akademisyen, milletvekili
İc Rusya ve Sibirya Milli-Medeni Turk-Tatar Muhtariyeti Devlet Başkanı
1878 yılında Kazan'da doğdu. 1895-1896 yıllarında bir yıl sureyle Kırım'da Gaspıralı İsmail'in talebesi oldu. Genc yaşta İsmail Gaspıralı'nın yanında bulunmak milli duygularının gelişmesinde onemli rol oynadı. 1901 yılında Kazan'daki Rus Oğretmen Okulu'nu bitirerek Paris'e gitti. Sorbon Universitesi'nde hukuk oğrenimi gordu. 1906 yılında memleketine dondu. 1907-1912 yılları arasında Rus Carlığı parlamentosu olan Duma'da milletvekilliği yaptı. Mecliste yaptığı ateşli konuşmalarla Rusya Turklerinin ve Osmanlı Devletinin haklarını savundu.
1917 Ekim ihtilaliyle Carlık Rusyası sona erdi, Sovyetler Birliği kuruldu. 22 Temmuz 1917 tarihinde İc Rusya ve Sibirya Millî-Medenî Turk-Tatar Muhtariyeti kuruldu. Sadri Maksudi bu ozerk devletin meclis ve devlet başkanı oldu. Boylece 1552'den beri Rus tutsaklığı altında bulunan Tatar Turklerinin, kısa sureli olsa da, ilk devlet başkanlığını yaptı. Rus komunistleri, 1917-1920 arasında kurulan butun ozerk veya bağımsız Turk devletlerini yıktı.
Sadri Maksudi koylu kılığına girerek Finlandiya'ya kacmak zorunda kaldı. Kacışı ve ikameti, bugun de mevcut olan Finlandiya Turk Tatar Cemaati tarafından sağlandı.
1920-1925 yılları arasında Sadri Maksudi Paris Barış Konferansı'nda Turklerin haklarını savundu. Sorbon Universitesi'nde dersler verdi. Ataturk tarafından Turkiye'ye davet edilince ailesiyle birlikte Ankara'ya geldi. Hukuk Fakultesi'nde Turk Hukuk Tarihi Kursusu'nu kurdu. 1925 yılından 1950
yılına kadar Ankara ve İstanbul Hukuk Fakultelerinde hukuk tarihi, Turk Hukuk Tarihi, hukukun umumi esasları, hukuk felsefesi derslerini verdi.
1931-1939 yılları ile 1950-1954 yılları arasında uc donem milletvekilliği yaptı. 1950-1951 yıllarında Turk Parlamento Grubu Başkanı olarak Avrupa Konseyi'nde Turkiye'yi temsil etti.
20 Şubat 1957 tarihinde vefat etti.
HAKKINDA YAZILANLAR
Sadri Maksudi
Sadri Maksudi devlet adamlığı ve siyasetciliği yanında hukukcu, tarihci, dilci ve milliyet nazariyatcısı bir sosyologdur.
Sorbon'da Turk tarihi hakkında dersler vermiştir. "Buyuk Millî Emeller" adlı makalesi daha 1911 yılında, Sadri Maksudi Kazan'da iken, Turk Yurdu dergisinde yayımlanmıştı. "Turk Tarihinin Telkinatı" adlı makalesiyle Turk tarihine ait ceşitli makaleleri 1925'te Turk Yurdu'nda yayımlanıyordu. 1925 Ağustosu'nda Turk Yurdu'nda cıkan makalesinin adı "Turk Birliği" idi. "Turk Dili İcin" adlı cok onemli kitabı 1930 yılında Turk Ocağı yayınları arasında cıkmıştı. Bu eser yayımlanmadan once Mustafa Kemal tarafından okunmuş ve Ataturk'un "Millî his ile dil arasındaki bağ cok kuvvetlidir" sozleriyle başlayan unlu vecizesi Ataturk'un el yazısıyla kitabın başına konmuştur. Bu soz neredeyse kelime kelime Sadri Maksudi'nin kitabına dayanmaktadır ve eserin cok guzel bir ozeti mahiyetindedir. Kitapta Turk dilinin zenginliği cok sayıda orneğe dayandırılarak ortaya konulmuştur. Kitabın ana fikri Turkceye dayanan bir bilim dili yaratmak ve Turk dunyasında dil birliğini sağlamaktır. Sadri Maksudi'nin 1947'de yayımlanan Turk Tarihi ve Hukuk eseri, bilhassa Kokturk anıtları ve Kutadgu Bilig'e dayanarak Turklerin hukuk ve devlet anlayışını ilmî yollarla gozler onune serer.
Sadri Maksudi Arsal'ın Turkculuk acısında en onemli eseri 1955'te yayımlanan 'Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esasları'dır. Her Turk milliyetcisinin başucu eserlerinden biri olması gereken bu kitap, dunyadaki milliyet nazariyelerinin de şaheserleri arasına girecek mukemmeliyettedir. Kitapta işlenen en onemli fikir, milliyetciliğin insan ve cemiyet hayatının tabiî bir neticesi olmasıdır. Bu fikriyle Sadri Maksudi milliyetcilik fikrini, biyoloji ve sosyolojinin ilmî temellerine oturtur. Milleti teşkil eden unsurlar arasında ırk bir mayadır ve bu maya etrafında derlenip coğalan bir topluluk ortak bir tarih, dil ve kultur ile yoğrularak milleti oluşturur. Tarih icinde meydana gelen ortaklıklar, farklı soydan gelmiş bazı insanları bile aynı millete mensup olma hissiyle bir araya getirir.
ANMA
2007 olumunun 50. yıldonumudur. Bu sebeple torunları ve İstanbul Buyukşehir Belediyesi 13 Mayıs 2007'de onun icin bir bilim toplantısı duzenlediler. Toplantıda Ahmet Mumcu, Ahmet B. Ercilasun, Taha Akyol, Nadir Devlet, Salavat İshakov (Moskova), Okan Daher (Finlandiya), Timur Kozirev (Kazakistan) ve Rafael Muhammedinov (Tataristan) birer bildiri sundular.
HAKKINDA YAZILANLAR
SADRİ MAKSUDİ ARSAL'DAN ALINTILAR
20 Şubat 2009
Turkiye'de Turkculuğun ilk temellerini atan İdil-Ural Turklerinden, İc Rusya ve Sibirya Muslumanları Muhtar Cumhuriyeti'nin Cumhurbaşkanı, Ataturk'un yakın calışma arkadaşı Sadri Maksudi Arsal'ı vefatının 52. yılında saygıyla anıyoruz.
