Ayastefanos Antlaşması, Osmanlı-Rus Savaşı ’nı sona erdiren bir barış antlaşmasıdır. Osmanlı, antlaşmanın kağıt uzerinde kalmasını sağlamıştır.
Ayastefanos Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasında imzalanan ateşkes ve barış antlaşmasıdır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) sonrası, eski adı “Ayastefanos (San Stefano)” olan İstanbul Yeşilkoy ’de imzalanmıştır. Osmanlı ’nın yenilgisi ile sonuclanan savaş sonrası taraflar barış masasına oturmuş, 3 Mart 1878 tarihinde antlaşmaya imza atmışlardır. Antlaşma, Osmanlı icin ağır koşullar icermektedir; ancak Osmanlı ’nın izlediği strateji sonucu kÂğıt uzerinde kalmıştır.
[h=2]Ayastefanos Antlaşması Nedir? [/h]
93 Harbi ’nde Rusya, batıdan İstanbul Yeşilkoy'e, doğudan da Erzurum'a kadar ulaşmıştı. Bunun uzerine Osmanlı barış istemek zorunda kaldı. Rusya, barış esaslarının mutarekeyle goruşulmesini istedi. Once Edirne ’de sonra Ayastefanos ’ta masaya oturan taraflar, barış antlaşmasına imza attı. 3 Mart 1878 tarihinde imzalanan Ayastefanos Antlaşması ’nda Osmanlı İmparatorluğu ’nu Hariciye Nazırı Safvet Paşa ile Berlin Sefiri SÂdullah Bey; Rusya ’yı da General Kont Nikolay İgnatiyef ve Aleksandır Nelidof temsil etti.
18 Nisan 1877 ’de başlayan Osmanlı-Rus Savaşı, 31 Ocak 1878'de imzalanan Edirne Mutarekesi (ateşkes) ile son bulmuş; yapılan barış muzakereleri sonucu 3 Mart 1878 tarihinde ateşkes ve barış atlaşması olan Ayastefanos Antlaşması imzalanmıştır. Yeşilkoy'deki Simenoğlu Koşku'nde imzalanan antlaşma, 29 madde icermektedir. Bu maddeler, 13 Temmuz 1878 tarihinde Almanya'da imzalanan Berlin Antlaşması ile yeniden ele alınmış ve değiştirilmiştir.
[h=3]Ayastefanos Antlaşması Nedenleri [/h]1871 yılında imzalanan Londra Protokolu sonrası Rusya, Osmanlı ’ya karşı serbest bir politika izlemeye başladı. Bu surecte Balkanlar ’daki Slavları tahrik etmeye başlayan Rusya, 24 Temmuz 1875 tarihindeki Bosna Hersek ve 2 Mayıs 1876 tarihindeki Bulgar isyanlarına zemin hazırladı. İsyanların makul bir gerekcesi yoktu; ancak Rusya bu isyanları devletler arası bir sorun haline getirdi. Amacı; bu isyanları Osmanlı ’ya mudahale etmek icin bir sebep olarak kullanılmaktı. Bu amacla hazırlanan Berlin Muhtırası (Berlin Memorandumu), Birleşik Krallık ’ın muhalefeti sonrası hukumsuz kaldı. Bulgar isyanının bastırılması ile Rusya ’nın panslavizm stratejisi tehlikeye girdi. Bunun uzerine Rusya, 1 Temmuz 1876 tarihinde Sırbistan ’ı, 2 Temmuz tarihinde ise Karadağ ’ı Osmanlı ’ya karşı savaşa soktu. Osmanlı, bu savaşlarda mutlak galibiyet aldı.
Bunlar yaşanırken Paris Antlaşması ’na imza atan devletler, Balkanlar ’daki sorunları goruşmek uzere 23 Aralık 1876 tarihinde duzenlenen İstanbul Konferansı ’na katıldı. BÂbıÂli, Rusya temsilcisinin fikirlerinin olması ve Osmanlı ’nın hukumranlık haklarını ihlal etmesi sebebiyle konferans kararlarını reddetti. Bunun uzerine Osmanlı İmparatorluğu, Avrupa devletleri karşısında yalnız kaldı. Zaten Rusya ’nın da istediği Osmanlı ’nın tek başına kalmasıydı.
