Şahmeran, kuşaktan kuşağa, kulaktan kulağa aktarılmış bir efsane. "Yılanların şahı", yarı insan yarı yılan doğaustu bir varlık. Haliyle efsane de ilginc!
Kuşaktan kuşağa aktarılan yazılı bilgilere veya hikÂyelere “efsane” veya “soylence” adı veriliyor. Genellikle yaşanmış olayları ve gercek kişileri iceren bir olaylar butunu olan efsanelerde coğunlukla kahramanlık hikÂyeleri ile vardır. Bu soylenceler arasında belki de en cok ilgi cekeni Şahmeran Efsanesi ’dir. Anlamı “Yılanların Şahı” olan Şahmeran, mağaralarda yaşayan iyi niyetli yılanların hikÂyesinin baş aktoru. Belden yukarısı guzeller guzeli bir kadın veya dişi bir varlık, belden aşağısı ile yılan olan Şahmeran, iyilik ve şifa sembolu..
Şahmeran Efsanesi ile ilgili de bir suru efsane anlatılır. Filmlere de konu olan efsane, kuşaktan kuşağa gecerken bazı değişimlere uğramış. Bircok kaynakta Şahmeran ile ilgili farklı bilgiler var. Sanırım gercek Şahmeran soylencesini ortaya cıkarmak cok zor. Belki yıllar sonra gelecek nesiller farklı bir Şahmeran ’ı tanıyacak. Gunumuze kadar gelen Şahmeran efsanelerine goz atmaya ne dersiniz?
Şahmeran; İran, Pers veya Acem mitolojilerinde cok sık sozu edilen bir varlık. Belden aşağısı yılan olan bu doğaustu varlığın belden yukarısı cok guzel bir kadın veya yaşlanmayan bir dişi. Ancak butun kaynaklarda bu varlığın kadın veya dişi olduğu yonunde ortak bir inanış var. Şahmeran icin “yılan govdeli kadın”, “yılanların kralicesi” veya “yılanların şahı” gibi tanımlar yapılır. Farsca Şah-ı Meran şeklinde ifade edilen “yılanların başı” şeklinde de kullanılıyor.
Efsane ’nin Mersin ’in Tarsus ilcesi cevresindeki bir mağarada gectiği konusunda bircok kaynak hemfikir. Ancak bazı kaynaklarda bu efsanenin Adana ’nın Ceyhan ilcesi ve Misis yakınlarındaki Yılan Kale ’de yaşandığı belirtiliyor. Mardin ’de de benzer bir Şahmeran soylencesi kulaktan kulağa yayılmış. Bazı Anadolu illerinde ve İran, Mısır gibi bazı Ortadoğu ulkelerinde de Şahmeranlar rivayet edilmiş. Genellikle yılların cok bulunduğu bolgelerde Şahmeran rivayetleri cıkması da tesaduf değil sanırım. Ancak genel kanı hikÂyenin Tarsus ’ta bir mağarada hayat bulduğu yonunde. Biz de soylenceye Tarsus ’tan başlayalım.
[h=4]Şahmeran ve Cemşab [/h]Gelelim efsaneye veya yılanların efsanelerine… Efsane, yerin yedi kat altındaki bir mağarada yaşanıyor. Bu mağarada ‘Meran ’ adı verilen yılanlar yaşıyormuş. Bu mağaraya ‘yeraltı ulkesi ’ de deniyor. Bu yılanlar, bildiğimiz yılanlardan biraz farklı. Normalde yılan ifadesi olumsuz durumlar veya kotu ve soğuk bir anlam icerir. Ancak efsanemizdeki yılanlar iyilik sembolu, doğruluk timsali, akıllı yılanlar... Herkesin varlığından haberdar olduğu ancak gormediği; iyi oldukları bilinen, barışcıl ve zararsız bu yılanlar mağaradan cıkmıyor. Yılanlar, bu guzel ozelliklerini guzeller guzeli kraliceleri Şahmeran ’dan alıyorlar. Bolgede yaşayanların kafasında da gormedikleri Şahmeran ’ın siluetleri beliriyor ancak somut bir varlık olarak duşunemiyorlar.