CATIDAKİ CATLAK
Car 2. Nikola 2. Duma ’yı dağıtırken, bir fermanla secim kanununu da değiştirmiş, bu arada Turkistanlıları, Kırgız ve Kazakları secmek ve secilmek, yani Duma ’ya temsilci gondermek hakkından mahrum etmişti.
3. Duma ’ya da secilerek giren ve kendisini sadece Kazan eyaletinin değil, Butun Rusya Muslumanlarının (Rusya ’da “Turk” kelimesi yasak ve tabu olduğu icin, “Rusya Muslumanları” deyimi Rusya Turkleri icin klasik bir etiket ve sadece dini değil, milli ideallerin de arkasında saklandığı bir paravan olarak kullanılmıştır)temsilcisi sayan Sadri Maksudi 3. Duma acıldığından beri bu durumu protesto etmek icin bir fırsat arıyor, bir turlu bulamıyordu.
Gunun birinde, bir Duma uyesi kursuye cıkıp Duma binasının catısında catlak bulunduğunu, bunun bir an evvel tamir edilmesi gerektiğini soyler. Sadri Maksudi, bunu fırsat sayarak, hemen soz ister ve kursuye cıkıp şoyle der: “Duma ’nın maddi catısındaki catlak hicbir şey değildir. Asıl Duma ’nın manevi catısında catlak vardır. Bu catlak burada, aramızda Rusya halklarının muhim bir kısmını teşkil eden Turkistanlıların, Kırgız ve Kazakların temsilcilerinin bulunmamasıdır!”
Sadri Maksudi ’nin bu cıkışı sadece Rusya ’daki Turk basınında değil, Rus basınında da şohret kazanmağa başlaması bu konuşmasından sonra olmuştur.
VOTKA SATIŞI
Rus hukumeti şeytani bir politika uygulayarak, Turkistan ’da ve başka yerlerde Turk şehir ve koylerinde, votka satış yerleri actırmıştı. Maksat Muslumanları ickiye alıştırıp dejenere etmekti.
Sadri Maksudi bunu protesto eder. Protestosu etkili olur. Birkac zaman sonra soz konusu votka satış yerleri kapatılır.
KIRGIZ TOPRAKLARI
Ruslar yıllarca Kazan Turklerine uyguladıkları bir usulu, o sıralarda, Turklerine uygulamaya başlamışlardı. Kırgızların topraklarını şu veya bu bahane ile ellerinden alıp, oraya Rus koylulerini yerleştiriyorlardı. Sadri Maksudi hukumetin niyetini acığa vurmaktan cekinmeyerek, durumu protesto eder.
PANİSLAMİZM SUCLAMASI UZERİNE
1909 yılında Duma ’da Musluman uyeler Panislamizm ’le suclanırlar. Sadri Maksudi bu suclamalara şoyle karşılık verir: “Burada Musluman Fraksiyonu Rusya ’nın ceşitli yerlerinde yaşayan, aynı dine inanan ve aynı dili konuşan Muslumanları temsil eden mebuslardan ibarettir.
Ceşitli bolgelerde yaşayan Musluman ahalinin aynı baskılar altında aynı sıkıntıları cekmesi gayet tabi olup, Duma ’daki Musluman vekillerinin de kollamaları icap eden menfaatler butun Muslumanlar icin birdir. Bizleri yabancı Panislamizm doktrini değil, yaşama icgudumuz birleştirmektedir. Biz muşterek dinimizin hususiyetlerine ve milli ozelliğimize bağlıyız.”
SADAKAT ŞARTLARI
Turkiye ile Bulgaristan arasında baş gosteren siyasi gerginlik sonucu Rusya ’nın Turkiye ’ye savaş ilan etmesi goruşmeleri devam ederken, Sadri Maksudi Rusya Turklerinin boyle bir savaşı asla istemediklerini ve bu harbin onların ruhunda cok acı bir facia yaratacağını belirterek, Turklerin Rusya ’ya sadakatleri icin 2 şart one surer:
1. Rus ordusu saflarında bulunan Musluman Turk askerler Osmanlı ordusuna karşı savaşa surulmeyecek
2. Rus Carlığı İstanbul ve Boğazlar uzerindeki emperyalist iddialarından vazgececek
PANTURKİZM SUCLAMASI UZERİNE
Rus basınında bu sadakat şartları buyuk fırtına koparırken, kendisine karşı yoneltilen Panturkizm suclamalarına, Rus milliyetcilerini cileden cıkaran şu karşılığı vermiştir: “Dunyada buyuk bir Turk milleti vardır, olmuştur , olacaktır ve bu milletin varlığına ve geleceğine hicbir kuvvet engel olamayacaktır.”
20 KASIM 1917, İC RUSYA VE SİBİRYA MUSLUMANLARININ MUHTARİYETİ VE MECLİSİN ACILIŞI
Sadri Maksudi ’nin meclis acılışında yaptığı konuşmadan bir bolum: “Bundan 3-4 asır once Şimal Turklerinin hukumeti ve hakimiyeti devrilip yıkılmıştır. Kendileri hayatlarını kurtarmak icin kırlara kacmış ve ormanlara sığınmışlardı. Bu kırıntı halinde kalmış, aşağılanmış millete, milli şuurun tecelli edeceği kimin aklına gelirdi? Bu milli şuurun hicbir zaman sonmediğini işte şimdi gozlerimizle gorup, milli mevcudiyetimizi dunyaya ispat ediyoruz… Turk milletinde olduğu kadar medeniyet kabiliyeti hicbir millette yoktur. Bunu butun aleme karşı iddia edebiliriz… Başkaları Turk-Tatar milleti bitti diye zannettilerse de, bu millet bitmedi ve bitmeyecektir. Turklerdeki medeniyet doğurma kabiliyeti tarihle sabittir… Biz gecmişimizin aydınlık ve şanlı gunlerini hatırlamalıyız. Geleceğimiz de parlak olacaktır.”
Sadri Maksudi meclisin gecici tuzuğunu okuyor ve Azerbaycan, Turkistan gibi yerlerdeki kardeş Turk kavimlerine olayı telgrafla bildirmeyi teklif ediyor. Teklif oy birliği ile kabul ediliyor ve Sadri Maksudi 23 Kasım ’da Cumhurbaşkanı seciliyor.
