Turkler tarih sahnesine cıktıkları ilk seferden bu yana bircok devlet kurmuş ve hukmettikleri topraklar uzerindeki insanları yonetmişlerdir. Bu yazımızda tarihte kurulan 16 Turk devletinden bahsedeceğiz. Muhakkak tarihte yer eden daha bircok Turk devleti vardır. Peki, neden 16 Turk Devleti? 16 Turk devletinin tek başlık altında toplanmasının sebebi cumhurbaşkanlığı armasıdır. Yazımızda cumhurbaşkanlığı arması ve cumhurbaşkanlığı forsu hakkında kısaca soz ettikten sonra simgelediği 16 Turk devletinden sırası ile bahsedeceğiz. Cumhurbaşkanlığı Arması ve Cumhurbaşkanlığı Forsu
Turkiye Cumhuriyeti ’nin cumhurbaşkanlığı makamını temsil eden altın sarısı renkte 16 ışınlı guneş ve 16 yıldızdan oluşan armasının neye dayandığı ve ilk kez ne zaman kullanılmaya başlandığı ile ilgili herhangi bir resmi belge mevcut değildir. Ancak cumhurbaşkanlığı armasını Mustafa Kemal Ataturk ’un tasarladığı bilinmektedir. Armanın gorulduğu ilk belge M. Kemal Ataturk ’un 1922 Eylul ayında İzmir ’de cekilen bir fotoğrafıdır. Bu fotoğrafta gorulen flama, cumhurbaşkanlığı forsunun bir benzeridir. Cumhurbaşkanlığı arması ve cumhurbaşkanlığı forsu arasında ne fark vardır?
Cumhurbaşkanlığı arması altın sarısı 16 ışınlı guneşten ve 16 yıldızdan meydana gelir.
Cumhurbaşkanlığı forsu da Cumhurbaşkanlığı armasının ay-yıldızlı Turkiye Cumhuriyeti bayrağının sol ust koşesine yerleştirilmiş şeklidir. Cumhurbaşkanlığı arması ve Cumhurbaşkanlığı forsunun gorunumu hakkında bilgiler verdik. Peki, cumhurbaşkanlığı forsu nerelerde kullanılmaktadır? Cumhurbaşkanlığı forsu, Cumhurbaşkanının makam ve calışma odasında masanın sol gerisinde yer alır. Cumhurbaşkanının ikamet ettiği ve ziyaret ettiği yerlerde bulunduğu sure zarfınca bayrak direğinde gece-gunduz cekili durur ve makam arabasının sol onunde ay-yıldız bulunan direğe cekilir. Ayrıca Cumhurbaşkanının konuşma yaptığı kursunun on yuzune yerleştirilir.
Cumhurbaşkanlığı armasında yer alan 16 ışınlı guneş ve 16 yıldızın ne anlama gelir? Bu sorunun iki cevabı vardır. Birincisi ve resmi kaynaklarca kabul goreni: 1969 yılında yazdığı kitabında soz eden Akib Ozbek ’in goruşudur. Akib Ozbek, armanın ortasında bulunan guneşin Turkiye Cumhuriyeti ’ni ve Turkiye Cumhuriyeti ’nin sonsuzluğunu temsil ettiğini, 16 yıldızın ise gecmişte kurulan 16 buyuk Turk devletini simgelediğini one surer. Diğer bir goruş ise 16 yıldızın eski Turklerin sancaklarında bulunan 9 tuğu ve Anadolu Turklerinin sancaklarında bulunan 7 tuğu temsil ettiğidir. İlk goruş en cok kabul edilen goruştur.