Efsanenin kahramanı olan isim konusunda da farklılıklar var. Cemşab, Lokman Hekim, Tahmasp, Melikiya, Belkıya isimleri Şahmeran ’la ilk karşılaşan veya yılanlar mağarasını keşfeden isim olarak anılıyor. Bu hikÂyede bu ismin Cemşab olduğu kanaati daha ağır basıyor. Biz de Cemşab ’ın maceraları ile devam edelim.
Cemşab, fakir bir ailenin oğlu. Gecimini odun satarak sağlıyor. Cemşab ve arkadaşları ormanda dolaşırken ici bal dolu bir mağara veya kuyu keşfederler. Balı mağaradan cıkarmak icin Cemşab ’ı aşağı indirirler. Balı alan arkadaşları kendilerine daha cok pay duşmesi icin Cemşab ’ı bırakıp kacarlar. Cemşab, mağarada bir ışık huzmesi fark eder. Bir kucuk delikten sızan ışığa doğru gider ve deliği bıcağı ile genişletir. Gozlerine inanamayan Cemşab, cok guzel bir bahce ile karşılaşır. Bahcede eşi ve benzeri gorulmemiş bitki ve cicekler gorur. Bir havuzun cevresinde de cok sayıda yılan olduğunu fark eder. Havuzun başında da sut beyaz vucudu olan insan başlı bir yılan oturduğunu gorur.
Deliği buyuterek bahceye cıkan Cemşab, Şahmeran ’la karşılaşır. Rivayete gore Cemşab ’ı goren Şahmeran, ona guzel sozler soyler. Misafiri olduğunu ve cevredeki yılanlardan korkmaması gerektiğini soyleyen Şahmeran, Cemşab ’a ikramlarda bulunur. Daha sonra sohbet etmeye başlarlar. Cemşab, başından gecenleri anlatır. Şahmeran ise, kendisine de insanların zarar vermek istediğini soyleyerek, insanların kucuk menfaatler karşısında başkasının buyuk zararlarına razı olan nankor ve hilekÂr varlıklar olduğunu ifade eder. Cemşab, Şahmeran ’ın guvenini kazanmış ve uzun yıllar benzeri gorulmemiş bahcede yılanlarla yaşamış.
[h=4]Cemşab ’ın İmtihanı [/h]Beş yıl mağarada yaşayan Cemşab, zamanla ailesini ozler. Şahmeran ’dan kendisini ailesine gondermesini ister. Şahmeran da Cemşab ’ın ısrarına dayanamaz ve bir şartla kendisini gonderebileceğini soyler. Şahmeran ’ın şartı Cemşab ’ın hamama gitmemesidir. Cunku Cemşab ’ın bacakları Şahmeran ’ı gorduğu icin pullaşmıştır ve hamamda pullu bacaklarını gorenler Şahmeran ’ın yerini bildiğini oğreneceklerdir. Şahmeran ’ın şartını kabul ederek soz veren Cemşab, yılanların refakatinde mağaradan cıkarılır. Şahmeran, Cemşab ’a turlu hediyeler, ziynetler de vermiştir.
Cemşab, ailesine kavuşur. Ailesi 5 yıldır kayıp olan Cemşab ’tan ısrarla ne yaptığını ve nerede olduğunu oğrenmek ister. Cemşab, sozunu tutarak ailesine Şahmeran ’la ilgili herhangi bir şey anlatmaz. Cemşab, kendisini mağarada bırakan arkadaşlarını da yalvararak af dilemeleri uzerine affeder ve tekrar dost olurlar.
