Cocuklarda yaşıtlarına gore gelişim geriliği olması, beraberinde bircok farklı sorunu getirebilir. Ayrıca olası bu sorunlar geri donulemez ciddiyette seyrederek gelecek yaşamlarında hayat kalitelerini duşurebilir. Boyle bir durumda uzmanlar tarafından buyume hormonu tedavisi yapılması diğer tedavi secenekleri işe yaramadığı takdirde tercih edilen bir tedavi şeklidir.
2003 yılında FDA, nedeni bilinmeyen kısa boylu cocukları tanımlayan bir terim olan idiyopatik kısa boy (ISS) tedavisi icin sentetik bir insan buyume hormonunu (GH) kullanımını onaylamıştır. ABD‘de tahminen 500.000 cocuk potansiyel tedavi icin gerekli kriterleri karşılamaktadır ve araştırmalar bunun kesinlikle yetişkinlik donemine kadar boy uzamasına yardımcı olacağını gostermektedir. Aynı ilac, buyume hormonu eksikliği ve Turner Sendromu da dahil olmak uzere boy kısalığı ile ilgili diğer rahatsızlıkları olan cocukları tedavi etmek icin kullanılmaktadır.
Ancak alınacak bu tedavi kararında ebeveynlerin dikkate alması gereken bazı faktorler vardır. Ozellikle bu tedavi pahalı olmasının yanı sıra, gunluk enjeksiyonlara ve duzenli endokrinolog ziyaretlerine rağmen GH aşıları her durumda yardımcı olmayacaktır. Tedavi icin ceşitli nedenler, GH tedavisinin etkinliğini ongormek icin daha kesin modeller ile surekli olarak geliştirilmekte olan geniş kapsamlı başarı oranlarına yol acmaktadır .
İşte gelişim sorunu olan cocuklarda buyume hormonu tedavisine karar verirken, duşunmesi gereken beş faktor;
[h=3]Buyume Hormonu Eksikliği Var mı?[/h] Buyume hormonu sentetik gibi gorunse de, beyinde bulunan hipofiz bezinde uretilen doğal bir vucut maddesidir. Bir cocuk doktoru olan Sarah Nielsen, buyume hormonlarının bir secenek haline geldiği herhangi bir senaryoda, ilk eylemin cocuğun klinik bir buyume hormonu eksikliğine sahip olup olmadığını belirlemek olduğu belirtmektedir. Başka bir deyişle, doğal olarak kucuk olmakla olmamak arasında fark olup olmadığının belirlenmesi gerektiğini belirtmektedir.
Uzmanlar, GH stimulasyon testi ile yetersiz buyume hormonu seviyeleri belirlendiğinde tedavisinin zaman cok daha kolay bir secim haline geleceğini duşunmektedir ve New Jersey, Tenafly’deki Pediatrik Endokrinoloji Associates’ten MD Elizabeth Burtman da aynı fikirdedir. Pediatrik endokrinoloji ve pediatride cifte kurul sertifikasına sahip Dr. Burtman ’a gore buyume hormonu seviyelerinde ortalamanın onemli olcude altında olmak tıpkı herhangi bir hormon eksikliğinde olduğu gibi tedavi seceneklerinde hormon terapisi kararı alınmasını netleştirebileceğini belirtmektedir.
Aynı zamanda bu durum tedavinin sağlık sigortası tarafından karşılanmasını cok daha olası hale getirir, cunku hormon tedavisi pahalı maliyetleri olan bir tedavi şeklidir. Dr. Nielsen ayrıca yeterli GH seviyeleri icin test edilmesi gerekenlerin sadece en kucuk bebekler olmadığını da belirtmektedir. Bir cocuk gelişim tablosuna gore bir sure 50. yuzdelik dilimdeyse, ancak aniden 20. yuzdeye kayarsa, bu, tehlikeye atılmış bir GH yani gelişim hormonu tedavisi icin bir kırmızı cizgi oluşturabileceğini belirtmektedir.
Buyume eğrisi tutarlılık acısından normaldir, bir duzeyde guven vericidir, ancak cocuğun aynı zamanda omru boyunca akranlarından onemli olcude daha kucuk olacağı endişelerini de arttırır.