SADRİ MAKSUDİ FİNLANDİYA ’DA
Bolşevik İhtilali ’nden sonra cok zorlu koşullar altında Finlandiya ’ya kacabilen Sadri Maksudi Arsal, iltica ettiği Finlandiya ’da oturma izni almak istemekte, ancak ulkede Rusya ile bağlantısı bulunan hic kimseye kesinlikle oturma izni verilmemektedir.
Sadri Maksudi Finlandiya İcişleri Bakanına gider:
- Biz Rus değiliz, sizinle aynı ırktanız. Hatta vaktiyle Duma ’da, bizim mebuslarımız sizin haklarınızı mudafaa ettiler. Halbuki siz bugun bizim bir muddet kalmamıza bile izin vermiyorsunuz.
(Rus Hukumeti, 1910 yılında, egemenliği altında bulunan Finlandiya ’nın muhtariyetini biraz daha sınırlandırmak icin bir kanun hazırlar. Bu kanun goruşulurken, Sadri Maksudi Finlandiya ’nın muhtariyetini hararetle mudafaa eden bir konuşma yapar)
- Evet hatırlıyorum. Duma ’da Sadri Maksudi diye biri bizi mudafaa etmişti… O pek muhterem ırkdaşımızı tanıyor musunuz? Acaba şimdi nerededir?
- İşte karşınızda..
- Siz ha?... Siz misiniz?... Nicin daha evvel soylemediniz?
Bakan Sadri Maksudi ’yi kucaklar, ozur diler ve bir muddet sonra ikamet belgesini bizzat kendisi Sadri Maksudi ’nin kaldığı yere getirir ve O ’na hukumetin misafiri olduğunu soyler. 1918-19 yıllarında Sadri Maksudi Finlandiya Turklerinin sayesinde hayatının en rahat donemlerinden birini yaşar.
20 EYLUL 1937 2. TARİH KONGRESİ, TURKİYE
Sadri Maksudi ’nin sunduğu bildiriden bir bolum:
“Beşeriyet tarihinde hicbir ırk Turkler kadar devlet kurma kabiliyetini gosterememiştir… Turkler, başka milletler uzerinde hakim devlet olarak, hicbir zaman zulme istinaad etmemişler, zaman ve muhitin seviye ve kabiliyetine gore, azami adaleti, azami kanuniliği ve toleransı gostermişlerdir.”
VE SADRİ MAKSUDİ ’NİN ATATURK VE TURKİYE SEVGİSİ
Fransızca yazdığı ve basılmayan ikinci kitabı “Turkculuk” un daktilo edilmiş iki nushasından birinin kapağında (daha doğrusu kapağına fazladan yapıştırılmış bir sayfa uzerinde) Sadri Maksudi ’nin mirascıları icin surpriz oluşturan bir Turkce el yazısı bulunmuştur. Arap harfleri ile yazılmış bu el yazısı şoyledir:
“Turk ırkının kurtarıcısı, Turk tarihinin en buyuk siması, Turkluk icin namı mukaddes kalacak muhterem ve muazzez Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine hudutsuz ihtiramatımla beraber takdime cesaret ediyorum…”
Buyuk Turkcu Sadri Maksudi Arsal Mustafa Kemal Ataturk ’un tek bir sozu ile her şeyi bir tarafta bırakarak Turkiye ’ye gelmiş ve Turk Dunyası ’na hizmetlerini Turkiye ’de devam ettirmiştir. Turkiye ’ye gelişini şoyle anlatır:
“Vapur Canakkale ’den gecerek, Marmara Denizi ’nde girdiği zaman, tasavvur edilmez bir heyecan icinde kaldım. Onumuzde uzanan mavi denize baktım ve kendi kendime şoyle bağırdım: İşte şimdi kendi denizimde, kendi toprağımda,kendi ulkemdeyim. Bu deniz benimdir, bu toprak, bu vatan benimdir, dedim. Burada herhangi bir Avrupalının kendi ulkesinde olduğu gibi, serbest, hur bir ferdim. Bana kendi ırkımdan başka hic kimse karışamaz, kimse tahakkum edemez. İşte insana bahtiyarlığın ve saadetin ne demek olduğunu oğreten his… Bu bir Turk icin hayattır….”
Alıntılar Sadri Maksudi Arsal'ın kızı Adile Ayda'nın 1991 yılında Kultur Bakanlığı tarafından basımı yapılan "Sadri Maksudi Arsal"isimli kitabından yapılmıştır.
HAKKINDA YAZILANLAR
Alper Alp: "Sadri Maksudi ve Tatar Milli Hareketi"ni anlattı
10 Şubat 2014
Turk Ocakları Genel Merkezi Ocakbaşı ’nın bu haftaki konuğu “Sadri Maksudi ve Tatar Milli Hareketi” isimli konuşması ile Gazi Universitesi Oğretim Uyesi Yard. Doc. Dr. Alper ALP idi.
Program Genel Sekreterimiz Prof. Dr. Mehmet ŞAHİNGOZ ’un konuşması ile başladı. Sn. ŞAHİNGOZ; Cumhuriyetimizin kuruluşu ve inşasında katkısı ve emeği olan cok sayıda Turkistanlı aydın var. Universitelerimizin kuruluşunda da bu isimlerin etkin rol oynadıklarını ceşitli kursuler kuruduklarını biliyoruz. Sadri Maksudi ARSAL ’da bunların en onemlilerinden bir tanesi, gerek Tataristanda ve Ceditcilik Hareketi icinde yaptıkları gerekse Turkiye ’deki hizmetleri takdire şayandır diyerek duşuncelerini belirttikten sonra Sn. ALP ’i takdim ederek kursuye davet etti.
Sn. ALP; Tatar halkı ile Turk halkı esasen birbirine cok benziyor. Kahramanlarımız, hikayelerimiz, adetlerimiz birbirine cok benziyor. Bizim kahramanlarımız onlar icinde cok onemlidir. Osmanlı doneminden itibaren pek cok Tatar aydını ulkemize gelmiştir. Sadri Maksudi bunların en onemlilerindendir.