Cemşab, Şahmeran ’a verdiği sozu tutarak aradan gecen 7 yıl boyunca hic hamama gitmez. Bir gun hukumdar Kehsûrev (bazı kaynaklar gore Keyhusrev) amansız bir hastalığa yakalanır. Vucudunu kırmızı yaralar kaplamıştır. Hicbir hekim care bulamaz, ilaclar ve bitkiler derman olmaz. Kehsûrev ’in veziri olan Şahmur, hukumdarın hastalığı ile ilgili araştırma yaparken bir kitaptan bu amansız hastalığın tek caresinin Şahmeran ’ın etini yemek olduğunu oğrenir. Bunun uzerine Şahmeran ’ın yerini bilenler icin buyuk vaatlerde bulunulur; ancak Şahmeran ’ın yerini bilen cıkmaz. Sihir işleriyle de uğraşan Şahmur, Şahmeran ’ı goren kişinin belden aşağısının pullu olacağını soyleyerek butun halkın devlet imkÂnları ile bedelsiz ve zorla hamama gitmelerini emreder. Cemşab da zorla hamama goturulur. Belden aşağısı pullu olduğu gorulen Cemşab, Şahmeran ’ın yerini soylemesi icin turlu yontemler denenir. Her şeye rağmen kacamak cevaplar vererek sırrını vermeyen Cemşab, son olarak dovulur ve cellada teslim edilir. Cemşab, infaz oncesi Şahmeran ’ın mağarasını gostermeyi kabul etmek zorunda kalır.
Şahmur, mağarada sihir kullanarak Şahmeran ’ın yerini tespit eder. Şahmeran bunun uzerine buyuk hayal kırıklığı yaşayarak insanlara guvenilmeyeceğini tekrar anlar. Bunun uzerine Cemşab, kendisine zorla sırrının soyletildiğini Şahmeran ’a anlatır. Şahmeran da, Cemşab ’ın caresizliği karşısında olduruleceğini anlar ve olduruldukten sonra ilk suyunun kaynatılarak vezir Şahmur ’a icirilmesini, etinin de hukumdara yedirilmesini soyler. Daha sonra Şahmeran, Şahmur tarafından oldurulur. Cesedi 3 parcaya ayrılır. Şahmeran ’ın kaynatılan ikinci suyunu Cemşab icerken, ilk suyu Şahmur ’a verir. Şahmur, karnı şişerek acı icinde olur. Hukumdar Kehsûrev ise 3 gun başı ve diğer parcalarından yer, dorduncu gun hamama giderek hastalığından kurtulur. Bunun uzerine hukumdar Cemşab ’ı vezir yapar. Cemşab, Şahmeran ’ın kaynatılan ikinci suyundan ictiği icin kendisine ilim ve zek bahşedilir, gorevinde buyuk başarılar elde eder.
Şahmeran ile Cemşab ’ın başka bir soylencesinde ise bir aşk hikÂyesi anlatılır. Şahmeran ’an Âşık olan Cemşab ’ın mucadelesini anlatan rivayette de uzun bir maceradan sonra Şahmeran vezir Şahmur tarafından olduruluyor. Cemşab da Şahmeran ’ın aşk acısını unutmak icin kralın kızı ile evleniyor. Kotu vezir Şahmur da zindana atılıyor.
[h=4]Şahmeran ’ın Diğer Soylenceleri [/h]Şahmeran hikÂyelerinde bazı kaynaklar Cemşab ’ın Lokman Hekim olduğunu soyluyor. Lokman Hekimli diğer bir soylence ise Şahmeran ’ın Lokman Hekim ’e şifalı otlarla ilgili sırlar verdiği anlatılıyor. Şahmeran ’ın yakışıklı genc Tahmasp ile bir aşk hikÂyesi de var. Mısırlı zengin tuccar Melikiya ile Şahmeran arasında da cok farklı bir seruven anlatılıyor.
Ancak anlatılan efsanelerin ortak yanı Şahmeran ’ın şifa ve sağlık icin oldurulmesi... Efsanelerdeki diğer bir ortak durum da Şahmeran ’ın insanların ihaneti ve nankorluğu sebebiyle yine bir insan icin oldurulduğu gerceği… HikÂyelerden insanların kucuk menfaatler icin eşsiz ve değerli bir varlığın oldurulmesine goz yumdukları ortaya cıkıyor. Belki de bu kadar cok Şahmeran efsanesinin ortaya cıkmasının sebebi, cıkarlarını duşunen insanların masum niyetli insanları yok etmeyi goze alabildiğini farklı olaylarla anlatılmak istenmesinden kaynaklanıyor. Sanırım Şahmeran ’ın gercek hikÂyesini Şahmeran ve onunla ilk karşılaşan kişiden başka kimse bilmiyor.
