Muzikle uğraşıyorsanız ve fazla paranız yoksa size tavsiyemiz hemen bir 4 kanallı portatif studyo (kayıt unitesi ve basit mikseri uzerinde bulunan cihazlar) edinin.
4 Kanallı kaset kayıt eden portastudyolar bir muzisyen icin en faydalı aletlerden biridir. Bunlar muziğinize hakim olmanıza yardımcı aletlerdir.

Calışmalarınızda ilhamınızın urunlerini bu cihazlarla ornekleyebilirsiniz. Diğer gruplarla yardımlaşabilir, studyo kaydı oncesi prova zamanınızı kısaltabilirsiniz. Eserlerinizin demo kayıtlarını yapabilirsiniz. Bu demoyla parcalarınızı pazarlayabilirsiniz. Ve bu sistemi kaliteli bir mikrofonla birlikte oldukca hesaplı fiyatlara edinebilirsiniz.

Calışmalarınızı yaptığınız kayıttan izlerken eksiklerinizi ve hatalarınızı anlayabilirsiniz. Yeni arayışlar icin kafanızda değişik fikirler oluşabilir.

Ayrıca 4 kanallı portatif studyonuzda, hoşlandığınız, tarzı size uyan albumlere eşlik etme ve kendinizi geliştirme şansınız da var. İster piyasadan aldığınız albumlerle, isterseniz muzik dukkanlarında satılan eğitim kasetleriyle bu calışmayı yapabilirsiniz. 4 kanalın ilk ikisini okuma konumuna getirdiğinizde herhangi bir piyasa kasetini stereo dinleme şansına sahip olursunuz. Elbette teyp hızını standartta tutmak koşuluyla. Diğer iki kanala da kendi performansınızı kaydedebilirsiniz.

Bunun yanında kendi calışmalarınızı overdub denilen ustuste kayıt işlemiyle zenginleştirebilir ve basit demo kayıtlarınızı yapabilirsiniz. 1.kanala ritm gitar, 2. kanala bass, 3.kanala tercihinize gore, vokal/bass veya diğer bir enstrumanı ,4.kanal da basit bir org kullanarak loop ritm kaydedebilirsiniz. Kaset kullanan portatif studyolarda 1 ve 4.kanala alcak frekans kayıtlar yapmayın yani bass gibi. Bir miktar kayıp oluyor. Ayrıca ritm veya solo caldığınız kanallara aynı anda vokal kaydı yaparsanız bir kanal kazancınız olur ve bu kanalı bir başka işlemde kullanabilirsiniz. Ust uste kayıt yaparken, diğer kanalları kulaklıkla dinlemeniz gerektiğini soylememize gerek yok herhalde. Yoksa feedback sorunları yaşar ve diğer kanal kayıtlarının, her kanala sızmasına neden olursunuz.

Kaset uzerine kayıt yapan bu portatif studyoların bir gomlek ileri modellerinde gurultu kesici ses filtreleri, değiştirilebilir teyp hızı, kanal EQ ayar olanakları, midi tetiklemesi, punch in/out (parcanın istenilen bir bolumune giriş/cıkış noktası vererek kayıt yapabilme) gibi birtakım ozellikler bulunuyor. Evde tek başına kayıt yaparken bu ozellikler epeyce yararlı oluyor.

Grup elemanları ile sık sık bir araya gelemiyorsanız 4 kanallı portastudyolar size bu acığı kapattıracaktır. Herkes kendi partisyonunu farklı bir kanala kaydederse, diğer elemanlar tek başlarına prova yapabilir ve grup tekrar bir araya geldiğinde ciddi bir zaman kazancı sozkonusu olur.

Bu tur sistemlerin pek cok kısıtlaması olmasına rağmen başarılı binlerce muzisyen projelerini bu cihazlarda geliştirdi. Produktorlere dinletmek icin kucuk studyolara girip hucum veya demo kayıt yapabilirsiniz. Ama demo kayıtlarınızı yapabileceğiniz boyle ucuz ve basit sistemler uzun vadede sizler icin daha yararlı olur.

Gunumuzde bilgisayarlar ve digital portatif studyo sistemleri giderek ucuzluyor. PC tabanlı bir muzik istasyonu kurmak istediğinizde paranın buyuk bolumu kaliteli bir ses kartına ve programa gidiyor. Bu konuyla ilgili ayrıntılı bir yazıyı hazırlıyoruz.
Digital portatif studyolar şu sıralar hÂl 2000 $ seviyesinde. MD, Zip Disk veya Hard Disk uzerine kayıt yapan digital portatif studyolar hem kayıt kanalı hem de edit konularında daha geniş olanaklar sağlarken kayıt kalitesinde analog sistemlerde karşılaştığımız aktarma kayıplarını da ortadan kaldırıyor. Ama ozellikle alcak frekanslarda analog seslerin doygunluğu arıyorsunuz. Eh o kadar kusur kadı kızında da olur derler. Kanal eq, multi efekt sistemlerini hatta gitar tuner gibi yardımcı unsurları da bunyelerinde barındıran digital sistemler ev kayıtlarında ufkunuzu alabildiğine acacaktır.

