Ceza muhakemesi kuralları uygulanırken farklı hususlar goz onunde bulundurulur. Yer,zaman,kişi ve madde yonunden bakıldığında bu kuralların uygulanması konusunda farklılıklar olduğu gozlemlenmektedir. 1-Yer Bakımından Ceza Muhakemesi Kuralları :Yer bakımından incelendiğinde Turk hukukunda ceza muhakemesine hakim olan ilke ulkesellik ilkesidir. Ulkesellik ilkesi gereği ceza muhakemesi kanunu, ulkenin tamamında uygulanmaktadır. Bu konuda bir ayrım daha yapmak konunun aydınlanması […]
Ceza muhakemesi
kuralları uygulanırken farklı hususlar goz onunde bulundurulur. Yer,zaman,kişi ve madde yonunden bakıldığında bu kuralların uygulanması konusunda farklılıklar olduğu gozlemlenmektedir.
1-Yer Bakımından Ceza Muhakemesi Kuralları :Yer bakımından incelendiğinde Turk hukukunda ceza muhakemesine hakim olan ilke ulkesellik ilkesidir. Ulkesellik ilkesi gereği ceza muhakemesi kanunu, ulkenin tamamında uygulanmaktadır. Bu konuda bir ayrım daha yapmak konunun aydınlanması acısından aydınlatıcı olacaktır; ceza muhakemesi kuralları muspet ve menfi olmak uzere ikiye ayrılmaktadır.
Muspet iceriği, ceza muhakemesi kurallarının ulkede bulunan her bireye uygulanmasını ifade etmektedir. Bu kuralın uc istisnası bulunmaktadır :
a-İc kamu hukukundan kaynaklanan milletvekili dokunulmazlığı ve sorumsuzluğunun bulunması,
b-Dış kamu hukukundan kaynaklanan diplomatik dokunulmazlığın bulunması,
c-Yine dış kamu hukukundan kaynaklanan yabancı askerlerin dokunulmazlığının bulunması.
Menfi icerik ise başka ulkelerin ceza muhakemesi kurallarının kullanılmaması ve aynı zamanda yabancı ulkelerde alınmış olan kararların ulkede gecerli olmaması anlamına gelmektedir.
2- Zaman Bakımından Ceza Muhakemesi Kuralları :
Yasaların yururluluk surelerine bakıldığında sureli,suresiz,gecici olarak uce ayrıldığını gorebiliriz. Bunlardan gecici olan yasalar istisnai yasalardır. Gecici yasalar her zaman yururlukte bulunmaktadır. Ancak uygulanabilmeleri icin bir kararın mevcudiyeti veyahut olağanustu hal ve benzeri bir olayın gercekleşmesi gerekmektedir. Bir kuralın yalnızca yururlukte olması onun uygulanabileceği anlamına gelmez. O halde kuralın aynı zamanda uygulanabilir olmasıda aranan koşullar arasındadır. Ceza muhakemesi hukukunda genel kural; kanunun derhal uygulanması ve yururlukten kalkıncaya kadar uygulanabilecek olmasıdır. Kanunların zaman bakımından uygulanması uc şekilde gercekleşebilmektedir: gecmişe,ileriye ve derhal uygulanma.
Derhal uygulanırlık, kanunun yururluğe girer girmez uygulanması anlamına gelmektedir. Ceza muhakemesi kuralları uygulanırken dikkat edilecek zaman, sucun işlendiği değil muhakemenin yapıldığı zamandır. Muhakeme işlemi yapılırken yururlukte hangi norm varsa o derhal uygulanacaktır.
Ceza muhakemesi kurallarının yururluğe girmesi ile birlikte hali hazırda muhakemesine başlanmamış olan uyuşmazlıklara ve eski kuralların uygulandığı zaman muhakemesine başlanmış ancak sonuclanmamış olan uyuşmazlıklarda sanık veyahut şuphelinin lehine,aleyhine olup olmadığına bakılmaksızın yeni ceza muhakemesi kuralı uygulanacaktır. Eski ceza muhakemesi kuralının uygulandığı donemde muhakemesine başlanmış ve sonuclanmış olan uyuşmazlıklara yeni kural uygulanmayacaktır. Buna bağlı olarak derhal uygulanma ilkesinin belli sonucları vardır :
a- Her muhakeme işlemi, işlemin yapıldığı tarihte yururulukte olan muhakeme kurallarına gore yapılacaktır.
b-Onceki kural zamanında tamamlanmış işlemler gecerliliğini koruyacak; bu işlemlerin bir de yeni kurala gore tekrar yapılması gerekmeyecektir.
c- Eski kuralın uygulandığı donemde başlamış olan ancak sonuclanmamış olan işlemlerin muhakemesi , yeni kurala gore devam edecektir.
d-Yeni kuralın uygulanmasında sanığın veyahut şuphelinin lehine,aleyhine olup olmadığına bakılmayacaktır.