Kuşaktan kuşağa aktarılan yazılı bilgilere veya hikÂyelere “efsane” veya “soylence” adı veriliyor. Genellikle yaşanmış olayları ve gercek kişileri iceren bir olaylar butunu olan efsanelerde coğunlukla kahramanlık hikÂyeleri ile vardır. Bu soylenceler arasında belki de en cok ilgi cekeni Şahmeran Efsanesi ’dir. Anlamı “Yılanların Şahı” olan Şahmeran, mağaralarda yaşayan iyi niyetli yılanların hikÂyesinin baş aktoru. Belden yukarısı guzeller guzeli bir kadın veya dişi bir varlık, belden aşağısı ile yılan olan Şahmeran, iyilik ve şifa sembolu.. Şahmeran Efsanesi ile ilgili de bir suru efsane anlatılır. Filmlere de konu olan efsane, kuşaktan kuşağa gecerken bazı değişimlere uğramış. Bircok kaynakta Şahmeran ile ilgili farklı bilgiler var. Sanırım gercek Şahmeran soylencesini ortaya cıkarmak cok zor. Belki yıllar sonra gelecek nesiller farklı bir Şahmeran ’ı tanıyacak. Gunumuze kadar gelen Şahmeran efsanelerine goz atmaya ne dersiniz?
Şahmeran; İran, Pers veya Acem mitolojilerinde cok sık sozu edilen bir varlık. Belden aşağısı yılan olan bu doğaustu varlığın belden yukarısı cok guzel bir kadın veya yaşlanmayan bir dişi. Ancak butun kaynaklarda bu varlığın kadın veya dişi olduğu yonunde ortak bir inanış var. Şahmeran icin “yılan govdeli kadın”, “yılanların kralicesi” veya “yılanların şahı” gibi tanımlar yapılır. Farsca Şah-ı Meran şeklinde ifade edilen “yılanların başı” şeklinde de kullanılıyor.
Efsane ’nin Mersin ’in Tarsus ilcesi cevresindeki bir mağarada gectiği konusunda bircok kaynak hemfikir. Ancak bazı kaynaklarda bu efsanenin Adana ’nın Ceyhan ilcesi ve Misis yakınlarındaki Yılan Kale ’de yaşandığı belirtiliyor. Mardin ’de de benzer bir Şahmeran soylencesi kulaktan kulağa yayılmış. Bazı Anadolu illerinde ve İran, Mısır gibi bazı Ortadoğu ulkelerinde de Şahmeranlar rivayet edilmiş. Genellikle yılların cok bulunduğu bolgelerde Şahmeran rivayetleri cıkması da tesaduf değil sanırım. Ancak genel kanı hikÂyenin Tarsus ’ta bir mağarada hayat bulduğu yonunde. Biz de soylenceye Tarsus ’tan başlayalım.
[h=4]Şahmeran ve Cemşab [/h]Gelelim efsaneye veya yılanların efsanelerine… Efsane, yerin yedi kat altındaki bir mağarada yaşanıyor. Bu mağarada ‘Meran ’ adı verilen yılanlar yaşıyormuş. Bu mağaraya ‘yeraltı ulkesi ’ de deniyor. Bu yılanlar, bildiğimiz yılanlardan biraz farklı. Normalde yılan ifadesi olumsuz durumlar veya kotu ve soğuk bir anlam icerir. Ancak efsanemizdeki yılanlar iyilik sembolu, doğruluk timsali, akıllı yılanlar... Herkesin varlığından haberdar olduğu ancak gormediği; iyi oldukları bilinen, barışcıl ve zararsız bu yılanlar mağaradan cıkmıyor. Yılanlar, bu guzel ozelliklerini guzeller guzeli kraliceleri Şahmeran ’dan alıyorlar. Bolgede yaşayanların kafasında da gormedikleri Şahmeran ’ın siluetleri beliriyor ancak somut bir varlık olarak duşunemiyorlar.