Benim kullandığım Tascam 644, 1992 model 4 kanallı analog bir portatif studyo sistemi. Ozellikle mikser bolumu cok kullanışlı. Midi tetiklemesi, dolby gurultu giderici, ayarlanabilir teyp hızı, 8 ana kanal+8 sub kanal mikseri, punch in/out, prova gibi kayıt secenekleri, elektronik caprazlama/sistem hafızası, mekaniği logic kontrollu bir potatif studyo. Pek cok ihtiyacımı hÂl karşılayabiliyor. Şimdi bu kapasitedeki analog sistemleri ikinci el piyasasında cok uygun fiyatlara edinebilirsiniz.

Teyp Kasetlerindeki hıss sesini giderebilmek icin dolby NR (gurultu kesici filtre) kullanırken teyp hızını da en seviyeye getirebilirsiniz. Teyp kafasını temiz tutarak ve yuksek kaliteli kaset kullanarak bu sorunları bir olcude giderebilirsiniz. Metal kaset kullanmamanızı tekrar hatırlatıyorum.

Kanal kullanımı

Tipik kayıt uygulaması şoyle yapılır:

1.kanala gitarı kaydedin. Sonra 1.kanalı kulaklıkla dinlerken 2.kanala şarkıyı soyleyin. Oncesinde 2 kanal birden kayıt etmişseniz, o zaman 1 ve 2.kanalları kulaklıkla dinlerken 3.kanala şarkıyı soylersiniz. Buna overdub diyoruz. Eğer 4 den daha fazla kanala ihtiyacınız olursa, 1,2 ve 3.kanalları 4.kanala miksleyebilirsiniz. Buna da bounce track diyoruz. Boylece ust uste kayıt işleminizi istediğiniz kadar arttırabilirsiniz. Ama bu durumda banttaki hııss sesi artar ve ses kalitesi duşer, boğuklaşır.
Kanalları bounce yaparak stereo miksleme işini en fazla 1 kez yapabilirsiniz. Bundan daha fazla aktarmada stereo ozelliğinden uzaklaşırsınız. Bir diğer yontem, stereo sistemde, enstrumanların konumlarını (sağ-sol) onceden planlamaktır. Boylece 1,2 ve 3. kanalları sağa yatırdığınız enstrumanlarla miksersiniz; daha sonra da sola yatıracağınız enstrumanların kaydını alabilirsiniz. Uzerinde calıştıkca kendiniz de yeni prensipler uretebilirsiniz.
Kayıt sıralamasını arka planda kalan enstrumanlardan, one cıkacak enstrumanlara doğru yaparsanız, bounce işlemlerinde kalite kaybeden sesleri bir olcude perdelemiş olursunuz.
Yine benzer frekans seviyesindeki, EQ ayarındaki enstrumanları veya aynı efekti uyguladığınız enstrumanları birlikte ara mix yapın. Bu da son miksinizi yaptığınızda, enstruman seslerinde daha uyumlu goruntu sağlar.
Ayrıca vokalleri en sona bırakıp bounce işlemini uygulamamaya calışın. Son değişiklikler icin size serbestlik sağlar. Son miksinizi yaparken de vokallere istediğiniz efekti uygulamanız ve ses dengelerini değiştirmeniz boylece mumkun olur.

Kayıt yaparken en onemli unsurlardan birisi de kayıt seviyesidir. Temiz bir kayıt icin mutlaka VU meter veya ledlerden yapılmış seviye gostergeleri kullanmalısınız. Bazı portatif studyolarda bu gostergeler bulunmayabilir. O zaman en azından boyle bir gostergesi olan teyp kullanın. Ses seviyelerinde duyduğunuz ve kayıt ettiğiniz sinyaller arasında fark olabilir. Kullandığınız mikrofon, enstruman, mixer veya bandın kalitesi bu durumu oldukca etkileyen faktorlerdir. Bu nedenle bir deneme kaydı alın ve kulağınıza doğru gelen dengelemeyi yapın. Ses şiddetini gosteren VU meter gostergesinde pik seviyesi (ibrenin en ust volumde vurduğu en ust nokta) kırmızı bolgeye gecmemeli ama o sınır cizgisinin yakınında olmalı. (0d Kayıt sırasında muziğin hafiflediği yerlerde ses seviyesini acmayın. Yapmanız gereken, kayıt ettiğiniz parcanın en ust seviyede calındığı yerde pik seviyesini ayarlamaktır. Sonrası mixdown işleminde yapılacaktır.