[h=3]16 Turk Devleti Hangileridir? [/h]Cumhurbaşkanlığı armasında simgelenen 16 Turk devleti şunlardır:
Buyuk Hun İmparatorluğu
Batı Hun İmparatorluğu
Avrupa Hun İmparatorluğu
Ak Hun İmparatorluğu
Gokturk Kağanlığı
Hazar Kağanlığı
Avar Kağanlığı
Uygur Kağanlığı
Karahanlı Devleti
Gazne Devleti
Buyuk Selcuklu İmparatorluğu
Harezmşahlar Devleti
Altın Orda Devleti
Timur İmparatorluğu
Babur İmparatorluğu
Osmanlı İmparatorluğu
Bu 16 Turk devleti var oldukları donem icinde bulundukları bolgelerde teşkilatlanarak siyasi bir guc haline gelir. Yazımızın devamından bu 16 Turk devletinin kim tarafından ne zaman ve nerede kurulduğu, ne kadar sure hukum surduğu, adetleri, kulturleri ve siyasal yapılarının neler olduğu, ne zaman ve nasıl yıkıldığı hakkında kısaca bilgi vereceğiz.
Buyuk Hun İmparatorluğu
Asya Hun İmparatorluğu olarak da anılan bu devlet hakkındaki bilgilere Cin kaynakları uzerinden ulaşmaktayız. Kurucusu Teoman ’dır. Kuruluşu ile ilgili kesin bilgiler olmamakla birlikte MO 220 yılında kurulan devletin başkentinin Otuken olduğu bilinmektedir. Teoman ’ın kurduğu devleti, imparatorluk haline getiren kişi Teoman ’ın oğlu Mete ’dir. Mete Han ’ın, Oğuz Kağan Destanı ’nda gecen, Turklerin atası olarak kabul edilen Oğuz Kağan olduğu duşunulmektedir. İpek yolunun kontrolu icin Cin ile mucadele eden Mete, Cin ’i vergiye bağlar. Gunumuzde hala ayakta duran Cin Seddi, Mete ’nin emrindeki Turkleri durdurmak icin inşa edilir. Mete doneminde Buyuk Hun İmparatorluğu ’nun sınırları Japon Denizi, Cin Denizi, Hazar Denizi ve Sibirya arasında kalan toprakları kapsamaktadır. Mete ’nin olumunden sonra bir sure daha gucunu koruyan Buyuk Hun İmparatorluğu, MO 46 yılında Doğu Hun ve Batı Hun olmak uzere ikiye ayrılır. Kağanların Cin prensleri ile evlenme geleneği, Cin entrikaları ve boylar arasındaki kavgalar devletin dağılmasında buyuk rol oynar. İkiye ayrılan devletin doğu kolu olan Doğu Hun Devleti, MS 48 yılında Kuzey Hun ve Guney Hun olarak ikiye ayrılır. Pi yonetimindeki Kuzey Hun Devleti MS 156 yılında yıkılır. Cin ustunluğunu kabul eden Panhu yonetimindeki Guney Hun Devleti ise MS 216 yılında yıkılır. Guney Hun Devleti ’nin yıkılması ile Buyuk Hun İmparatorluğu tarih sahnesinden cekilir.
Buyuk Hun İmparatorluğu ’nda hakanın yonetme yetkisinin tanrıdan geldiğine inanılan kut anlayışı hakimdir. Hunlar arasında Tengricilik ve Şamanizm inanışları yaygındır. Babadan oğla gecen bir hukumdarlık anlayışına sahip olan Hunlarda kadına buyuk onem verilir. Katun (Hatun) adı verilen hukumdar eşinin yonetimde soz soyleme hakkı vardır.
Batı Hun İmparatorluğu
Batı Hun İmparatorluğu, Cici tarafından Batı Turkistan ’da MO 56 yılında kurulur. İpek yolu uzerindeki hakimiyetini kaybetmesi ve Cin ’den gelen vergilerin kesilmesi yuzunden ekonomik sıkıntılar icine giren Buyuk Hun İmparatorluğu ’nun başındaki Ho-Han-Ye devletin kurtuluşunu tahta gecmesine yardım eden Cin ’in egemenliğinde gorur. Ancak Ho-Han-Ye ’nin kardeşi Cici bu fikri atalarına hakaret olarak gorur ve kardeşinin kağanlığını tanımaz. Cici takipcileri ile ulkenin batısına cekilir. Burada kendi devletini kuran Cici, Turk savaş taktiklerinin bırakarak kendisine bir kale yaptırır ve Cin ’e karşı savunma savaşı yapmaya calışır. Ancak bu yontem Cin uzerinde etkili olmaz. Emri altındaki askerlere cok sert davranması ile bilinen Cici ’nin kurduğu Batı Hun Devleti MS 36 yılında yıkılır. Batı Hunların adet ve kulturleri Buyuk Hun Devleti ile aynıdır.