İstanbul Konferansı ’na katılan devletler, Osmanlı temsilcileri ile Londra ’da bir araya geldi ve 31 Mart 1877 tarihinde imzaladıkları protokolu BÂbıÂli ’ye tebliğ ettiler. Osmanlı, savaşa girmek pahasına protokolun ağır şartlarını reddetti. Bunu fırsat bilen Rusya, Hristiyan tebaasının menfaatlerini korumak iddiası ve panslavizm politikasını Osmanlı topraklarında uygulamak amacıyla 24 Nisan 1877 tarihinde Osmanlı ’ya karşı savaş ilan etti ve “93 Harbi” adı verilen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı başladı. Bu savaşta Romanya, Sırbistan ve Karadağ Rusya ’nın yanında yer aldı; İngiltere, Fransa, Avusturya, Almanya ve İtalya tarafsızlık ilan etti. Ancak İngiltere, menfaatlerini korumak uzere donanmasını Canakkale ’ye gonderdi.
93 Harbi ’nde iki cepheli bir muharebe yaşandı. Doğu Anadolu ’da Gazi Ahmed Muhtar Paşa, Balkanlar ’da Gazi Osman Paşa komutasındaki Osmanlı orduları, savaşın ilk başlarında buyuk kahramanlıklar ve başarılar sergiledi. Ancak, Karadeniz ’de ustun olan Osmanlı ’ya karşı kara muharebelerine ağırlık veren Ruslar, doğuda Erzurum ’a, batıda İstanbul onlerine kadar ulaştı. BÂbıÂli, yaşanan vahamet uzerine Rusya ’ya savaşı durdurmayı teklif etti.
93 Harbi ’nde Avrupa devletlerinden bazıları Rusya ’ya gizliden destek verdi. Yalnız kalan Osmanlı, yenilgiyi kabul etmek zorunda kaldı ve ateşkes cabasına girdi. Hariciye Nazırı Server Paşa ile Muşir Namık Paşa, Rus ordularının başkomutanı Granduk Nikolay ’a mutareke (ateşkes) teklifi goturmuştur. Granduk, Edirne'ye gelmeden cevap vermedi. Amacı, Yeşilkoy'e kadar ulaşan Rus ordularının bu taarruzu durdurmak istemediği intibaını vermekti.
Osmanlı padişahı Sultan II. Abdulhamid de İngiltere ile telgrafla irtibat kurarak, destek istedi. Kıbrıs ’ın kendilerine verilmesi kaydıyla Rusları durdurmaya calışacağını ileten İngiltere'nin talebi kabul edildi. Bunun uzerine Ruslar, taarruzlarını Yeşilkoy'de durdurdu. Bu sırada Osmanlı ve Rusya ’nın temsilcileri Edirne'de ateşkes goruşmeleri yapıyordu ve 31 Ocak 1878 tarihinde Edirne Mutarekesi imzalandı. Mutarekeye gore, Osmanlı kuvvetleri Kucukcekmece-Terkos hattına cekilecekti. Bu hattın 5 kilometre onune Rus askerleri yerleşecek ve iki kuvvet arasında tarafsız bir bolge oluşturulacaktı. Devam eden muzakereler sonucu taraflar, 3 Mart 1878 tarihinde ise Ayastefanos Antlaşması ’na imza attı.
[h=3]Ayastefanos Antlaşması Maddeleri [/h]
Ayastefanos Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu icin zorlu maddeleri bulunan bir antlaşmadır. Antlaşma, 29 madde icermektedir.