Miksere girdiğiniz enstrumanın seviyesi duşuk geldiği zaman trim potuyla yukleme yapabilirsiniz. Bu ayarlamayı yaparken kanal faderlarını (slider) 0 konumuna getirip trim potunu oyle ayarlayın. Yoksa faderın ayar marjlarını kısıtlamış olursunuz.

Eğer ses şiddeti kırmızıyı gecerse seste yırtılmalar (distortion) oluşur. Cok duşuk olursa da bantta oluşan hıss sesi enstruman sesini kirletir.

Miksere enstrumanları girdiğinizde kanal giriş sinyalini ayarlayan mic/line secimini doğru yapmanız gerekir. Elbette mikrofon kullandığınızda mikrofon sececeksiniz. Ama elektro gitar ve bass gitar girişlerini doğrudan miksere yapacaksanız mic konumunu secin. Cunku bu iki enstruman, mikrofonla benzer sinyal karakteristiğine sahiptir. Ancak herhangi bir efekt proccessor uzerinden enstrumanları girdiğinizde yine line seceneğini secmeniz daha doğru olur.

Mix Down

Butun kanal kayıtlarını yaptıktan sonraki aşama parcanın mikslenmiş kaydını almaktır. Buna mix down diyoruz. Parcanın son miksini yaparak başka bir kaset/dat/md/cd gibi ortama kayıt alma işlemi olan mix down, son işlemimiz. Kayıt seviyesine bu noktada da dikkat etmeniz gerekiyor. Ancak burada pik seviyesinin kırmızı cizgiyi azıcık zorlamasına izin verebilirsiniz. Burada sizin yaratıcı gucunuz ve kulağınız onemli bir etkendir. Enstrumanların seviyesini, pan pozisyonlarını, EQ ayarlarını dilediğinizce yapın. Ama vokal ayarında dikkat etmeniz gereken birşey var. Elinizde harmonizerlar, analizerlar, efekt cihazları olmadığını varsayıyorum. (Bunlar icin ciddi bir butce ayırmanız gerekir) Bu durumda vokali enstrumanlarla harmanlamakta zorluk cekeceksiniz. Şarkı sozleri ya muzik icinde kaybolacak ya da anlamsız bir kopuklukta ustte kalacaktır. Eğer tiz EQ volumunu 1 Khz de bir kıl arttırırsanız vokalleri muzikle harmanlamakta biraz daha iyi sonuc elde edersiniz. (Yani tiz ayar potunu birazcık acın)

Pan ayarlarında muziği taşıyan enstrumanları hicbir zaman tam sağa veya sola yatırmayın. Yine duvar tabir edilen synth sesleri, yaylıları da tek tarafa yatırmaktan kacının. İki gitarınız varsa bunları eşit miktarlarda sağ veya sola yatırabilirsiniz. Yine tam olarak yatırmamanız daha iyi sonuc verir. Ana vokali merkezde tutun ve arka vokalleri de yine eşit miktarlarda sağ veya sola yatırabilirsiniz. Davulu da az miktarda sağa veya sola yatırırsanız hoş bir derinlik sağlar.

Mix sırasında otomasyon sistemleriniz olmadığı icin belleğinizi ve parmaklarınızı kullanmalısınız. Kaydettiğiniz parcada mutlaka pan değişimleri veya ses seviyesinde ayarlamalar ya da efekt uygulamaları isteyeceksiniz. Birkac provadan sonra istediğiniz sonucu elde edebilirsiniz. Kendinize işaret noktaları yaratmak icin tape counter'ı kullanın. Bazı durumlarda istenmeyen seslerden dolayı kanal sesini tamamen kapatmanız gerekebilir. Kopek havlar, araba gecer, oksurursunuz v.b. Bir uyarı: Mutlaka provalarınızı da kaydedin bazen iyi sonuc elde edebilirsiniz. "Tuh! Niye kaydetmedim iyi olmuştu " diye hayıflanmaktan kurtulursunuz.

Miks down icin Hİ-Fi sistemi olan bir video recorder da kullanabilirsiniz. Nitekim ADAT bu calışmalardan filizlenmiştir. Bant genişliği daha geniş olduğundan video bantların kayıt kalitesi (analog sistemlerde elbette) teyp bantlarından daha yuksektir. Buradan coğaltma yaptığınızda daha iyi bir ses kalitesi elde edersiniz.

Diğer bir onemli nokta kayıtlarınızı temiz yapmanızdır. Yani herhangi bir efekt uygulamadan kaydedin. Boylece sonraki mix downlarda farklı yontemler deneyerek değişik tınılar elde edebilirsiniz.