Avrupa Hun İmparatorluğu
Buyuk Hun İmparatorluğu ’nun parcalanması ve geriye kalan devletlerinde yıkılması ile Turk toplulukları Hazar Denizi cevresinde toplanmaya başlar. Bu bolgede 300 yıl yaşamaya devam eden Turk toplulukları bu bolgede etkili bir guc haline gelir. Avrupa Hun İmparatorluğu, 352 yılında Kama Tarkan tarafından Hazar ve cevresini kapsayan bolgede kurulur. Batı Hun Devleti adı ile de anılan Avrupa Hun Devleti, bolgede etkin guc haline geldikten sonra akınlara başlayarak hakimiyet alanını genişletmeye başlar. Kama Tarkan ’ın oğlu Balamir yonetimindeki Hun devleti Ostrogotlar ve Vizigotlar uzerine seferler duzenler. Hunların akınlarından kacan bu toplulukların Batı ’ya ilerlemesi ile Kavimler Gocu başlar. Avrupa Hun Devleti ’nin başlattığı Kavimler Gocu, bugunku Avrupa topluluklarının temelini atması bakımından onemlidir. Avrupa iclerine ilerleyen Avrupa Hun Devleti, Roma İmparatorluğundan vergi almaya başlar. Avrupa Hun Devleti, en parlak donemlerini Attila yonetiminde yaşar. Avrupa Hun İmparatoru Attila, Avrupalılar tarafından Tanrının Kırbacı olarak adlandırılır. Avrupalılara gore Attila Tanrının onlara gonderdiği bir cezadır. Attila ’nın olumunden sonra taht kavgalarına tanıklık eden imparatorluk giderek zayıflar. Birbiri ardına alınan mağlubiyetler Turkleri Doğu ’ya cekilmeye mecbur bırakır. Attila ’nın oğlu Dengizik ’in olumu ile Avrupa Hun İmparatorluğu 469 yılında son bulur.
Avrupa Hunlarında Turklerde yarı gocebe bir yaşayış kulturu hakimdir. Avrupa Hun Devleti ’nin kendi adına para bastırdıklarını gosteren hicbir kanıt yoktur. Ticaretlerinin buyuk kısmını Romalılar ile yaptıkları icin “Solidus” adı verilen Roma altınını kullanırlar. Avrupa Hun İmparatorluğu ’nun ekonomisi ağırlıklı olarak paralı askerlik ve Roma ’dan alınan vergiler ile sağlanıyordu.
Ak Hun İmparatorluğu
Ak Hun İmparatorluğu, 4. yuzyılın ikinci yarısında Muveraunnehir ve Toharistan ’da kurulan bir Turk devletidir. Kim tarafından kurulduğu ile ilgili bir bilgi yoktur. Bulundukları bolgede kısa surede etkili bir guc haline gelen Aksuvar yonetimindeki Ak Hun Devleti, Sasaniler ile girdikleri mucadelelerden galip ayrılarak Sasaniler ’e ustunluklerini kabul ettirirler. Sasaniler ile yapılan antlaşmadan sonra Hindistan ’a seferler duzenlerler. Guclenen devletin bir kolu guneye ilerleyerek Hindistan ile savaşır ve Ganj Nehri ’ne kadar inmeyi başarır. Ancak Hindistan ’daki Ak Hunlar 6. yuzyılda yerli halk ile kaynaşarak tarih sahnesinden silinir. Ak Hun İmparatorluğu, Afganistan, Turkistan ve Kuzey Hindistan ’ın bir kısmını hakimiyeti altına alır. İpek Yolu ’na hakim olduğu sure zarfında gucunu koruyan Ak Hun İmparatorluğu; Gokturklerin İpek Yolu hakimiyetini ele gecirmesinden sonra giderek zayıflar. Ak Hun İmparatorluğu; birbirleri ile anlaşan Gokturkler ve Sasaniler ’in saldırıları arasında sıkışarak 567 yılında yıkılır.