Eski kuralın ongormuş olduğu surelerin yeni kuralın ongorduğu surelerden uzun olması halinde :
– Bir goruşe gore muhakeme kurallarının uygulanmasında derhal uygulanırlık gecerli olduğundan sure gecmiş ise hak iddia edilemeyecektir.
– İkinci bir goruşe gore muhakeme kuralları değişmiş olsa bile eski kurala gore ne kadar suresi varsa bu sure devam edecektir.
– Ucuncu ve genelde benimsenen goruşe gore kanun değişikliğinden itibaren yeni kural ile birlikte ne kadar sure ongorulmuşse bu surenin sonuna kadar suresi olduğu kabul edilecektir.
3-Kişi Bakımından Ceza Muhakemesi Kuralları :
Kişi bakımından kurallar uygulanırken istisnai hallerin mevcudiyeti goz onunde tutulmalıdır. Bu istisnai haller ic kamu hukundan ve uluslararası sozleşmelerden kaynaklanmaktadır.
Cumhurbaşkanı sorumsuzluğu ve yasama dokunulmazlığı-sorumsuzluğu, ic kamu hukukunda kaynaklanan istisnai hallerdir. Diplomasi dokunulmazlığı ve yabancı askerlerle ilgili kısıtlamalar uluslararası sozleşmelerden kaynaklanmaktadır. Bu istisnai durumları ayrı ayrı ele alalım :
a- Cumhurbaşkanı Sorumsuzluğu
Cumhurbaşkanı, goreviyle ilgili olarak gercekleştirmiş olduğu işlemlerden cezai olarak sorumlu olmayacaktır.
Re’sen imzalanmış olan karar ve emirler aleyhine yargı merciilerine dahi başvurulamayacaktır. Ancak başbakan ve bakanlar kurulu ile imzalanan kararlardan başbakan ve ilgili bakanın sorumluluğu doğacaktır.
Cumhurbaşkanı sadece vatana ihanet sucundan dolayı yargılanabilecektir. Bu hususta ceşitli goruşler olmakla birlikte benimsenmesi makul olan goruş ; cumhurbaşkanı gorevi suresince delil araştırması ve tanık dinlenmesi gibi işlemler yapılabilir ancak ceza davasının cumhurbaşkanlığı gorevi sona erdikten sonra devam etmesi gerektiği yonundeki goruştur.
b- Yasama Sorumsuzluğu ve Dokunulmazlığı
Yasama sorumsuzluğu,milletvekillerinin feragat etme imkanı olmayan, parlementerlerin gorevlerini yerine getirirken her nerede bulunursa bulunsun acıklamış olduğu fikirlerinden veya oylarından dolayı cezai bir sorumluluğunun olmaması anlamına gelmektedir. Yasama sorumsuzluğu daimidir ve gorev sona ermiş olsa dahi sorumsuzluk devam edecektir. Onemle belirtmek gerekir ki vekilin oy,soz,duşunceleri goreve ilişkin olmalıdır.
Yasama dokunulmazlığı gecici bir dokunulmazlıktır. Secim oncesinde veyahut sonrasında suc işlediği iddia edilen bir milletvekili,meclisin kararı olmaksızın tutulamaz,sorguya cekilemez,tutuklanamaz ve son olarak yargılanamaz. Ancak milletvekili, tanık olarak dinlenebilecek,evinde arama yapılabilecek ve kamu davası acılabilecektir. Yasama dokunulmazlığının konusuna, yasama sorumsuzluğu dışında kalan ve suc teşkil eden her turlu fiil dahildir. Yasama dokunulmazlığının meclisi kararı olmaksızın kendiliğinden kalkacağı haller mevcuttur, bu haller :
– Ağır cezayı gerektiren sucustu hallerde dokunulmazlık kendiliğinden kalkacaktır,
– Secim oncesinde kovuşturmaya başlanması koşuluyla bazı suclarda meclisin kararına gerek olmaksızın yargılamanın gercekleştirilebileceği kabul edilmektedir.
c- Diplomasi Dokunulmazlığı
Suc iddia edilen ve diplomasi dokulmazlığından yararlanan kişilerin bulunduğu ulkede muhakeme işlemlerine tabi olmasına engeldir.
d- Yabancı Askerler
Yabancı askerlerle ilgili olarak ; gonderen devletin malına veya guvenliğine, resmi veya sivil kişilerine, bu kişilerin yakınlarına veya onların mallarına karşı işledikleri sucları ile ilgili, resmi bir gorev sebebiyle veya resmi gorevin yapılması sırasında işledikleri suclar bakımından gonderen devletin yargısına tabi olacaklardır.