[h=3]Aile Boyu Gecmişi[/h] Cocuğunuzun GH seviyeleri normalse, buyume hormonu tedavisine devam edip etmemeye karar vermek biraz daha karmaşık hale gelir. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, devreye giren faktorler arasında aile boyu gecmişi vardır. Oncelikle cocuğun tam boy potansiyeline ulaşıp ulaşmadığını belirlemeye calışılmalıdır. Acıkcası bir cocuğun ebeveynleri, buyukanne ve buyukbabası kısa boyluysa, kısa olma olasılığı daha yuksektir. Etnik koken de bir husustur, mesela ebeveynlerden biri uzun boylu bir kafkas, biri ise kısa boylu bir Cinli cocuk kısa boylu olabilir. Bir de kardeşi yoksa yani tek cocuksa diğer kardeşleri ile kıyaslama şansı olmadığı icin bunu belirlemek daha zor olabilir.
Aile bir etken, olmasının yanında aileler arasında o kadar cok değişkenlik var ki, bu kesin bir kriter belirlenmesini engeller niteliktedir. Bu durum yaşıtlarına gore aşırı kucuk olan bir cocuğun illa aile gecmişiyle alakalı olabileceğini net bir şekilde belirlemeyi sınırlandırır. Bu noktada onerilenin kemik yaşı calışmasıdır, boylelikle cocuğun kemik gelişiminden sorumlu ozel hucrelerden oluşan daha yumuşak buyume plakalarının belirlenmesini sağlarken, X-Ray olculur. Bu olcum sayesinde cocuğun yetişkinlikte boyu ile ilgili bir tahmin yapılmasına yardımcı olabilir.
Ancak GH stimulasyon testinde olduğu gibi, bu testte de zorluklar vardır. Cunku kemik yaşı calışmaları doğrulukları acısından farklılık gosterebilir. Bunları okumak bir bilim olduğu kadar bir sanattır ve bazı oznellik icerir. Gercekten sadece başka bir arac olmasının yanında tek belirleyici faktor olarak guvenilmemelidir.
[h=3]Boy Kısalığında Kriterler Nedir?[/h] Boy kriterleri soz konusu olduğunda, cinsiyet onemli olma eğilimindedir. Mesela araştırmalar, kısa boylu erkeklerin bir ortak bulmakta veya bir iş goruşmesinde iyi performans gostermekte zorlandıklarını gostermiştir. Oyle olmamalı, ama icinde yaşadığımız toplum bu şekilde bir cerceve cizmektedir. Yapılan araştırmalar, kısa boylu erkeklerin karşılaştığı bir dizi zorluğu ortaya koymaktadır. Ciddiyetine bağlı olarak boy kısalığı sosyal ve profesyonel olarak onemli bir engel olabilir.
Kısa boy olmasının olumsuz yanları ise tipik olarak kadınlar icin daha az can sıkıcıdır, bu nedenle erkeklerin buyume hormonu tedavisi alma olasılığı kızlara gore iki ila uc kat daha fazladır. Yapılan istatiksel calışma da gunluk 10 hasta ele alındığı zaman genelde bunlardan 7-8 ’i erkeklerdir. Kadınlarda kısalığı uzun vadeli bir sosyal rahatsızlık olarak gormemek kolay olsa da, en azından buyumenin ucuncu yuzdelik dilimindeki veya altındaki tum cocuklar icin on testler yaptırmak en iyisidir. Bir cocuğun buyume hızı da buradan izlenmelidir ve ergenlikten once yılda iki incten az ve ergenlikte yılda uc incten az buyume, normalden daha az buyume olarak kabul edilir ve araştırılmalıdır.
[h=3]Zihinsel Sağlık Sorunları[/h] Boyu kısalığında psikolojik faktorler devreye girebilir. Indiana Universitesi Tıp Fakultesi’nde klinik pediatri profesoru olan Emily C. Walvoord, yurutulen 2014 tarihli bir araştırmaya gore kısa ama sağlıklı cocukların buyume hormonu tedavisi gormeyen aynı boydaki yaşıtlarına gore daha depresif ve icine kapanık olduğu belirlenmiştir.
Baş yazar Dr. Walvoord yaptığı acıklamada, gunluk enjeksiyonlar sık klinik ziyaretleri ve boy ile ilgili tekrarlanan tartışmalar, sağlıklı olan idiyopatik kısa boylu cocuklarda psikososyal kaygıları iyileştirmek yerine daha da kotuleştirebileceği yonundedir. Ve onlara hicbir bilişsel gelişme sağlamayabilir. Ozellikle yakın akrabalarda benzer rahatsızlıklar olduğunda, cocuğun depresyon veya kaygı eğilimi artar. Klinik olarak depresif, iyileşen ve anksiyete bozukluğu (ben) olan bir alkoliğin cocuğunda bu tedavi kararı alınırken zorlanılabilir..