Sadri Maksudi 1881 ’de Kazan ’da doğmuştur. 1900 yılında Hukuk tahsili icin Paris ’e gidiyor. 1906 ’da Kazan ’a donuyor ve 1907 yılında Duma Meclisine milletvekili olarak seciliyor. 1919 ’da Bolşevik Devriminden sonra tekrar Paris ’e yerleşiyor ve Turkiyat calışmaları yapıyor. 1925 ’de Sorbon Universitesinde Profesor oluyor. 1925 yılında Ataturk ’un daveti uzerine Turkiye ’ye geliyor. Hukuk fakultesinin kurulması calışmalarında yer alıyor ve fakultede hocalık yapıyor daha sonra Ataturk ’un isteğiyle Turk Tarih Kurumu azalığına seciliyor. Sadri Maksudi ’nin yetişmesinde ağabeylerinin cok buyuk katkısı vardır. Donemin onemli aydınlarını ve eserlerini bilen entelektuel bilgi ve birikimi olan bir insandır.
Sadece Kazan Muslumanlarına değil tum Dunya Muslumanlarına hizmet etmeyi amaclıyorlar.
Sadri Maksudi ’nin birkac eserini burada sizlere tanıtmak istiyorum.
Milli Roman Maişet, ceditcilik okulları icin yazdığı hikaye turunde olan eseridir. İlm-i Arz, yine cedit mektepleri icin yazdığı ders kitabıdır. Angliga ’ya Seyahat, seyahatlerini kaleme aldığı eseridir. Ayrıca Robinson Cruse hikayesinin de kısa bir tercumesini yapmıştır.
1552 yılında Kazan Ruslar tarafından işgal edildikten sonra Tatar toplumu icine kapanıyor ve milli bir cizgi elde ediyor. Ceditciliğin geliştiği onemli bolgelerdendir Tataristan, Gaspıralı milli okular kurarak Musluman toplumu yuceltecek ve ileriye goturecek milli aydınlar yetiştirmeyi hedefliyor. Ceditcilerin birinci onceliği topluma hizmet etmektir.
1906 ’da Rusya Muslumanları 3. Kurultayından itibaren siyasi faaliyetlere başlıyor ve siyasi bir lider olarak on plana cıkıyor. 1907 ve 1917 yılları arasında ağabeyini sahibi olduğu Yıldız gazetesinde onemli yazıları ve makaleleri yayınlanmıştır. Yıldız gazetesinde kendi siyasi calışmalarının yanı sıra Rusya Muslumanlarının siyasi kultur ve bilinc kazanması icinde yazılar yazıyor. O donem Rusyasında calışan vasıfsız işcilerin hemen hepsi Tatarlardan oluşuyor. Bu durumun değişmesinin eğitimle olacağını savunuyor ve bunun icin calışmalar yapıyor.
Rusların eğitim konusundaki yaptırımlarına şiddetle karşı cıkıyor. Musluman bayramlarının da Rusya ’da resmi tatil olması icin calışıyor. Bu konuda kamuoyunu etkin bir bicimde kullanarak pek cok yerde toplantılar ve protesto gosterileri yapılıyor. İmamların askere alınması konusundaki calışmalar yurutuyor ve başarıya ulaşıyor. 1913 ’ten itibaren imamlar askere gitmiyorlar.
Başkurt ve Kırgızların topraklarına el konuluyor ve bu topraklara Rus koylulerinin yerleştiriliyor. Verimli topraklara Rus koylusune veriliyor. Bu olay pek cok yerde nufus yapısını değiştirip etnik catışmalara sebep olmuştur.
Rus Duma Parlamentosunda Turkiye lehine konuşmalar yapıyor. O donemde yaptığı ongorulerinde haklı cıkıyor. 1. Dunya Savaşı başlamadan Rus-Osmanlı ittifakının gercekleşmesi gerektiğini belirtiyor. Alman tehlikesine dikkat cekiyor. Almanların Osmanlıca gazete cıkardığını hatırlatarak Kafkasya ’da Alman emellerine dikkat edilmesi gerektiğini soyluyor. Bu ongorulerinde haklı cıkmıştır.
Ruslar, Panislamizmi her zaman kendileri icin tehdit olarak goruyorlar. Sadri Maksudi ve Ceditcilerin İttihat Terakki ajanlığı suclamalarında bulunuyorlar. Pek cok Musluman aydınını bu sebeple sınır dışı ediyorlar.
Tatar Milli Hareketi millet ismi olarak Turk ’u dil olarakta Turkce ’yi kabul ediyor. Rusya Muslumanları icin Turkluk ve İslamiyet birbirinden ayrılamaz birer olgudur.
HABER
Tataristan ’da Turkiye ruzgarı: Yıldırım iş forumuna katıldı, Sadri Maksudi heykelini actı
8 Aralık 2016
Turk şirketlerinin 2 milyar dolara yakın yatırımlarına evsahipliği yapan Rusya Federasyonu ’na bağlı Tataristan Cumhuriyeti ’nde dun “Turkiye ruzgarı” esti. Rusya gezisinin son gununde başkent Kazan ’a gelen Başbakan Binali Yıldırım, Tataristan-Turkiye İş Forumu ’na katıldı.
Kazan ’da Cumhurbaşkanı Rustem Minnihanov tarafından havaalanında karşılanan Yıldırım ve beraberindeki bakanlar, ekonomik işbirliği konularının ele alındığı forumda hazır bulundu. Tatar yetkililer tarafından bolgenin yatırım olanakları hakkında verilen brifingi dinleyen Yıldırım, daha geniş işbirliğinin imkanları olduğunu, ilk etapta karşılıklı ucak seferlerinin arttırılmasını hedeflediklerini vurguladı.
Sık sık Tataristan ’ı ziyaret eden Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci de Turk şirketlerinin yurtdışı yatırımlarında en fazla verimlilik aldıkların yerlerin başında Tataristan ’ın geldiğini vurguladı.
Tatar lider Minnihanov ise ilişkilerde soğukluk doneminin geride kaldığını, aktif olarak calışmaya devam ettiklerini vurguladı.
Yıldırım, Minnihanov ve Tataristan ’ın ilk cumhurbaşkanı Mirtimer Şaymiyev daha sonra Kazan ’daki İstanbul Parkı ’na Turk tarafının hediyesi olarak dikilen, unlu Tatar-Turk devlet adamı ve duşunur, Ataturk ’un yakın calışma arkadaşlarından Sadri Maksudi Arsal ’ın heykelini actılar.
Yıldırım, Minnihanov ve Şaymiyev daha sonra heykelin onunde birlikte fotoğraf cektirdiler.
Maksudi, hem Rusya Dumasında, hem de cumhuriyetin ilk yıllarında TBMM ’de milletvekilliği yapmış bir şahsiyet olarak anılıyor.
Yıldırım ve beraberindekiler Kazan ’ın unlu Kul Şerif Camii ’ni de gezdiler. Heyettekiler, camide namaz kıldı.