Gokturk Kağanlığı
Turk adını ilk kez devlet ismi olarak kullanan Turk topluluğudur. Kokturk adı ile de anılan bu kağanlık I. Gokturk Kağanlığı ve II. Gokturk Kağanlığı olarak iki ayrı donemde hukum surer:
Gokturkler, 542 yılına kadar Altay Dağları ’nın guney eteklerinde yaşamaktadır. 542 yılında Bumin Kağan tarafından kurulan I. Gokturk Kağanlığı doğu ve batı olarak yonetiliyordu. Guneşin doğduğu yer olan doğu kutsal sayıldığı icin asıl hukumdar Bumin Kağan ulkenin doğusunda hukum surerken kardeşi İstemi Yabgu ’da Bumin Kağan ’a bağlı olarak ulkenin batısını yonetmekle gorevlidir. I. Gokturk Kağanlığı hukumdarları arasında Taspar Kağan, Budizm ’i kabul etmesi ve devlet dini haline getirmek istemesi bakımından diğer kağanlardan ayrılır. I. Gokturk Kağanlığı ’nın batı kanadı 630 yılında yıkılır. Doğu kanadı ise 658 yılında Cin hakimiyetine girerek tarih sahnesinden cekilir.
52 yıllık bir Cin esaretinden sonra ozgurluk isteyen Kutluk, Gokturkleri etrafında toplanarak Otuken ’de II. Gokturk Kağanlığı ’nı kurar. II. Gokturk Kağanlığı kurucusundan dolayı Kutluk Kağanlığı adı ile de anılır. Ulkenin kuruluşundan Bilge Kağan donemine kadar ulkenin vezirliğini yapan Tunyukuk, Gokturk tarihinin onemli kişilerinden biridir. Kutluk Kağan ’ın cocuklarının kucuk yaşta olması sebebi ile kağanlığın başına Kutluk ’un kardeşi Kapgan Kağan gecer. Kapgan Kağan donemi fetihlerin artması bakımından devlet tarihinde onemli bir yer tutar. Kapgan Kağan ’ın olumunden sonra Kapgan Kağan ’ın oğlu İnel kağan olsa da Kutluk ’un oğulları yani asıl varisler bu duruma itiraz eder. Kutluk Kağan ’ın buyuk oğlu Bilge, diğer Turk beylerinin desteğini alarak İnel Kağan ’ı tahttan indirir ve idam eder. II. Gokturk Kağanlığı ’nın başına gecen Bilge Kağan Kardeşi Kul Tigin ’i ordularının başına gecirir. Bilge Kağan doneminde dikilen Gokturk kitabeleri, Turkcenin en eski yazılı kaynakları olması nedeni ile Turk tarihinde onemli bir yer tutar. Bilge Kağan ’ın ardından cocuk yaşta başa gecen Tengri Kağan doneminde ulke iyice zayıflar ve Uygurlar ’ın Otuken ’i ele gecirmesi ile 745 yılında yıkılırlar.
Hazar Kağanlığı
Gokturk Kağanlığı ’na bağlı yaşayan ve Gokturklerin batı kanadını oluşturan Hazarlar I. Gokturk Kağanlığı ’nın dağılması ile bağımsız olarak hareket etmeye başlar. Kuban Irmağı ve Azak Denizi arasında kalan bolgeye yerleşen ve 7. yuzyıldan itibaren bir devlet olan Hazarlar; Halife Osman yonetimindeki İslam Devleti ve Sasaniler başta olmak uzere Bizans, Rus Knezlikleri, Ermeni ve Gurculer ile mucadele eder. Sasaniler ’e karşı Bizans ile Bizans ’a karşı Sasaniler ile iş birliği yaparlar. 300 yıllık yonetimlerinde Doğu Avrupa topraklarında hakim guc olarak yaşayan Hazar Kağanlığı, Peceneklerin saldırıları sebebi ile zayıflama surecine girer ve Bizans ’ın desteklediği Kiev Knezliği tarafından 10. yuzyılın sonlarında tarih sahnesindeki rolune son verilir. Halk kitlesinin coğu Gok tanrı dinine inanırken Hazar Kağanlığı yonetimindekiler ve cevresi, Museviliği devlet dini olarak kabul eder. Ancak Museviliğin hangi mezhebine bağlı oldukları bilinmemektedir. Museviliği kabul eden ilk ve tek Turk devleti olması bakımından tarihte onemlidir. Devlet dini Musevilik olsa da Hazarların icinde bircok din yaşama ve genişleme imkanı bulur.