Olumsuz psikolojik etkileri kuraldan ziyade istisna olarak gorulmelidir. Tedavi edilen cocukların kucuk bir yuzdesi buna karşı bir miktar duygusal hassasiyet gosterebilir, ancak tedavinin başarılı olduğu ve boyu uzayan cocuklar icin kesinlikle guven ve ozsaygı kazanmasına neden olabilir.
[h=3]Potansiyel Yan Etkiler ve Uzun Vadeli Riskler[/h]
Cincinnati Cocuk Hastanesine gore, GH tedavisinin yan etkileri nadirdir, ancak her tedavi gibi azda olsa riskler icerir. Birincisi, beyin uzerindeki artan baskının bir sonucu olarak baş ağrıları oluşabilir. Hızlandırılmış buyume aynı zamanda, uyluk kemiğinin ust kısmının yer değiştirdiği, kaymış femoral epifiz adı verilen bir kalca sorununa da neden olabilir. Bu, ciddi diz veya kalca ağrısına neden olabilir, sıklıkla topallama eşlik eder ve duzeltilmesi icin ameliyat gerekebilir.
Nispeten yeni bir tedavi olmasıyla GH ’nin uzun vadeli riskleri hakkında daha az şey bilinmektedir. Ancak inme, kemik ve mesane kanseri riskini artırabileceğine dair endişeler bulunur ve bu riskler genel populasyona kıyasla sadece biraz daha yuksektir. Ve genel olarak uzmanlar tarafından bir ebeveynin sezgisinin, boy kısalığı ve buyume hormonu tedavisi gibi potansiyel olarak subjektif konularda yararlı bir arac olabileceğini duşunulmektedir.
Uzmanlara gore bir ebeveyn cocuğunun gelişiminde bir şeylerin yanlış olduğunu hissederse ve cocuk doktoru aynı fikirde değilse, ebeveynler bu konuda araştırılması uzerine baskı yapmalıdırlar. Cunku deneyimlere gore, ebeveynler gercekten bu icgudusel duygu durumlarında en iyisini bilirler.
Kaynakca:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15743113/
https://www.karger.com/Article/Fulltext/452150
https://www.parents.com/toddlers-preschoolers/development/physical/things-to-consider-before-your-kid-does-growth-hormone-therapy/
Yazar: Ozlem Guvenc Ağaoğlu
2003 yılında FDA, nedeni bilinmeyen kısa boylu cocukları tanımlayan bir terim olan idiyopatik kısa boy (ISS) tedavisi icin sentetik bir insan buyume hormonunu (GH) kullanımını onaylamıştır. ABD‘de tahminen 500.000 cocuk potansiyel tedavi icin gerekli kriterleri karşılamaktadır ve araştırmalar bunun kesinlikle yetişkinlik donemine kadar boy uzamasına yardımcı olacağını gostermektedir. Aynı ilac, buyume hormonu eksikliği ve Turner Sendromu da dahil olmak uzere boy kısalığı ile ilgili diğer rahatsızlıkları olan cocukları tedavi etmek icin kullanılmaktadır.
Ancak alınacak bu tedavi kararında ebeveynlerin dikkate alması gereken bazı faktorler vardır. Ozellikle bu tedavi pahalı olmasının yanı sıra, gunluk enjeksiyonlara ve duzenli endokrinolog ziyaretlerine rağmen GH aşıları her durumda yardımcı olmayacaktır. Tedavi icin ceşitli nedenler, GH tedavisinin etkinliğini ongormek icin daha kesin modeller ile surekli olarak geliştirilmekte olan geniş kapsamlı başarı oranlarına yol acmaktadır .
İşte gelişim sorunu olan cocuklarda buyume hormonu tedavisine karar verirken, duşunmesi gereken beş faktor;
[h=3]Buyume Hormonu Eksikliği Var mı?[/h] Buyume hormonu sentetik gibi gorunse de, beyinde bulunan hipofiz bezinde uretilen doğal bir vucut maddesidir. Bir cocuk doktoru olan Sarah Nielsen, buyume hormonlarının bir secenek haline geldiği herhangi bir senaryoda, ilk eylemin cocuğun klinik bir buyume hormonu eksikliğine sahip olup olmadığını belirlemek olduğu belirtmektedir. Başka bir deyişle, doğal olarak kucuk olmakla olmamak arasında fark olup olmadığının belirlenmesi gerektiğini belirtmektedir.