4- Madde Bakımından Ceza Muhakemesi Kuralları :
Madde bakımından ceza muhakemesi kurallarının uygulanabilirliği genel olarak ozel hukuk ve ceza muhakemesi hukuku arasındaki ilişkiyi ilgilendiren hususları baz almaktadır. Cezai uyuşmazlıklarda yargılama esnasında uyuşmazlığın cozulebilmesi icin bir ozel hukuk ilişkisinin cozumlenmesi gerekiyorsa hakimin izleyeceği iki yol bulunmaktadır; nispi muhakeme yapılması ve bekletici sorun haline getirilmesi.
Ceza muhakemesi kararlarının,hukuk mahkemelerine etkisini incelemek gerekirse :
a- Ceza mahkemesi eğer bir mahkumiyet kararı vermiş ise bu karar hukuk mahkemesi tarafından kesin bir delil sayılacaktır. Kısacası hukuk mahkemesi , ceza mahkemesince verilmiş mahkumiyet kararlarıyla bağlıdır.
b- Ceza mahkemesi, beraat kararı vermiş ise hukuk mahkemesi bu kararla bağlı olmayacaktır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta beraat kararının gerekcesi olacaktır. Gerekceye gore farklı durumlar soz konusu olabilecektir. Bu farklı durumlara bakmak gerekirse :
– Beraat kararı, olayda ki fiilin iddia edilen şahıs tarafından işlenmemesi sebebiyle verilmiş ise bu karar hukuk mahkemesini bağlayacaktır,
– Beraat kararı, sucun oluşması icin gerekli olan manevi unsurun gercekleşmemesi gerekcesiyle verilmiş ise bu karar hukuk mahkemesini bağlamayacaktır,
– Beraat kararı, hukuka uygunluk hallerinin var olmadığı sebebiyle verilmiş ise bu karar hukuk mahkemesini bağlayacaktır,
– Son olarak beraat kararı, illiyet bağının kurulmamış olması gerekcesiyle verilmiş ise hukuk mahkemesi bu kararla bağlı olacaktır.
Hukuk mahkemeleri kararlarının, ceza mahkemelerine etkisine baktığımızda; ilk olarak hukuk mahkemesinin tazminata icin verdiği kararlar kural olarak hicbir zaman ceza mahkemesini bağlamayacaktır.
Bir fiil icin hem hukuk hem de ceza mahkemesinde dava acılmış ise hukuk mahkemesi, ceza mahkemesinin kararını bekleyecektir.

kuralları uygulanırken farklı hususlar goz onunde bulundurulur. Yer,zaman,kişi ve madde yonunden bakıldığında bu kuralların uygulanması konusunda farklılıklar olduğu gozlemlenmektedir.
1-Yer Bakımından Ceza Muhakemesi Kuralları :Yer bakımından incelendiğinde Turk hukukunda ceza muhakemesine hakim olan ilke ulkesellik ilkesidir. Ulkesellik ilkesi gereği ceza muhakemesi kanunu, ulkenin tamamında uygulanmaktadır. Bu konuda bir ayrım daha yapmak konunun aydınlanması acısından aydınlatıcı olacaktır; ceza muhakemesi kuralları muspet ve menfi olmak uzere ikiye ayrılmaktadır.
Muspet iceriği, ceza muhakemesi kurallarının ulkede bulunan her bireye uygulanmasını ifade etmektedir. Bu kuralın uc istisnası bulunmaktadır :
a-İc kamu hukukundan kaynaklanan milletvekili dokunulmazlığı ve sorumsuzluğunun bulunması,
b-Dış kamu hukukundan kaynaklanan diplomatik dokunulmazlığın bulunması,
c-Yine dış kamu hukukundan kaynaklanan yabancı askerlerin dokunulmazlığının bulunması.
Menfi icerik ise başka ulkelerin ceza muhakemesi kurallarının kullanılmaması ve aynı zamanda yabancı ulkelerde alınmış olan kararların ulkede gecerli olmaması anlamına gelmektedir.
