır. 1991’den beri yaygın olarak kullanılmakta olan lityum piller kimyasal olarak ilk defa 1912’de Amerikalı kimyager Gilbert Lewis (1875–1946) tarafından keşfedilmişlerdir. Bu yazıda Lityum pillerin standart pillerle karşılaştırması, avantajları ve calışma mekanizması hakkında bilgiler bulunmaktadır.
[h=3]Sıradan Pillerle İlgili Sorun Nedir?[/h] Piller kısaca kucuk bir metal kutuda gercekleşen kimyasal bir deney niteliğindedir. Bir pilin iki ucunu bir el feneri gibi bir arac bağlandığında kimyasal reaksiyonlar başlarken, pilin icindeki kimyasallar yavaş ama sistematik olarak parcalanır ve diğer kimyasalları yapmak icin bir araya gelerek iyonlar ve negatif yuklu elektronlar adı verilen bir pozitif yuklu parcacık akışı uretir . İyonlar pilin icinde hareket eder; elektronlar, pilin bağlı olduğu devreden gecerek elektrik enerjisi sağlar ve sonuc olarak bu el fenerini calıştırır. Tek sorun, bu kimyasal reaksiyonun yalnızca bir kez ve yalnızca bir yonde gercekleşebilmesidir: Bu nedenle sıradan piller genellikle yeniden şarj edilemezler.
[h=3]Şarj Edilebilir Piller ve Tersine Cevrilebilir Reaksiyonlar[/h] Şarj edilebilir pillerde farklı kimyasallar kullanılır ve bunlar tamamen farklı reaksiyonlarla ayrılır. Buyuk fark, şarj edilebilir bir pildeki kimyasal tepkimelerin tersine cevrilebilir olmasıdır. Boylelikle pil boşalırken tepkimeler bir yone gider ve pil guc verir. Pil şarj olurken reaksiyonlar ters yonde ilerler ve pil gucu emer. Bu kimyasal reaksiyonlar her iki yonde de yuzlerce kez gercekleşebilir, bu nedenle şarj edilebilir bir pil tipik olarak uc ila 10 yıllık bir kullanım omru sağlar. Tabi ki omru pilin, kalitesine, ne sıklıkta kullanıldığına ve doğru şarj edilip edilmediğine bağlı olarak değişiklik gostermektedir.
[h=3]Lityum İyon Piller Nasıl Calışır?[/h]

Tum lityum iyon piller genel olarak aynı şekilde calışır. Pil şarj olurken, lityum-kobalt oksit, pozitif elektrot, elektrolit uzerinden negatif, grafit elektrota hareket eden ve orada kalan lityum iyonlarının bir kısmını bırakır. Pil bu işlem sırasında enerjiyi alır ve depolar. Pil boşalırken, lityum iyonları elektrolit uzerinden pozitif elektrota geri donerek pile guc sağlayan enerjiyi uretir. Her iki durumda da elektronlar, dış devre etrafındaki iyonlara zıt yonde akar. Elektronlar elektrolit icinden akmazlar: Elektronlar soz konusu olduğunda, elektrolit etkili bir şekilde yalıtkan bir bariyerdir.
İyonların (elektrolit yoluyla) ve elektronların (harici devre etrafında, ters yonde) hareketi birbirine bağlı sureclerdir ve biri durursa diğeri de durur. Pil tamamen boşaldığı icin iyonlar elektrolit icinde hareket etmeyi bırakırsa, elektronlar da dış devreden gecemez; bu nedenle gucunu kaybeder. Benzer şekilde, pilin gucu ne olursa olsun kapatırsanız, elektron akışı durur ve iyon akışı da durur. Pil, esasen yuksek bir hızda boşalmayı durdurur (ancak cihazın bağlantısı kesilse bile cok yavaş bir hızda boşalmaya devam eder).
Daha basit pillerin aksine, lityum iyon piller, nasıl şarj ve deşarj olduklarını duzenleyen elektronik kontrolorlere sahiptir. Bazı durumlarda lityum iyon pillerin patlamasına neden olabilecek aşırı şarj ve aşırı ısınmayı onlerler.
[h=3]Lityum İyon Pil Nasıl Şarj Olur ve Boşalır?[/h]