Uzmanlar, GH stimulasyon testi ile yetersiz buyume hormonu seviyeleri belirlendiğinde tedavisinin zaman cok daha kolay bir secim haline geleceğini duşunmektedir ve New Jersey, Tenafly’deki Pediatrik Endokrinoloji Associates’ten MD Elizabeth Burtman da aynı fikirdedir. Pediatrik endokrinoloji ve pediatride cifte kurul sertifikasına sahip Dr. Burtman ’a gore buyume hormonu seviyelerinde ortalamanın onemli olcude altında olmak tıpkı herhangi bir hormon eksikliğinde olduğu gibi tedavi seceneklerinde hormon terapisi kararı alınmasını netleştirebileceğini belirtmektedir.
Aynı zamanda bu durum tedavinin sağlık sigortası tarafından karşılanmasını cok daha olası hale getirir, cunku hormon tedavisi pahalı maliyetleri olan bir tedavi şeklidir. Dr. Nielsen ayrıca yeterli GH seviyeleri icin test edilmesi gerekenlerin sadece en kucuk bebekler olmadığını da belirtmektedir. Bir cocuk gelişim tablosuna gore bir sure 50. yuzdelik dilimdeyse, ancak aniden 20. yuzdeye kayarsa, bu, tehlikeye atılmış bir GH yani gelişim hormonu tedavisi icin bir kırmızı cizgi oluşturabileceğini belirtmektedir.Buyume eğrisi tutarlılık acısından normaldir, bir duzeyde guven vericidir, ancak cocuğun aynı zamanda omru boyunca akranlarından onemli olcude daha kucuk olacağı endişelerini de arttırır.
[h=3]Aile Boyu Gecmişi[/h] Cocuğunuzun GH seviyeleri normalse, buyume hormonu tedavisine devam edip etmemeye karar vermek biraz daha karmaşık hale gelir. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, devreye giren faktorler arasında aile boyu gecmişi vardır. Oncelikle cocuğun tam boy potansiyeline ulaşıp ulaşmadığını belirlemeye calışılmalıdır. Acıkcası bir cocuğun ebeveynleri, buyukanne ve buyukbabası kısa boyluysa, kısa olma olasılığı daha yuksektir. Etnik koken de bir husustur, mesela ebeveynlerden biri uzun boylu bir kafkas, biri ise kısa boylu bir Cinli cocuk kısa boylu olabilir. Bir de kardeşi yoksa yani tek cocuksa diğer kardeşleri ile kıyaslama şansı olmadığı icin bunu belirlemek daha zor olabilir.
Aile bir etken, olmasının yanında aileler arasında o kadar cok değişkenlik var ki, bu kesin bir kriter belirlenmesini engeller niteliktedir. Bu durum yaşıtlarına gore aşırı kucuk olan bir cocuğun illa aile gecmişiyle alakalı olabileceğini net bir şekilde belirlemeyi sınırlandırır. Bu noktada onerilenin kemik yaşı calışmasıdır, boylelikle cocuğun kemik gelişiminden sorumlu ozel hucrelerden oluşan daha yumuşak buyume plakalarının belirlenmesini sağlarken, X-Ray olculur. Bu olcum sayesinde cocuğun yetişkinlikte boyu ile ilgili bir tahmin yapılmasına yardımcı olabilir.
Ancak GH stimulasyon testinde olduğu gibi, bu testte de zorluklar vardır. Cunku kemik yaşı calışmaları doğrulukları acısından farklılık gosterebilir. Bunları okumak bir bilim olduğu kadar bir sanattır ve bazı oznellik icerir. Gercekten sadece başka bir arac olmasının yanında tek belirleyici faktor olarak guvenilmemelidir.
[h=3]Boy Kısalığında Kriterler Nedir?[/h] Boy kriterleri soz konusu olduğunda, cinsiyet onemli olma eğilimindedir. Mesela araştırmalar, kısa boylu erkeklerin bir ortak bulmakta veya bir iş goruşmesinde iyi performans gostermekte zorlandıklarını gostermiştir. Oyle olmamalı, ama icinde yaşadığımız toplum bu şekilde bir cerceve cizmektedir. Yapılan araştırmalar, kısa boylu erkeklerin karşılaştığı bir dizi zorluğu ortaya koymaktadır. Ciddiyetine bağlı olarak boy kısalığı sosyal ve profesyonel olarak onemli bir engel olabilir.