Avar Kağanlığı
Avar Kağanlığı, 562 yılında I. Bayan tarafından kurulur. Avrupa ’da kurulan Avar Kağanlığı, bugunku Ukrayna, Macaristan, Slovakya, Cek Cumhuriyeti, Hırvatistan, Slovenya, Sırbistan, Avusturya, Romanya, Polonya topraklarını ele gecirerek bu toprakları yonetir. Bizans uzerine sık sık sefer duzenleyen Avar Kağanlığı, İstanbul ’u fethetmeye yaklaşan ilk Turk devleti olması bakımından onemlidir. Franklar, başlarda Avar Kağanlığı ile iyi ilişkiler kurmaya calışsalar da daha sonra araları acılır ve birbirleri ile uzun yıllar surecek savaşlar yaparlar. Franklar ’ın Avar Kağanlığı ’nı yıkmak icin topladığı ordu Avarlar uzerinde galibiyet elde edince Avar Kağanlığı yıkılma surecine girer. Kağanlık icinde başlayan taht kavgalarının sonucunda başa gecen Yugur 795 yılında Hristiyanlığı kabul ederek Frank hakimiyetine girmek icin bizzat Frank kralının huzuruna cıkar. Zaman zaman ayaklanan Avar halkı Hristiyanlığı kabul etmeleri ve Bulgarların uzerlerine duzenlediği fetihleri sonucu asimile olurlar. Avar Kağanlığı 823 yılında tarih sahnesinden silinir.
Uygur Kağanlığı
İlk yerleşik Turk topluluğu olan Uygurlar, Uygur Kağanlığı ’nı 747 yılında Kutluk Bilge Kul onderliğinde kurarlar. Orhun Irmağı kıyısındaki Ordu-balık şehrini kuran Kutluk Bilge Kul bu şehri kağanlığın başkenti yapar. Orta Asya ’da bulunan Turk boylarının birleşmesi ile kurulan bu kağanlık, Uygur soyluları tarafından yonetilir. Uygur Kağanlığı; Budizm ve Maniheizm ’i kabul etmeleri bakımından onemlidir. Din değişiklikleri sebebi ile Budizm ve Maniheizm ’e ait olan dini metinleri Uygurcaya ceviren Uygurlar bircok alfabeyi (Runik Alfabe, Tibet Alfabesi, Sogd Alfabesi vd.) kullanır. Kendilerine ait bir alfabe(Uygur alfabesi) geliştirmeleri de diğer Turk devletlerinden ayrılan bir yonleridir. Maniheizm dinini kabul eden Uygurlar, Turk adetlerine ters duşen yaşayış sebebi ile farklılaşırlar ve hala Turk adetlerine bağlı olan gocebe ve savaşcı olan Kırgızlar tarafından yıkılırlar. Kırgızlar, Uygur Kağanlığı başkenti Ordu-balık ’a girerek Uygur kağanını oldurur ve insanları katleder. Hayatta kalanlar ise yurtlarını terk etmek zorunda kalır. Boylece Uygur Kağanlığı 840 yılında yıkılır.