2- Zaman Bakımından Ceza Muhakemesi Kuralları :
Yasaların yururluluk surelerine bakıldığında sureli,suresiz,gecici olarak uce ayrıldığını gorebiliriz. Bunlardan gecici olan yasalar istisnai yasalardır. Gecici yasalar her zaman yururlukte bulunmaktadır. Ancak uygulanabilmeleri icin bir kararın mevcudiyeti veyahut olağanustu hal ve benzeri bir olayın gercekleşmesi gerekmektedir. Bir kuralın yalnızca yururlukte olması onun uygulanabileceği anlamına gelmez. O halde kuralın aynı zamanda uygulanabilir olmasıda aranan koşullar arasındadır. Ceza muhakemesi hukukunda genel kural; kanunun derhal uygulanması ve yururlukten kalkıncaya kadar uygulanabilecek olmasıdır. Kanunların zaman bakımından uygulanması uc şekilde gercekleşebilmektedir: gecmişe,ileriye ve derhal uygulanma.
Derhal uygulanırlık, kanunun yururluğe girer girmez uygulanması anlamına gelmektedir. Ceza muhakemesi kuralları uygulanırken dikkat edilecek zaman, sucun işlendiği değil muhakemenin yapıldığı zamandır. Muhakeme işlemi yapılırken yururlukte hangi norm varsa o derhal uygulanacaktır.

a- Her muhakeme işlemi, işlemin yapıldığı tarihte yururulukte olan muhakeme kurallarına gore yapılacaktır.
b-Onceki kural zamanında tamamlanmış işlemler gecerliliğini koruyacak; bu işlemlerin bir de yeni kurala gore tekrar yapılması gerekmeyecektir.
c- Eski kuralın uygulandığı donemde başlamış olan ancak sonuclanmamış olan işlemlerin muhakemesi , yeni kurala gore devam edecektir.
d-Yeni kuralın uygulanmasında sanığın veyahut şuphelinin lehine,aleyhine olup olmadığına bakılmayacaktır.
Eski kuralın ongormuş olduğu surelerin yeni kuralın ongorduğu surelerden uzun olması halinde :
– Bir goruşe gore muhakeme kurallarının uygulanmasında derhal uygulanırlık gecerli olduğundan sure gecmiş ise hak iddia edilemeyecektir.
– İkinci bir goruşe gore muhakeme kuralları değişmiş olsa bile eski kurala gore ne kadar suresi varsa bu sure devam edecektir.
– Ucuncu ve genelde benimsenen goruşe gore kanun değişikliğinden itibaren yeni kural ile birlikte ne kadar sure ongorulmuşse bu surenin sonuna kadar suresi olduğu kabul edilecektir.
3-Kişi Bakımından Ceza Muhakemesi Kuralları :
Kişi bakımından kurallar uygulanırken istisnai hallerin mevcudiyeti goz onunde tutulmalıdır. Bu istisnai haller ic kamu hukundan ve uluslararası sozleşmelerden kaynaklanmaktadır.
Cumhurbaşkanı sorumsuzluğu ve yasama dokunulmazlığı-sorumsuzluğu, ic kamu hukukunda kaynaklanan istisnai hallerdir. Diplomasi dokunulmazlığı ve yabancı askerlerle ilgili kısıtlamalar uluslararası sozleşmelerden kaynaklanmaktadır. Bu istisnai durumları ayrı ayrı ele alalım :

Cumhurbaşkanı, goreviyle ilgili olarak gercekleştirmiş olduğu işlemlerden cezai olarak sorumlu olmayacaktır.
Re’sen imzalanmış olan karar ve emirler aleyhine yargı merciilerine dahi başvurulamayacaktır. Ancak başbakan ve bakanlar kurulu ile imzalanan kararlardan başbakan ve ilgili bakanın sorumluluğu doğacaktır.
Cumhurbaşkanı sadece vatana ihanet sucundan dolayı yargılanabilecektir. Bu hususta ceşitli goruşler olmakla birlikte benimsenmesi makul olan goruş ; cumhurbaşkanı gorevi suresince delil araştırması ve tanık dinlenmesi gibi işlemler yapılabilir ancak ceza davasının cumhurbaşkanlığı gorevi sona erdikten sonra devam etmesi gerektiği yonundeki goruştur.
b- Yasama Sorumsuzluğu ve Dokunulmazlığı
Yasama sorumsuzluğu,milletvekillerinin feragat etme imkanı olmayan, parlementerlerin gorevlerini yerine getirirken her nerede bulunursa bulunsun acıklamış olduğu fikirlerinden veya oylarından dolayı cezai bir sorumluluğunun olmaması anlamına gelmektedir. Yasama sorumsuzluğu daimidir ve gorev sona ermiş olsa dahi sorumsuzluk devam edecektir. Onemle belirtmek gerekir ki vekilin oy,soz,duşunceleri goreve ilişkin olmalıdır.