Kısa boy olmasının olumsuz yanları ise tipik olarak kadınlar icin daha az can sıkıcıdır, bu nedenle erkeklerin buyume hormonu tedavisi alma olasılığı kızlara gore iki ila uc kat daha fazladır. Yapılan istatiksel calışma da gunluk 10 hasta ele alındığı zaman genelde bunlardan 7-8 ’i erkeklerdir. Kadınlarda kısalığı uzun vadeli bir sosyal rahatsızlık olarak gormemek kolay olsa da, en azından buyumenin ucuncu yuzdelik dilimindeki veya altındaki tum cocuklar icin on testler yaptırmak en iyisidir. Bir cocuğun buyume hızı da buradan izlenmelidir ve ergenlikten once yılda iki incten az ve ergenlikte yılda uc incten az buyume, normalden daha az buyume olarak kabul edilir ve araştırılmalıdır.
[h=3]Zihinsel Sağlık Sorunları[/h] Boyu kısalığında psikolojik faktorler devreye girebilir. Indiana Universitesi Tıp Fakultesi’nde klinik pediatri profesoru olan Emily C. Walvoord, yurutulen 2014 tarihli bir araştırmaya gore kısa ama sağlıklı cocukların buyume hormonu tedavisi gormeyen aynı boydaki yaşıtlarına gore daha depresif ve icine kapanık olduğu belirlenmiştir.
Baş yazar Dr. Walvoord yaptığı acıklamada, gunluk enjeksiyonlar sık klinik ziyaretleri ve boy ile ilgili tekrarlanan tartışmalar, sağlıklı olan idiyopatik kısa boylu cocuklarda psikososyal kaygıları iyileştirmek yerine daha da kotuleştirebileceği yonundedir. Ve onlara hicbir bilişsel gelişme sağlamayabilir. Ozellikle yakın akrabalarda benzer rahatsızlıklar olduğunda, cocuğun depresyon veya kaygı eğilimi artar. Klinik olarak depresif, iyileşen ve anksiyete bozukluğu (ben) olan bir alkoliğin cocuğunda bu tedavi kararı alınırken zorlanılabilir..
Olumsuz psikolojik etkileri kuraldan ziyade istisna olarak gorulmelidir. Tedavi edilen cocukların kucuk bir yuzdesi buna karşı bir miktar duygusal hassasiyet gosterebilir, ancak tedavinin başarılı olduğu ve boyu uzayan cocuklar icin kesinlikle guven ve ozsaygı kazanmasına neden olabilir.
[h=3]Potansiyel Yan Etkiler ve Uzun Vadeli Riskler[/h]
Cincinnati Cocuk Hastanesine gore, GH tedavisinin yan etkileri nadirdir, ancak her tedavi gibi azda olsa riskler icerir. Birincisi, beyin uzerindeki artan baskının bir sonucu olarak baş ağrıları oluşabilir. Hızlandırılmış buyume aynı zamanda, uyluk kemiğinin ust kısmının yer değiştirdiği, kaymış femoral epifiz adı verilen bir kalca sorununa da neden olabilir. Bu, ciddi diz veya kalca ağrısına neden olabilir, sıklıkla topallama eşlik eder ve duzeltilmesi icin ameliyat gerekebilir.Nispeten yeni bir tedavi olmasıyla GH ’nin uzun vadeli riskleri hakkında daha az şey bilinmektedir. Ancak inme, kemik ve mesane kanseri riskini artırabileceğine dair endişeler bulunur ve bu riskler genel populasyona kıyasla sadece biraz daha yuksektir. Ve genel olarak uzmanlar tarafından bir ebeveynin sezgisinin, boy kısalığı ve buyume hormonu tedavisi gibi potansiyel olarak subjektif konularda yararlı bir arac olabileceğini duşunulmektedir.
Uzmanlara gore bir ebeveyn cocuğunun gelişiminde bir şeylerin yanlış olduğunu hissederse ve cocuk doktoru aynı fikirde değilse, ebeveynler bu konuda araştırılması uzerine baskı yapmalıdırlar. Cunku deneyimlere gore, ebeveynler gercekten bu icgudusel duygu durumlarında en iyisini bilirler.
Kaynakca:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15743113/
https://www.karger.com/Article/Fulltext/452150
https://www.parents.com/toddlers-preschoolers/development/physical/things-to-consider-before-your-kid-does-growth-hormone-therapy/
Yazar: Ozlem Guvenc Ağaoğlu