Karahanlı Devleti
Karahanlı Devleti, Kırgızların Uygur Kağanlığı ’nı yıkmasının ardından Bilge Kul Kadir Han tarafından kurulur. 840 yılında kurulan Karahanlı Devleti ’nin başkenti Kaşgar ’dır. Saltuk Buğra Han İslamiyet ’e gecer ve İslamiyet ’i devlet dini olarak kabul eder. Tarihte İslamiyet ’i kabul eden ilk Turk devletidir. Edebiyat ve mimari alanlarında onemli eserler bırakan Karahanlı Devleti, icindeki taht kavgaları yuzunden Doğu ve Batı olmak uzere ikiye ayrılır. Batı Karahanlı Devleti 1212 yılında Harezmşahlar tarafından yıkılır. Doğu Karahanlı Devleti ’ne ise 1211 yılında Karahitaylar tarafından son verilir. Karahanlı Devleti hakkında daha detaylı bilgi icin “Karahanlı Devleti Tarihi” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.
Gazne Devleti
963 yılında Alp Tegin tarafından Afganistan topraklarında kurulur. İslam Devleti olan Gazne Devleti en parlak donemlerini Gazneli Mahmut ile yaşar. Ulkenin başkenti once Gazne, 1163 yılında da Lahor olur. 223 yıl ayakta kalan devlet Afganistan ve Hindistan ’da hukum surer. Karahanlı Devleti ile aynı donemlerde varlığını surduren Gazne Devleti, Buyuk Selcuklu Devleti ile girdiği mucadeleler sonucu zayıflar ve 1183 yılında Gurlular tarafından yıkılır.
Buyuk Selcuklu İmparatorluğu
Oğuzların Kınık boyuna mensup olan Buyuk Selcuklu İmparatorluğu Tuğrul ve Cağrı kardeşler tarafından kurulur. İmparatorluk adını Oğuz Yabguluğu ’nda komutanlık yapmış olan Selcuk Bey ’den alır. Selcuk Bey ’in boyu, torunları Tuğrul Bey ve Cağrı Bey onderliğinde Gazneliler ile giriştikleri iki savaşı da kazanarak Gazneliler ’in boyunduruğundan kurtulur ve Buyuk Selcuklu devletini 1037 yılında Merv ’de kurarlar. Devletin başına Cağrı Bey ’in de desteği ile Tuğrul Bey gecer. Selcuklularda devlet hanedanın ortak malı sayıldığı icin hanedan uyeleri ulkenin farklı bolgelerine yonetici olarak atanır. Tuğrul Bey ’in soyunu devam ettirecek bir cocuğu olmadığı icin tahta Cağrı Bey ’in oğlu Alparslan oturur. Sultan Alparslan ’ın yonetiminde yukselme donemine giren Selcuklular, bolgede etkin guc haline gelir. Sultan Alparslan doneminde vezirlik gorevine getirilen Nizam-ul-mulk Buyuk Selcuklu İmparatorluğu tarihinde cok onemli bir yere sahiptir. Sultan Alparslan ’ın Bizans ile girdiği Malazgirt Savaşı ’ndaki galibiyeti Turklere Anadolu ’nun kapılarını acar. Bu tarihten sonra Anadolu topraklarında Turk hakimiyeti artmaya başlar. Sultan Alparslan ’ın olumunden sonra yerine gecen oğlu Melikşah donemi Buyuk Selcuklu İmparatorluğu ’nun en parlak donemleri olur. Melikşah ’ın olumunden sonra imparatorluk icinde taht kavgaları baş gosterir. Taht kavgaları sonucunda da Buyuk Selcuklu İmparatorluğu yıkılma surecine girer. Arka arkaya gelen sultanlar bu gerilemeyi durduramaz. Son olarak tahta gecen Sultan Sencer ’in olumu ile Buyuk Selcuklu İmparatorluğu 1157 yılında dağılır. Buyuk Selcuklu İmparatorluğu ’ndan geriye kalan topraklarda Suriye Selcuklu Devleti, Kirman Selcuklu Devleti, Irak Selcuklu Devleti ve Anadolu Selcuklu Devleti kurulur. Suriye, Kirman ve Irak Selcukluları Buyuk Selcuklu İmparatorluğu ’nun son hukumdarı Sultan Sencer ’in olumune kadar imparatorluğa bağlı kalırlar. Ancak Anadolu Selcuklu Devleti, Sultan Melikşah ’ın olumunden sonra bağımsızlığını ilan etmiştir. (Anadolu Selcuklu Devleti hakkında daha detaylı bilgi icin “Anadolu Selcuklu Devleti” başlıklı yazımıza goz atabilirsiniz) Suriye, Kirman ve Irak Selcukluları ’nın Harezmşahlar ’ın kontrolune girmesi ile 1194 yılında Buyuk Selcuklu İmparatorluğu son bulur.