• Şarj sırasında, lityum iyonları (sarı daireler) elektrolit (gri) uzerinden pozitif elektrottan (kırmızı) negatif elektrota (mavi) akar. Elektronlar ayrıca pozitif elektrottan negatif elektrota akar, ancak dış devre etrafında daha uzun bir yol alırlar. Elektronlar ve iyonlar negatif elektrotta birleşir ve orada lityum biriktirir.
• Daha fazla iyon akmadığında, pil tamamen şarj olmuş ve kullanıma hazırdır.
• Boşaltma sırasında iyonlar elektrolit uzerinden negatif elektrottan pozitif elektrota geri akar. Elektronlar, dış devre yoluyla negatif elektrottan pozitif elektrota akar ve dizustu bilgisayarınıza guc sağlar. İyonlar ve elektronlar pozitif elektrotta birleştiğinde, orada lityum birikir.
• Tum iyonlar geri hareket ettiğinde pil tamamen boşalır ve yeniden şarj edilmesi gerekir.
[h=3]Lityum İyon Pillerin Avantajları[/h] Genellikle, lityum iyon piller, (“Nicad” telaffuz NiCd) nikel kadmiyum gibi eski teknolojilere gore daha guvenilir ve NiCad pillerin bellek etkisi guclu olduğu icin kullanım esnasında yeni şarz yuklemeden once tamamen boşalabilirler. Lityum iyon piller kadmiyum (zehirli, ağır bir metal) icermediğinden aynı zamanda daha fazla cevre dostudurlar. Ağır hizmet tipi şarj edilebilir pillerle (arabaları calıştırmak icin kullanılan kurşun asitli piller gibi) karşılaştırıldığında, lityum iyon piller depoladıkları enerji miktarına gore nispeten hafiftir.
[h=3]Lityum İyon Pillerin Dezavantajları[/h] Lityum iyon pillerin dezavantajları de oncelikle ne ile karşılaştırılacağı goz onune alınmalıdır. Mesela otomobiller icin bir guc kaynağı olarak kullanılacaksa, diğer aku turleriyle değil, benzinle karşılaştırmak gerekmektedir. Yıllar icinde kayda değer ilerlemelere rağmen, şarj edilebilir piller hala sıradan gazın yalnızca cok kucuk bir kısmını enerji depola. Daha bilimsel bir deyişle, cok daha duşuk bir enerji yoğunluğuna sahiptirler (birim ağırlık başına daha az enerji depolarlar). Bu aynı zamanda, gazla calışan bir otomobili neden birkac dakika icinde tamamen şarj edebileceğini (yakıt ikmali yapabileceği) de acıklamaktadır. Oysa bu genellikle saatlerce suren bir işlemdir ve akuleri elektrikli bir arabada kullanmak icin yapılması gerekir. Bu dezavantajlar elektrikli arabaların daha yuksek yakıt ekonomisi ve gorece hava kirliliği eksikliği ( aracın kendisinden sıfır egzoz borusu/egzoz emisyonu) gibi diğer avantajlarla dengelediği unutulmamalıdır.
Araclarda kullanılan lityum iyon piller bir kenara bırakıp daha genel olarak incelendiğinde dezavantajları şu şekilde tanımlanabilir. Oncelikle en buyuk sorun guvenliktir, cunku lityum iyon piller aşırı şarj edilirse veya dahili bir arıza kısa devreye neden olursa alev alır. Boyylelikle her iki durumda da, piller termal kacak olarak adlandırılan bir şekilde ısınır ve sonunda alev alır veya patlar. Bu sorun, piller cok ısındığında veya ic basıncları cok yukseldiğinde voltaj maksimuma ulaştığında şarj akımını kesen, akım kesme aygıtı veya CID olarak bilinen yerleşik bir devre kesici ile cozulur. Ancak bu konudaki endişeler devam etmektedir ve 2016’da Uluslararası Sivil Havacılık Orgutu, potansiyel tehlike nedeniyle yolcu ucaklarında lityum iyon pillerin sevkiyatını resmen yasaklamıştır.
Teknolojinin ne kadar yaygın olduğu duşunulduğunde her yeni model cep telefonunda, dizustu bilgisayarda, tablette ve diğer bircok şarj edilebilir cihazda lityum iyon piller kullanıldığı gorulebilir. Bu yuzden alternatiflerin risklerini akılda tutmak onemlidir. Elektrikli arabalardaki lityum iyon piller alev alabilir, ancak benzinle calışan otomobiller cok daha sık alev alır ve patlamalara neden olur! Ancak diğer pil turleri de aşırı ısındıklarında alev alabilir ve patlayabildiği gerceği goz onune alındığında, bu alev alma riski sadece lityum iyon teknolojisine ozgu bir sorun değildir.
Peki bu konuda cozum nedir? Cozum şu anda Ionic Materials adlı bir şirketin onculuk ettiği umut verici bir secenek, normalde lityum iyon pillerde kullanılan yanıcı sıvı elektrolitler yerine aleve dayanıklı polimerler (katı plastikler ) kullanmaktır. Lityum iyon pillerin arkasındaki kimyager olan John Goodenough tarafından tercih edilen bir başka secenek, elektrolit icin katkılı cam (elektriksel olarak iletken hale getirmek icin işlenmiş) kullanmaktır. Bu seceneklerden birinin mi yoksa tamamen yeni bir enerji kaynağının mı şarj edilebilir lityum iyon pilleri yerinden edeceğini ise sadece zaman gosterebilir.
[h=3]Lityum İyon Pilleri Kim İcat Etti?[/h]

Lityum iyon pil teknolojisinin uc oncusu, John Goodenough, M. Stanley Whittingham ve Akira Yoshino cığır acan bu pil teknoloji ile ilgili calışmalarla 2019 Nobel Kimya Odulu’nu paylaşmışlardır. Tum bilim adamları gibi, araştırmaları da daha onceki keşiflere kadar uzanabilir. Bu durumda, Amerikalı kimyager Gilbert Lewis’ten ve 20. yuzyılın başlarında lityumun elektrokimyası uzerine yaptığı araştırmaların da bilinmesi gerekir.
[h=3]Lityum İyon Pil Geleceği[/h] Gunumuzun lityum-iyon şarj edilebilir pilleri, ilk cıktığı doneme gore bircok avantaja sahiptir. Ancak hala etkili cozumler arayan termal kacak gibi sinir bozucu dezavantajları vardır. Bu arada, iklim değişikliğinin hızının artması ile daha hızlı şarj olan ve daha da kucuk alanlara daha fazla enerji depolayan daha ucuz, daha guvenli, daha enerji yoğun ve cevre dostu pillere olan ihtiyacı hızlandırıyor artmaktadır. Piller, karbon nanotupler gibi diğer son teknoloji nano malzemelerden yapılmış olanlar, cok yakın bir gelecekte bilgisayarlara veya akıllı telefonlarda da kullanılabilir olabilir.