İc Rusya ve Sibirya Milli-Medeni Turk-Tatar Muhtariyeti Devlet Başkanı
1878 yılında Kazan'da doğdu. 1895-1896 yıllarında bir yıl sureyle Kırım'da Gaspıralı İsmail'in talebesi oldu. Genc yaşta İsmail Gaspıralı'nın yanında bulunmak milli duygularının gelişmesinde onemli rol oynadı. 1901 yılında Kazan'daki Rus Oğretmen Okulu'nu bitirerek Paris'e gitti. Sorbon Universitesi'nde hukuk oğrenimi gordu. 1906 yılında memleketine dondu. 1907-1912 yılları arasında Rus Carlığı parlamentosu olan Duma'da milletvekilliği yaptı. Mecliste yaptığı ateşli konuşmalarla Rusya Turklerinin ve Osmanlı Devletinin haklarını savundu.
1917 Ekim ihtilaliyle Carlık Rusyası sona erdi, Sovyetler Birliği kuruldu. 22 Temmuz 1917 tarihinde İc Rusya ve Sibirya Millî-Medenî Turk-Tatar Muhtariyeti kuruldu. Sadri Maksudi bu ozerk devletin meclis ve devlet başkanı oldu. Boylece 1552'den beri Rus tutsaklığı altında bulunan Tatar Turklerinin, kısa sureli olsa da, ilk devlet başkanlığını yaptı. Rus komunistleri, 1917-1920 arasında kurulan butun ozerk veya bağımsız Turk devletlerini yıktı.
Sadri Maksudi koylu kılığına girerek Finlandiya'ya kacmak zorunda kaldı. Kacışı ve ikameti, bugun de mevcut olan Finlandiya Turk Tatar Cemaati tarafından sağlandı.
1920-1925 yılları arasında Sadri Maksudi Paris Barış Konferansı'nda Turklerin haklarını savundu. Sorbon Universitesi'nde dersler verdi. Ataturk tarafından Turkiye'ye davet edilince ailesiyle birlikte Ankara'ya geldi. Hukuk Fakultesi'nde Turk Hukuk Tarihi Kursusu'nu kurdu. 1925 yılından 1950
yılına kadar Ankara ve İstanbul Hukuk Fakultelerinde hukuk tarihi, Turk Hukuk Tarihi, hukukun umumi esasları, hukuk felsefesi derslerini verdi.
1931-1939 yılları ile 1950-1954 yılları arasında uc donem milletvekilliği yaptı. 1950-1951 yıllarında Turk Parlamento Grubu Başkanı olarak Avrupa Konseyi'nde Turkiye'yi temsil etti.
20 Şubat 1957 tarihinde vefat etti.
HAKKINDA YAZILANLAR
Sadri Maksudi
Sadri Maksudi devlet adamlığı ve siyasetciliği yanında hukukcu, tarihci, dilci ve milliyet nazariyatcısı bir sosyologdur.
Sorbon'da Turk tarihi hakkında dersler vermiştir. "Buyuk Millî Emeller" adlı makalesi daha 1911 yılında, Sadri Maksudi Kazan'da iken, Turk Yurdu dergisinde yayımlanmıştı. "Turk Tarihinin Telkinatı" adlı makalesiyle Turk tarihine ait ceşitli makaleleri 1925'te Turk Yurdu'nda yayımlanıyordu. 1925 Ağustosu'nda Turk Yurdu'nda cıkan makalesinin adı "Turk Birliği" idi. "Turk Dili İcin" adlı cok onemli kitabı 1930 yılında Turk Ocağı yayınları arasında cıkmıştı. Bu eser yayımlanmadan once Mustafa Kemal tarafından okunmuş ve Ataturk'un "Millî his ile dil arasındaki bağ cok kuvvetlidir" sozleriyle başlayan unlu vecizesi Ataturk'un el yazısıyla kitabın başına konmuştur. Bu soz neredeyse kelime kelime Sadri Maksudi'nin kitabına dayanmaktadır ve eserin cok guzel bir ozeti mahiyetindedir. Kitapta Turk dilinin zenginliği cok sayıda orneğe dayandırılarak ortaya konulmuştur. Kitabın ana fikri Turkceye dayanan bir bilim dili yaratmak ve Turk dunyasında dil birliğini sağlamaktır. Sadri Maksudi'nin 1947'de yayımlanan Turk Tarihi ve Hukuk eseri, bilhassa Kokturk anıtları ve Kutadgu Bilig'e dayanarak Turklerin hukuk ve devlet anlayışını ilmî yollarla gozler onune serer.
Sadri Maksudi Arsal'ın Turkculuk acısında en onemli eseri 1955'te yayımlanan 'Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esasları'dır. Her Turk milliyetcisinin başucu eserlerinden biri olması gereken bu kitap, dunyadaki milliyet nazariyelerinin de şaheserleri arasına girecek mukemmeliyettedir. Kitapta işlenen en onemli fikir, milliyetciliğin insan ve cemiyet hayatının tabiî bir neticesi olmasıdır. Bu fikriyle Sadri Maksudi milliyetcilik fikrini, biyoloji ve sosyolojinin ilmî temellerine oturtur. Milleti teşkil eden unsurlar arasında ırk bir mayadır ve bu maya etrafında derlenip coğalan bir topluluk ortak bir tarih, dil ve kultur ile yoğrularak milleti oluşturur. Tarih icinde meydana gelen ortaklıklar, farklı soydan gelmiş bazı insanları bile aynı millete mensup olma hissiyle bir araya getirir.
ANMA
2007 olumunun 50. yıldonumudur. Bu sebeple torunları ve İstanbul Buyukşehir Belediyesi 13 Mayıs 2007'de onun icin bir bilim toplantısı duzenlediler. Toplantıda Ahmet Mumcu, Ahmet B. Ercilasun, Taha Akyol, Nadir Devlet, Salavat İshakov (Moskova), Okan Daher (Finlandiya), Timur Kozirev (Kazakistan) ve Rafael Muhammedinov (Tataristan) birer bildiri sundular.
HAKKINDA YAZILANLAR
SADRİ MAKSUDİ ARSAL'DAN ALINTILAR
20 Şubat 2009
Turkiye'de Turkculuğun ilk temellerini atan İdil-Ural Turklerinden, İc Rusya ve Sibirya Muslumanları Muhtar Cumhuriyeti'nin Cumhurbaşkanı, Ataturk'un yakın calışma arkadaşı Sadri Maksudi Arsal'ı vefatının 52. yılında saygıyla anıyoruz.