Harezmşahlar Devleti
Harezm adı verilen bolgede 1077 yılında Kutbeddin Muhammed Harezmşah tarafından kurulan Turk- İslam devletidir. Harezm bolgesi yoneticilerine Harezmşah unvanı verilir. Kutbeddin Muhammed Harezmşah, Buyuk Selcuklu İmparatorluğu ’nun yonetiminde olan Harezm bolgesine vali olarak atanan Anuş Tekin ’in oğludur. Harezmşahlar tam bağımsızlıklarını Kutbeddin Muhammed Harezmşah ’ın torunu İl Arslan yonetiminde kazanırlar. İl Arslan, hukumdarı Sultan Sencer ’in olumu ile Buyuk Selcuklu İmparatorluğu ’na olan bağlılığını bozar ve bağımsız bir devlet olur. Tekiş Harezmşah yonetiminde yukseliş donemine giren Harezmler, Irak Selcuk Devleti ’ne son verir. Alaaddin Muhammed yonetiminde fetihlere devam etse de Alaaddin Muhammed ’in Moğollar ile ters duşmesi devleti gerileme donemine sokar. Celaleddin Harezmşah doneminde ulke toprakları genişlemeye devam etse de Harezmşah Devleti Anadolu Selcuklu Devleti ile yapılan Yassı Cemen Savaşı ’nda yenildikten bir yıl sonra Celaleddin Harezmşah ’ın 1231 yılında olmesi uzerine yıkılır.
Altın Orda Devleti
Altın Orda Devleti ya da Altın Ordu Devleti adları ile anılan devlet 1242 yılında Moğol hukumdarı Cengiz Han ’ın torunu Batu Han tarafından kurulur. Turk-Moğol kokenli bir devlettir. Başkent olarak İdil Nehri ’nin aşağı kıyısında bulunan Saray şehri secilir. Batu Han ’ın yerine tahta gecen Berke Han İslamiyet ’i devlet dini olarak kabul eder. Altın Orda Devleti ’nde Berke Han ’ın arkasından gelen birkac hukumdardan sonra taht kavgaları başlar. Timur ’un Altın Orda topraklarına girmesi ile dağılan Altın Orda Devleti 1502 yılında tamamen yıkılır.
Timur İmparatorluğu
1370 yılında Cağatay Devleti emiri Timur tarafından kurulan Turk-Moğol asıllı Timur İmparatorluğu, kısa surede Turkistan ’da kurulan en buyuk devletlerden biri durumuna gelir. Başkent olarak Semerkant Şehri ’ni secen Timur, Semerkant ’ı doneminin en buyuk ve en gelişmiş şehirlerinden bir haline getirir. Yaptığı fetihler sonucu fethedilen toprakların hazineleri yanı sıra fethedilen bolgenin sanat ve bilim adamlarını Semerkant ’a getirerek şehrin ve ulkenin gelişmesini sağlar. Cin ’i fethetmek isteyen Timur, arkasında guclu bir devlet bırakmamak icin Osmanlı Devleti uzerine sefer duzenler. Osmanlı padişah ’ı Yıldırım Beyazıd ile 1206 yılında girdiği Ankara Savaşı ’nı kazanarak Yıldırım Beyazıt ’ı esir alır. Osmanlı Devleti altındaki beyliklere topraklarını geri verir ve geri kalan toprakları Yıldırım Beyazıd ’ın oğulları arasında dağıtır. Boylece guclenmekte olan Osmanlı Devleti ’ni 11 yıl surecek Fetret devrine sokar. Osmanlı sorununu cozen Timur, Cin uzerine sefer duzenlese de 1405 ’te sefer yolunda olur. Timur ’un olumunden sonra Timur ’un kurduğu ulke oğulları ve torunları arasında paylaşılır. Timur ’un hanedanında ayakta kalmayı başarabilenler Babur ve Huseyin Baykara olur. Babur Turkistan ’da tutunamayınca Hindistan ’a gecerek burada Babur İmparatorluğu ’nu kurar. Huseyin Baykara ise Horasan ’da kalarak Timur Devleti ’ni ve başkent Herat ’ı atalarının Semerkant ’da yaptığı gibi bilim ve sanat şehri haline getirir. Turk edebiyatı ve Turk tarihinde onemli bir yere sahip olan Ali Şir Nevai, Huseyin Baykara ’nın yakın arkadaşı ve danışmanıdır. Huseyin Baykara ’nın yerine oğlu Mirza devrinde Ozbek hukumdarı Şeybani Han ’ın başkent Herat ’ı fethetmesi ile 1507 yılında Timur İmparatorluğu tarih sahnesinden cekilir.