Yasama dokunulmazlığı gecici bir dokunulmazlıktır. Secim oncesinde veyahut sonrasında suc işlediği iddia edilen bir milletvekili,meclisin kararı olmaksızın tutulamaz,sorguya cekilemez,tutuklanamaz ve son olarak yargılanamaz. Ancak milletvekili, tanık olarak dinlenebilecek,evinde arama yapılabilecek ve kamu davası acılabilecektir. Yasama dokunulmazlığının konusuna, yasama sorumsuzluğu dışında kalan ve suc teşkil eden her turlu fiil dahildir. Yasama dokunulmazlığının meclisi kararı olmaksızın kendiliğinden kalkacağı haller mevcuttur, bu haller :
– Ağır cezayı gerektiren sucustu hallerde dokunulmazlık kendiliğinden kalkacaktır,
– Secim oncesinde kovuşturmaya başlanması koşuluyla bazı suclarda meclisin kararına gerek olmaksızın yargılamanın gercekleştirilebileceği kabul edilmektedir.
c- Diplomasi Dokunulmazlığı
Suc iddia edilen ve diplomasi dokulmazlığından yararlanan kişilerin bulunduğu ulkede muhakeme işlemlerine tabi olmasına engeldir.
d- Yabancı Askerler
Yabancı askerlerle ilgili olarak ; gonderen devletin malına veya guvenliğine, resmi veya sivil kişilerine, bu kişilerin yakınlarına veya onların mallarına karşı işledikleri sucları ile ilgili, resmi bir gorev sebebiyle veya resmi gorevin yapılması sırasında işledikleri suclar bakımından gonderen devletin yargısına tabi olacaklardır.
4- Madde Bakımından Ceza Muhakemesi Kuralları :
Madde bakımından ceza muhakemesi kurallarının uygulanabilirliği genel olarak ozel hukuk ve ceza muhakemesi hukuku arasındaki ilişkiyi ilgilendiren hususları baz almaktadır. Cezai uyuşmazlıklarda yargılama esnasında uyuşmazlığın cozulebilmesi icin bir ozel hukuk ilişkisinin cozumlenmesi gerekiyorsa hakimin izleyeceği iki yol bulunmaktadır; nispi muhakeme yapılması ve bekletici sorun haline getirilmesi.
Ceza muhakemesi kararlarının,hukuk mahkemelerine etkisini incelemek gerekirse :
a- Ceza mahkemesi eğer bir mahkumiyet kararı vermiş ise bu karar hukuk mahkemesi tarafından kesin bir delil sayılacaktır. Kısacası hukuk mahkemesi , ceza mahkemesince verilmiş mahkumiyet kararlarıyla bağlıdır.
b- Ceza mahkemesi, beraat kararı vermiş ise hukuk mahkemesi bu kararla bağlı olmayacaktır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta beraat kararının gerekcesi olacaktır. Gerekceye gore farklı durumlar soz konusu olabilecektir. Bu farklı durumlara bakmak gerekirse :

– Beraat kararı, sucun oluşması icin gerekli olan manevi unsurun gercekleşmemesi gerekcesiyle verilmiş ise bu karar hukuk mahkemesini bağlamayacaktır,
– Beraat kararı, hukuka uygunluk hallerinin var olmadığı sebebiyle verilmiş ise bu karar hukuk mahkemesini bağlayacaktır,
– Son olarak beraat kararı, illiyet bağının kurulmamış olması gerekcesiyle verilmiş ise hukuk mahkemesi bu kararla bağlı olacaktır.
Hukuk mahkemeleri kararlarının, ceza mahkemelerine etkisine baktığımızda; ilk olarak hukuk mahkemesinin tazminata icin verdiği kararlar kural olarak hicbir zaman ceza mahkemesini bağlamayacaktır.
Bir fiil icin hem hukuk hem de ceza mahkemesinde dava acılmış ise hukuk mahkemesi, ceza mahkemesinin kararını bekleyecektir.