CATIDAKİ CATLAK
Car 2. Nikola 2. Duma ’yı dağıtırken, bir fermanla secim kanununu da değiştirmiş, bu arada Turkistanlıları, Kırgız ve Kazakları secmek ve secilmek, yani Duma ’ya temsilci gondermek hakkından mahrum etmişti.
3. Duma ’ya da secilerek giren ve kendisini sadece Kazan eyaletinin değil, Butun Rusya Muslumanlarının (Rusya ’da “Turk” kelimesi yasak ve tabu olduğu icin, “Rusya Muslumanları” deyimi Rusya Turkleri icin klasik bir etiket ve sadece dini değil, milli ideallerin de arkasında saklandığı bir paravan olarak kullanılmıştır)temsilcisi sayan Sadri Maksudi 3. Duma acıldığından beri bu durumu protesto etmek icin bir fırsat arıyor, bir turlu bulamıyordu.
Gunun birinde, bir Duma uyesi kursuye cıkıp Duma binasının catısında catlak bulunduğunu, bunun bir an evvel tamir edilmesi gerektiğini soyler. Sadri Maksudi, bunu fırsat sayarak, hemen soz ister ve kursuye cıkıp şoyle der: “Duma ’nın maddi catısındaki catlak hicbir şey değildir. Asıl Duma ’nın manevi catısında catlak vardır. Bu catlak burada, aramızda Rusya halklarının muhim bir kısmını teşkil eden Turkistanlıların, Kırgız ve Kazakların temsilcilerinin bulunmamasıdır!”
Sadri Maksudi ’nin bu cıkışı sadece Rusya ’daki Turk basınında değil, Rus basınında da şohret kazanmağa başlaması bu konuşmasından sonra olmuştur.
VOTKA SATIŞI
Rus hukumeti şeytani bir politika uygulayarak, Turkistan ’da ve başka yerlerde Turk şehir ve koylerinde, votka satış yerleri actırmıştı. Maksat Muslumanları ickiye alıştırıp dejenere etmekti.
Sadri Maksudi bunu protesto eder. Protestosu etkili olur. Birkac zaman sonra soz konusu votka satış yerleri kapatılır.
KIRGIZ TOPRAKLARI
Ruslar yıllarca Kazan Turklerine uyguladıkları bir usulu, o sıralarda, Turklerine uygulamaya başlamışlardı. Kırgızların topraklarını şu veya bu bahane ile ellerinden alıp, oraya Rus koylulerini yerleştiriyorlardı. Sadri Maksudi hukumetin niyetini acığa vurmaktan cekinmeyerek, durumu protesto eder.
PANİSLAMİZM SUCLAMASI UZERİNE
1909 yılında Duma ’da Musluman uyeler Panislamizm ’le suclanırlar. Sadri Maksudi bu suclamalara şoyle karşılık verir: “Burada Musluman Fraksiyonu Rusya ’nın ceşitli yerlerinde yaşayan, aynı dine inanan ve aynı dili konuşan Muslumanları temsil eden mebuslardan ibarettir.
Ceşitli bolgelerde yaşayan Musluman ahalinin aynı baskılar altında aynı sıkıntıları cekmesi gayet tabi olup, Duma ’daki Musluman vekillerinin de kollamaları icap eden menfaatler butun Muslumanlar icin birdir. Bizleri yabancı Panislamizm doktrini değil, yaşama icgudumuz birleştirmektedir. Biz muşterek dinimizin hususiyetlerine ve milli ozelliğimize bağlıyız.”
SADAKAT ŞARTLARI
Turkiye ile Bulgaristan arasında baş gosteren siyasi gerginlik sonucu Rusya ’nın Turkiye ’ye savaş ilan etmesi goruşmeleri devam ederken, Sadri Maksudi Rusya Turklerinin boyle bir savaşı asla istemediklerini ve bu harbin onların ruhunda cok acı bir facia yaratacağını belirterek, Turklerin Rusya ’ya sadakatleri icin 2 şart one surer:
1. Rus ordusu saflarında bulunan Musluman Turk askerler Osmanlı ordusuna karşı savaşa surulmeyecek
2. Rus Carlığı İstanbul ve Boğazlar uzerindeki emperyalist iddialarından vazgececek
PANTURKİZM SUCLAMASI UZERİNE
Rus basınında bu sadakat şartları buyuk fırtına koparırken, kendisine karşı yoneltilen Panturkizm suclamalarına, Rus milliyetcilerini cileden cıkaran şu karşılığı vermiştir: “Dunyada buyuk bir Turk milleti vardır, olmuştur , olacaktır ve bu milletin varlığına ve geleceğine hicbir kuvvet engel olamayacaktır.”
20 KASIM 1917, İC RUSYA VE SİBİRYA MUSLUMANLARININ MUHTARİYETİ VE MECLİSİN ACILIŞI
Sadri Maksudi ’nin meclis acılışında yaptığı konuşmadan bir bolum: “Bundan 3-4 asır once Şimal Turklerinin hukumeti ve hakimiyeti devrilip yıkılmıştır. Kendileri hayatlarını kurtarmak icin kırlara kacmış ve ormanlara sığınmışlardı. Bu kırıntı halinde kalmış, aşağılanmış millete, milli şuurun tecelli edeceği kimin aklına gelirdi? Bu milli şuurun hicbir zaman sonmediğini işte şimdi gozlerimizle gorup, milli mevcudiyetimizi dunyaya ispat ediyoruz… Turk milletinde olduğu kadar medeniyet kabiliyeti hicbir millette yoktur. Bunu butun aleme karşı iddia edebiliriz… Başkaları Turk-Tatar milleti bitti diye zannettilerse de, bu millet bitmedi ve bitmeyecektir. Turklerdeki medeniyet doğurma kabiliyeti tarihle sabittir… Biz gecmişimizin aydınlık ve şanlı gunlerini hatırlamalıyız. Geleceğimiz de parlak olacaktır.”
Sadri Maksudi meclisin gecici tuzuğunu okuyor ve Azerbaycan, Turkistan gibi yerlerdeki kardeş Turk kavimlerine olayı telgrafla bildirmeyi teklif ediyor. Teklif oy birliği ile kabul ediliyor ve Sadri Maksudi 23 Kasım ’da Cumhurbaşkanı seciliyor.