Efsanenin kahramanı olan isim konusunda da farklılıklar var. Cemşab, Lokman Hekim, Tahmasp, Melikiya, Belkıya isimleri Şahmeran ’la ilk karşılaşan veya yılanlar mağarasını keşfeden isim olarak anılıyor. Bu hikÂyede bu ismin Cemşab olduğu kanaati daha ağır basıyor. Biz de Cemşab ’ın maceraları ile devam edelim.
Cemşab, fakir bir ailenin oğlu. Gecimini odun satarak sağlıyor. Cemşab ve arkadaşları ormanda dolaşırken ici bal dolu bir mağara veya kuyu keşfederler. Balı mağaradan cıkarmak icin Cemşab ’ı aşağı indirirler. Balı alan arkadaşları kendilerine daha cok pay duşmesi icin Cemşab ’ı bırakıp kacarlar. Cemşab, mağarada bir ışık huzmesi fark eder. Bir kucuk delikten sızan ışığa doğru gider ve deliği bıcağı ile genişletir. Gozlerine inanamayan Cemşab, cok guzel bir bahce ile karşılaşır. Bahcede eşi ve benzeri gorulmemiş bitki ve cicekler gorur. Bir havuzun cevresinde de cok sayıda yılan olduğunu fark eder. Havuzun başında da sut beyaz vucudu olan insan başlı bir yılan oturduğunu gorur.
Deliği buyuterek bahceye cıkan Cemşab, Şahmeran ’la karşılaşır. Rivayete gore Cemşab ’ı goren Şahmeran, ona guzel sozler soyler. Misafiri olduğunu ve cevredeki yılanlardan korkmaması gerektiğini soyleyen Şahmeran, Cemşab ’a ikramlarda bulunur. Daha sonra sohbet etmeye başlarlar. Cemşab, başından gecenleri anlatır. Şahmeran ise, kendisine de insanların zarar vermek istediğini soyleyerek, insanların kucuk menfaatler karşısında başkasının buyuk zararlarına razı olan nankor ve hilekÂr varlıklar olduğunu ifade eder. Cemşab, Şahmeran ’ın guvenini kazanmış ve uzun yıllar benzeri gorulmemiş bahcede yılanlarla yaşamış.
[h=4]Cemşab ’ın İmtihanı [/h]Beş yıl mağarada yaşayan Cemşab, zamanla ailesini ozler. Şahmeran ’dan kendisini ailesine gondermesini ister. Şahmeran da Cemşab ’ın ısrarına dayanamaz ve bir şartla kendisini gonderebileceğini soyler. Şahmeran ’ın şartı Cemşab ’ın hamama gitmemesidir. Cunku Cemşab ’ın bacakları Şahmeran ’ı gorduğu icin pullaşmıştır ve hamamda pullu bacaklarını gorenler Şahmeran ’ın yerini bildiğini oğreneceklerdir. Şahmeran ’ın şartını kabul ederek soz veren Cemşab, yılanların refakatinde mağaradan cıkarılır. Şahmeran, Cemşab ’a turlu hediyeler, ziynetler de vermiştir.
Cemşab, ailesine kavuşur. Ailesi 5 yıldır kayıp olan Cemşab ’tan ısrarla ne yaptığını ve nerede olduğunu oğrenmek ister. Cemşab, sozunu tutarak ailesine Şahmeran ’la ilgili herhangi bir şey anlatmaz. Cemşab, kendisini mağarada bırakan arkadaşlarını da yalvararak af dilemeleri uzerine affeder ve tekrar dost olurlar.