Eğer muzik setinizde ayrılabilir bir Equalizeriniz varsa bunu kayıtlarınızda kullanabilirsiniz. Onemli bir nokta: Dinleme koşulları farklı olacağı icin (bkz Kayıt Teknikleri-1) mumkun olduğunca uc noktalarda equalize ayarları yapmayın. Sizin "ne guzel oldu" dediğiniz bir miksi başka sistemde dinlediğinizde hayal kırıklığına uğrayabilirsiniz.

Eğer grup halinde calarak parcanızı kaydetmek istiyorsanız aynı anda birkac kanala birden kayıt yapmanız ve akustik aletleri (davul, gitar, keman, flut v.b.) mumkun olduğunca birbirinden yalıtmanız gerekecektir. Orneğin kulaklıkla dinleme sağlayarak (monitoring) farklı odalarda akustik enstrumanları calabilirsiniz. Ama elektronik aletler kullanıyorsanız grup kaydı yapmanızda teknik bir sorun yaşamazsınız. Tek derdiniz kanal kayıtlarının temiz olmasını sağlamak olmalıdır. Davul kayıtlarınızı onceden cok mikrofonlu yapıp sonra bu kaydı bounce yontemiyle tek kanala indirgeyebilirsiniz. Eğer biraz zekanızı kullanır iyi bir kanal trafiği planlaması yaparsanız davul kaydınız stereo olabilir. Ama davul kayıtları icin en az(!) 3 mikrofona ihtiyacınız olacaktır.



Neye ihtiyacınız var?



4 kanallı bir porta-studyo

Shure SM-58 veya SM-57 mikrofon ve mikrofon ayağı

Mikrofon icin XLR uclu kablo (Porta studyonuzun mikser girişinde XLR girişiniz yoksa mikrofon kablonuzu XLR-Jak olarak hazırlamalısınız. Bu arada XLR unbalanced olduğu icin kablo uclarının doğru bağlandığından emin olun. Yoksa "niye mikrofondan ses cıkmıyor " diye yırtınır durursunuz.) Yeni tip mikserlerde hem XLR hem de Jak takabileceğiniz yeni bir dişi bağlantı modulu bulunuyor. Yararlı bir buluş. Bu arada mumkun olduğunca fiş adaptorleri kullanmaktan kacının sinyalinizi kirletme ihtimali var.

Başlamak icin bunlar yeterli. Elbette boş teyp kaseti, kulaklık, gitarınız icin kablo gibi bir suru ıvır-zıvıra da ihtiyacınız var, onları saymıyorum.

Bu arada kayıtlarınızı banyoda veya boş bir garajda, komurlukte, cevrenizdeki metruk bir yapıda yaparak doğal reverb etkisi yaratabilirsiniz. Hamama gitmeyi denemeyin rutubetten cihazları cope atarsınız. Ustelik tellakların kurbanı olabilirsiniz.

Sonuc

Bu asgari sistemle ilk kayıtlarınızı yapabilirsiniz. Piyasadaki fiyatlar cok değişken ve pazarlığa acık. Muzik dukkanlarına gitmeden once muzik sitelerinin ilan sayfalarına bir goz atıp, aranıyor ilanı verin. Bir cihaz bulursanız dikkat etmeniz en onemli unsur, cihazın kafa durumudur. Bunu da ceşitli yontemlerle test edebilirsiniz. Sakın ha kafasını değiştiririm duşuncesiyle ucuz bile olsa portatif studyo satın almayın, elinizde patlar. Eğer ikinci eli "sahibinden" bulamıyorsanız sizi Tunel'e davet ediyorum. Artık orada dukkan sahibinin insafıyla doğru orantılı bir cihaz edinebilirsiniz. Epeyce konsinye bırakıyorlar dukkanlara.
Piyasada ne tip modeller olduğunu da uretici firmaların internet sitelerine gidip bulabilirsiniz. Bu konuda Tascam/TEAC, Fostex, Yamaha, Roland size geniş bir urun yelpazesi sunuyor.

Elbette paranız oldukca digital sistemlere gecebilir, daha kaliteli mikrofon/lar kullanabilir, kendinize kompresor/limitor, efekt cihazları alabilir, kaliteli monitoring sistemleri edinebilirsiniz. Ama bu kadar yuksek maliyetlere bulaşmadan sizleri digital dunyaya davet ediyorum. Kucucuk bir programla bilgisayarınızda kayıt yapabilir ve bunun ustunde istediğiniz cambazlığı uygularsınız. Ayrıca samplerlar, efekt proccessorlar ve pahalı kayıt cihazlarına milyonlarca lira da yatırmanıza gerek kalmaz...


Bir arkadaşımızdan alıntı yaptığım bir yazıdır icindeki bilgiler bu işle uğraşmak isteyenlere yardımcı olabilir diye duşunmekteyim.Yazıyı dayatma ile okuttuğum bazı dostlarım doğru anektodlar olduğunu soyleyince paylaşma gereği hissettim.

__________________