SADRİ MAKSUDİ FİNLANDİYA ’DA
Bolşevik İhtilali ’nden sonra cok zorlu koşullar altında Finlandiya ’ya kacabilen Sadri Maksudi Arsal, iltica ettiği Finlandiya ’da oturma izni almak istemekte, ancak ulkede Rusya ile bağlantısı bulunan hic kimseye kesinlikle oturma izni verilmemektedir.
Sadri Maksudi Finlandiya İcişleri Bakanına gider:
- Biz Rus değiliz, sizinle aynı ırktanız. Hatta vaktiyle Duma ’da, bizim mebuslarımız sizin haklarınızı mudafaa ettiler. Halbuki siz bugun bizim bir muddet kalmamıza bile izin vermiyorsunuz.
(Rus Hukumeti, 1910 yılında, egemenliği altında bulunan Finlandiya ’nın muhtariyetini biraz daha sınırlandırmak icin bir kanun hazırlar. Bu kanun goruşulurken, Sadri Maksudi Finlandiya ’nın muhtariyetini hararetle mudafaa eden bir konuşma yapar)
- Evet hatırlıyorum. Duma ’da Sadri Maksudi diye biri bizi mudafaa etmişti… O pek muhterem ırkdaşımızı tanıyor musunuz? Acaba şimdi nerededir?
- İşte karşınızda..
- Siz ha?... Siz misiniz?... Nicin daha evvel soylemediniz?
Bakan Sadri Maksudi ’yi kucaklar, ozur diler ve bir muddet sonra ikamet belgesini bizzat kendisi Sadri Maksudi ’nin kaldığı yere getirir ve O ’na hukumetin misafiri olduğunu soyler. 1918-19 yıllarında Sadri Maksudi Finlandiya Turklerinin sayesinde hayatının en rahat donemlerinden birini yaşar.
20 EYLUL 1937 2. TARİH KONGRESİ, TURKİYE
Sadri Maksudi ’nin sunduğu bildiriden bir bolum:
“Beşeriyet tarihinde hicbir ırk Turkler kadar devlet kurma kabiliyetini gosterememiştir… Turkler, başka milletler uzerinde hakim devlet olarak, hicbir zaman zulme istinaad etmemişler, zaman ve muhitin seviye ve kabiliyetine gore, azami adaleti, azami kanuniliği ve toleransı gostermişlerdir.”
VE SADRİ MAKSUDİ ’NİN ATATURK VE TURKİYE SEVGİSİ
Fransızca yazdığı ve basılmayan ikinci kitabı “Turkculuk” un daktilo edilmiş iki nushasından birinin kapağında (daha doğrusu kapağına fazladan yapıştırılmış bir sayfa uzerinde) Sadri Maksudi ’nin mirascıları icin surpriz oluşturan bir Turkce el yazısı bulunmuştur. Arap harfleri ile yazılmış bu el yazısı şoyledir:
“Turk ırkının kurtarıcısı, Turk tarihinin en buyuk siması, Turkluk icin namı mukaddes kalacak muhterem ve muazzez Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine hudutsuz ihtiramatımla beraber takdime cesaret ediyorum…”
Buyuk Turkcu Sadri Maksudi Arsal Mustafa Kemal Ataturk ’un tek bir sozu ile her şeyi bir tarafta bırakarak Turkiye ’ye gelmiş ve Turk Dunyası ’na hizmetlerini Turkiye ’de devam ettirmiştir. Turkiye ’ye gelişini şoyle anlatır:
“Vapur Canakkale ’den gecerek, Marmara Denizi ’nde girdiği zaman, tasavvur edilmez bir heyecan icinde kaldım. Onumuzde uzanan mavi denize baktım ve kendi kendime şoyle bağırdım: İşte şimdi kendi denizimde, kendi toprağımda,kendi ulkemdeyim. Bu deniz benimdir, bu toprak, bu vatan benimdir, dedim. Burada herhangi bir Avrupalının kendi ulkesinde olduğu gibi, serbest, hur bir ferdim. Bana kendi ırkımdan başka hic kimse karışamaz, kimse tahakkum edemez. İşte insana bahtiyarlığın ve saadetin ne demek olduğunu oğreten his… Bu bir Turk icin hayattır….”
Alıntılar Sadri Maksudi Arsal'ın kızı Adile Ayda'nın 1991 yılında Kultur Bakanlığı tarafından basımı yapılan "Sadri Maksudi Arsal"isimli kitabından yapılmıştır.
HAKKINDA YAZILANLAR
Alper Alp: "Sadri Maksudi ve Tatar Milli Hareketi"ni anlattı
10 Şubat 2014
Turk Ocakları Genel Merkezi Ocakbaşı ’nın bu haftaki konuğu “Sadri Maksudi ve Tatar Milli Hareketi” isimli konuşması ile Gazi Universitesi Oğretim Uyesi Yard. Doc. Dr. Alper ALP idi.
Program Genel Sekreterimiz Prof. Dr. Mehmet ŞAHİNGOZ ’un konuşması ile başladı. Sn. ŞAHİNGOZ; Cumhuriyetimizin kuruluşu ve inşasında katkısı ve emeği olan cok sayıda Turkistanlı aydın var. Universitelerimizin kuruluşunda da bu isimlerin etkin rol oynadıklarını ceşitli kursuler kuruduklarını biliyoruz. Sadri Maksudi ARSAL ’da bunların en onemlilerinden bir tanesi, gerek Tataristanda ve Ceditcilik Hareketi icinde yaptıkları gerekse Turkiye ’deki hizmetleri takdire şayandır diyerek duşuncelerini belirttikten sonra Sn. ALP ’i takdim ederek kursuye davet etti.
Sn. ALP; Tatar halkı ile Turk halkı esasen birbirine cok benziyor. Kahramanlarımız, hikayelerimiz, adetlerimiz birbirine cok benziyor. Bizim kahramanlarımız onlar icinde cok onemlidir. Osmanlı doneminden itibaren pek cok Tatar aydını ulkemize gelmiştir. Sadri Maksudi bunların en onemlilerindendir.
Sadri Maksudi 1881 ’de Kazan ’da doğmuştur. 1900 yılında Hukuk tahsili icin Paris ’e gidiyor. 1906 ’da Kazan ’a donuyor ve 1907 yılında Duma Meclisine milletvekili olarak seciliyor. 1919 ’da Bolşevik Devriminden sonra tekrar Paris ’e yerleşiyor ve Turkiyat calışmaları yapıyor. 1925 ’de Sorbon Universitesinde Profesor oluyor. 1925 yılında Ataturk ’un daveti uzerine Turkiye ’ye geliyor. Hukuk fakultesinin kurulması calışmalarında yer alıyor ve fakultede hocalık yapıyor daha sonra Ataturk ’un isteğiyle Turk Tarih Kurumu azalığına seciliyor. Sadri Maksudi ’nin yetişmesinde ağabeylerinin cok buyuk katkısı vardır. Donemin onemli aydınlarını ve eserlerini bilen entelektuel bilgi ve birikimi olan bir insandır.