Babur İmparatorluğu
Babur İmparatorluğu, Timur ’un soyundan gelen Babur Şah tarafından Hindistan ’da kurulur. 1526 yılında kurulan Babur İmparatorluğu, en geniş topraklara sahip olduğu donemde Hindistan, Pakistan, Afganistan ve Bangledeş ’i sınırları icine katmış durumdadır. Babur İmparatorluğu Ekber Şah doneminde siyasi ve ekonomik olarak en ust seviyesine gelir. Şah Cihan doneminde mimari olarak cağ atlar. Dunyaca unlu Tac Mahal bunun bir kanıtıdır. Evrengzib donemine gelindiğinde en geniş topraklara ulaşan Babur İmparatorluğu, dunya nufusunun dortte biri olan 150 milyonluk bir nufusu yonetir. 17. yuzyılda Karnal Savaşı ’nın kaybedilmesi ile cokuşe gecen Babur İmparatorluğu, II. Bahadır Şah ’ın hukumdarlığı sırasında cıkan isyan sonucu bolgeye mudahale eden İngilizler tarafından yıkılınca Hindistan 1858 yılında Buyuk Britanya İmparatorluğu somurgesi haline gelir
Osmanlı İmparatorluğu
Kayı boyunun beyi olan Osman Gazi tarafından 1299 yılında Soğut ve Domanic ’te kurulan Osmanlı Devleti, Orhan Gazi doneminde Bursa ’yı başkent olarak kullanır. Fatih Sultan Mehmet 1453 yılında İstanbul ’u fethederek Roma İmparatorluğu ’na ( Bizans) son vererek Orta cağı sonlandırıp Yeni Cağı başlatır. Bu olaydan sonra Osmanlı İmparatorluğu icin yukselme donemi başlar. Yavuz Sultan Selim doneminde Memlukler ile yapılan Ridaniye Savaşı sonucu halifelik Osmanlı Hanedanı ’na gecer. En zirve donemlerini Kanuni Sultan Suleyman doneminde yaşayan Osmanlı İmparatorluğu, Viyana kapılarına kadar dayanır. Kanuni Sultan Suleyman ’ın oğlu II. Selim ’den sonra duraklama donemine giren imparatorluk, zaman gectikce daha kotuye gider. Devlet ’i eski guclu donemlerine dondurebilmek icin yenilikci hareketler yapılsa da fayda etmez. Eski gucunu geri kazanma hayalinin cok uzak olduğunu anlayan yoneticiler eldeki toprakları koruma politikası gutmeye başlar. Fransa ’da ortaya cıkan milliyetcilik akımı Osmanlı İmparatorluğu gibi cok milletli bir devlet ’in dağılma surecini hızlandıran bir etkendir. Bunyesinde barındırdığı milletlerin isyanı sonucu iyice guzsuzleşen Osmanlı, kaybettiği toprakları alabilme umudu ile I. Dunya Savaşına girse de bu savaştan mağlup ayrılarak elindeki toprakları da kaybetme tehlikesi oluşur. Mustafa Kemal ve silah arkadaşlarının başlattığı Kurtuluş Savaşı işgalcileri topraklardan temizler. Yeni kurulan Turkiye Cumhuriyeti, Osmanlı İmparatorluğu ’na 1922 yılında son verir.