Cemşab, Şahmeran ’a verdiği sozu tutarak aradan gecen 7 yıl boyunca hic hamama gitmez. Bir gun hukumdar Kehsûrev (bazı kaynaklar gore Keyhusrev) amansız bir hastalığa yakalanır. Vucudunu kırmızı yaralar kaplamıştır. Hicbir hekim care bulamaz, ilaclar ve bitkiler derman olmaz. Kehsûrev ’in veziri olan Şahmur, hukumdarın hastalığı ile ilgili araştırma yaparken bir kitaptan bu amansız hastalığın tek caresinin Şahmeran ’ın etini yemek olduğunu oğrenir. Bunun uzerine Şahmeran ’ın yerini bilenler icin buyuk vaatlerde bulunulur; ancak Şahmeran ’ın yerini bilen cıkmaz. Sihir işleriyle de uğraşan Şahmur, Şahmeran ’ı goren kişinin belden aşağısının pullu olacağını soyleyerek butun halkın devlet imkÂnları ile bedelsiz ve zorla hamama gitmelerini emreder. Cemşab da zorla hamama goturulur. Belden aşağısı pullu olduğu gorulen Cemşab, Şahmeran ’ın yerini soylemesi icin turlu yontemler denenir. Her şeye rağmen kacamak cevaplar vererek sırrını vermeyen Cemşab, son olarak dovulur ve cellada teslim edilir. Cemşab, infaz oncesi Şahmeran ’ın mağarasını gostermeyi kabul etmek zorunda kalır.
Şahmur, mağarada sihir kullanarak Şahmeran ’ın yerini tespit eder. Şahmeran bunun uzerine buyuk hayal kırıklığı yaşayarak insanlara guvenilmeyeceğini tekrar anlar. Bunun uzerine Cemşab, kendisine zorla sırrının soyletildiğini Şahmeran ’a anlatır. Şahmeran da, Cemşab ’ın caresizliği karşısında olduruleceğini anlar ve olduruldukten sonra ilk suyunun kaynatılarak vezir Şahmur ’a icirilmesini, etinin de hukumdara yedirilmesini soyler. Daha sonra Şahmeran, Şahmur tarafından oldurulur. Cesedi 3 parcaya ayrılır. Şahmeran ’ın kaynatılan ikinci suyunu Cemşab icerken, ilk suyu Şahmur ’a verir. Şahmur, karnı şişerek acı icinde olur. Hukumdar Kehsûrev ise 3 gun başı ve diğer parcalarından yer, dorduncu gun hamama giderek hastalığından kurtulur. Bunun uzerine hukumdar Cemşab ’ı vezir yapar. Cemşab, Şahmeran ’ın kaynatılan ikinci suyundan ictiği icin kendisine ilim ve zek bahşedilir, gorevinde buyuk başarılar elde eder.
Şahmeran ile Cemşab ’ın başka bir soylencesinde ise bir aşk hikÂyesi anlatılır. Şahmeran ’an Âşık olan Cemşab ’ın mucadelesini anlatan rivayette de uzun bir maceradan sonra Şahmeran vezir Şahmur tarafından olduruluyor. Cemşab da Şahmeran ’ın aşk acısını unutmak icin kralın kızı ile evleniyor. Kotu vezir Şahmur da zindana atılıyor.
[h=4]Şahmeran ’ın Diğer Soylenceleri [/h]Şahmeran hikÂyelerinde bazı kaynaklar Cemşab ’ın Lokman Hekim olduğunu soyluyor. Lokman Hekimli diğer bir soylence ise Şahmeran ’ın Lokman Hekim ’e şifalı otlarla ilgili sırlar verdiği anlatılıyor. Şahmeran ’ın yakışıklı genc Tahmasp ile bir aşk hikÂyesi de var. Mısırlı zengin tuccar Melikiya ile Şahmeran arasında da cok farklı bir seruven anlatılıyor.
Ancak anlatılan efsanelerin ortak yanı Şahmeran ’ın şifa ve sağlık icin oldurulmesi... Efsanelerdeki diğer bir ortak durum da Şahmeran ’ın insanların ihaneti ve nankorluğu sebebiyle yine bir insan icin oldurulduğu gerceği… HikÂyelerden insanların kucuk menfaatler icin eşsiz ve değerli bir varlığın oldurulmesine goz yumdukları ortaya cıkıyor. Belki de bu kadar cok Şahmeran efsanesinin ortaya cıkmasının sebebi, cıkarlarını duşunen insanların masum niyetli insanları yok etmeyi goze alabildiğini farklı olaylarla anlatılmak istenmesinden kaynaklanıyor. Sanırım Şahmeran ’ın gercek hikÂyesini Şahmeran ve onunla ilk karşılaşan kişiden başka kimse bilmiyor.