Sadece Kazan Muslumanlarına değil tum Dunya Muslumanlarına hizmet etmeyi amaclıyorlar.
Sadri Maksudi ’nin birkac eserini burada sizlere tanıtmak istiyorum.
Milli Roman Maişet, ceditcilik okulları icin yazdığı hikaye turunde olan eseridir. İlm-i Arz, yine cedit mektepleri icin yazdığı ders kitabıdır. Angliga ’ya Seyahat, seyahatlerini kaleme aldığı eseridir. Ayrıca Robinson Cruse hikayesinin de kısa bir tercumesini yapmıştır.
1552 yılında Kazan Ruslar tarafından işgal edildikten sonra Tatar toplumu icine kapanıyor ve milli bir cizgi elde ediyor. Ceditciliğin geliştiği onemli bolgelerdendir Tataristan, Gaspıralı milli okular kurarak Musluman toplumu yuceltecek ve ileriye goturecek milli aydınlar yetiştirmeyi hedefliyor. Ceditcilerin birinci onceliği topluma hizmet etmektir.
1906 ’da Rusya Muslumanları 3. Kurultayından itibaren siyasi faaliyetlere başlıyor ve siyasi bir lider olarak on plana cıkıyor. 1907 ve 1917 yılları arasında ağabeyini sahibi olduğu Yıldız gazetesinde onemli yazıları ve makaleleri yayınlanmıştır. Yıldız gazetesinde kendi siyasi calışmalarının yanı sıra Rusya Muslumanlarının siyasi kultur ve bilinc kazanması icinde yazılar yazıyor. O donem Rusyasında calışan vasıfsız işcilerin hemen hepsi Tatarlardan oluşuyor. Bu durumun değişmesinin eğitimle olacağını savunuyor ve bunun icin calışmalar yapıyor.
Rusların eğitim konusundaki yaptırımlarına şiddetle karşı cıkıyor. Musluman bayramlarının da Rusya ’da resmi tatil olması icin calışıyor. Bu konuda kamuoyunu etkin bir bicimde kullanarak pek cok yerde toplantılar ve protesto gosterileri yapılıyor. İmamların askere alınması konusundaki calışmalar yurutuyor ve başarıya ulaşıyor. 1913 ’ten itibaren imamlar askere gitmiyorlar.
Başkurt ve Kırgızların topraklarına el konuluyor ve bu topraklara Rus koylulerinin yerleştiriliyor. Verimli topraklara Rus koylusune veriliyor. Bu olay pek cok yerde nufus yapısını değiştirip etnik catışmalara sebep olmuştur.
Rus Duma Parlamentosunda Turkiye lehine konuşmalar yapıyor. O donemde yaptığı ongorulerinde haklı cıkıyor. 1. Dunya Savaşı başlamadan Rus-Osmanlı ittifakının gercekleşmesi gerektiğini belirtiyor. Alman tehlikesine dikkat cekiyor. Almanların Osmanlıca gazete cıkardığını hatırlatarak Kafkasya ’da Alman emellerine dikkat edilmesi gerektiğini soyluyor. Bu ongorulerinde haklı cıkmıştır.
Ruslar, Panislamizmi her zaman kendileri icin tehdit olarak goruyorlar. Sadri Maksudi ve Ceditcilerin İttihat Terakki ajanlığı suclamalarında bulunuyorlar. Pek cok Musluman aydınını bu sebeple sınır dışı ediyorlar.
Tatar Milli Hareketi millet ismi olarak Turk ’u dil olarakta Turkce ’yi kabul ediyor. Rusya Muslumanları icin Turkluk ve İslamiyet birbirinden ayrılamaz birer olgudur.
HABER
Tataristan ’da Turkiye ruzgarı: Yıldırım iş forumuna katıldı, Sadri Maksudi heykelini actı
8 Aralık 2016
Turk şirketlerinin 2 milyar dolara yakın yatırımlarına evsahipliği yapan Rusya Federasyonu ’na bağlı Tataristan Cumhuriyeti ’nde dun “Turkiye ruzgarı” esti. Rusya gezisinin son gununde başkent Kazan ’a gelen Başbakan Binali Yıldırım, Tataristan-Turkiye İş Forumu ’na katıldı.
Kazan ’da Cumhurbaşkanı Rustem Minnihanov tarafından havaalanında karşılanan Yıldırım ve beraberindeki bakanlar, ekonomik işbirliği konularının ele alındığı forumda hazır bulundu. Tatar yetkililer tarafından bolgenin yatırım olanakları hakkında verilen brifingi dinleyen Yıldırım, daha geniş işbirliğinin imkanları olduğunu, ilk etapta karşılıklı ucak seferlerinin arttırılmasını hedeflediklerini vurguladı.
Sık sık Tataristan ’ı ziyaret eden Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci de Turk şirketlerinin yurtdışı yatırımlarında en fazla verimlilik aldıkların yerlerin başında Tataristan ’ın geldiğini vurguladı.
Tatar lider Minnihanov ise ilişkilerde soğukluk doneminin geride kaldığını, aktif olarak calışmaya devam ettiklerini vurguladı.
Yıldırım, Minnihanov ve Tataristan ’ın ilk cumhurbaşkanı Mirtimer Şaymiyev daha sonra Kazan ’daki İstanbul Parkı ’na Turk tarafının hediyesi olarak dikilen, unlu Tatar-Turk devlet adamı ve duşunur, Ataturk ’un yakın calışma arkadaşlarından Sadri Maksudi Arsal ’ın heykelini actılar.
Yıldırım, Minnihanov ve Şaymiyev daha sonra heykelin onunde birlikte fotoğraf cektirdiler.
Maksudi, hem Rusya Dumasında, hem de cumhuriyetin ilk yıllarında TBMM ’de milletvekilliği yapmış bir şahsiyet olarak anılıyor.
Yıldırım ve beraberindekiler Kazan ’ın unlu Kul Şerif Camii ’ni de gezdiler. Heyettekiler, camide namaz kıldı.