Antlaşmanın onemli maddeleri şunlardır;
Osmanlı İmparatorluğu Romanya, Karadağ ve Sırbistan ’ın bağımsızlıklarını kabul edecek ve bu ulkelerin sınırları genişleyecektir. Karadağ sınırı Adriyatik Denizine kadar uzanacak, Sırbistan ise Niş ’i alacaktır. Besarabya ’yı Rusya ’ya verecek olan Romanya ’ya Dobruca kalacaktır. Bulgaristan, Osmanlı ’ya bağlı ozerk bir prenslik haline getirilecektir. Prensi halk sececektir; ancak prens Avrupa devletlerinden olmayacaktır. Prensliğin sınırları Tuna ’dan Ege Denizine, Arnavutluk ’tan Karadeniz ’e kadar uzanacaktır. Rumeli ’deki Hristiyanların ve Doğu Anadolu ’da Ermenilerin yaşadığı yerlerde ve Bosna ve Hersek ’te, Rusya ve Avusturya ’nın kontrolunde ıslahatlar yapılacaktır. Osmanlı, Rusya ’ya 1 milyar 410 milyon ruble savaş tazminatı odeyecektir; bu tazminatın sadece 300 bin rublesi para olarak odenecektir. Kalan kısmına karşılık Rumeli ’deki bazı yerler, Kars, Ardahan, Batum ve Doğubayazıt Rusya ’ya bırakılacaktır. 1868 NizamnÂmesi uygulanacak olan Girit ’te ıslahatlar yapılacaktır. Rus askerleri, antlaşma tarihinden itibaren 3 ay sonra Rumeli ’yi, 6 ay sonra Doğu Anadolu ’yu boşaltacaktır. Rus tebaası, Osmanlı topraklarında Rus konsoloshaneleri himayesinde ticarete devam edebilecektir. [h=3]Ayastefanos Antlaşması Sonucları[/h]Ayastefanos Antlaşması, sonucları itibariyle panslavizm siyasetinin bir zaferi olarak gorulmektedir. Antlaşma, bolgede Rusya ’yı guclendirdi. Rusya, ozellikle Balkanlar'da tamamen hakim bir konuma geldi. Bu durum, Batılı devletlerde endişeye yol actı. Cunku Rusya, Bulgaristan aracılığı ile sıcak denizlere inebilecekti. Birleşik Krallık'ın Hindistan ’daki somurge bolgelerine ulaşması Ruslar tarafından engellenebilecekti. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu da Bosna-Hersek'i ilhak edemeyecekti.
Rusya ’nın Osmanlı uzerindeki nufuzu ve tek taraflı olarak bolgedeki siyasi dengeyi bozması, İngiltere başta olmak uzere diğer batılı devletlerin muhalefetine sebep oldu. Batılı devletlerin bu tedirginliğini ve tepkisini fırsata donuşturen Osmanlı İmparatorluğu, Kıbrıs'ın idaresini Birleşik Krallık'a bırakma şartıyla Berlin Antlaşması ’na (Berlin Kongresi) zemin hazırladı. 13 Haziran 1878 tarihinde toplanan Berlin Kongresi ’nde Ayastefanos Antlaşması ’nın maddeleri tekrar ele alındı ve değiştirildi. Boylece anlaşmanın ağır şartları Osmanlı acısından hafiflemiş oldu. Berlin Antlaşması sonrası Rusya ’ya karşı elini guclendiren Osmanlı, Balkanlar'daki varlığını bir sure daha korumayı başardı. Boylece, Ayastefanos Antlaşması kağıt uzerinde kalmış oldu.
[h=4]Ayastefanos Antlaşması Hakkında Anekdotlar [/h]Osmanlı-Rus Savaşı ’na “93 Harbi” denmesinin sebebi Rumî takvimdir. Rumî takvime gore savaş, 1293 yılında başlamıştır. Bu yıl, miladî takvime gore 1877 yılına tekabul etmektedir. Osmanlı İmparatorluğu, 93 Harbi ’nde tarihinin en ağır yenilgisini yaşamıştır. Ayastefanos Antlaşması ile sonuclanan 93 Harbi, Osmanlı ’ya verdiği zarar sebebiyle “kucuk kıyamet” olarak tanımlanmıştır. Osmanlı, Rusya ile girdiği savaşta cok sayıda insan ve toprak kaybetmiş, nufus gocu yaşamış, tazminat odemek zorunda kalmıştır. Osmanlı padişahı Sultan II. Abdulhamid, Almanya'yı da goruşmeye dahil ederek, Ayastefanos Anlaşması ’nın hukumlerinin hic uygulanmadan devre dışı kalmasını sağlamıştır. Anlaşma, Bulgaristan ’da 545 yıllık Osmanlı hakimiyetini sona erdirmiştir. Antlaşmanın imzalandığı gun Bulgaristan'da “Kurtuluş Gunu” olarak kutlanmaktadır. Ayastefanos ve Berlin antlaşmalarından sonra Osmanlı ve Rusya barış icinde yaşamayı tercih etmiştir.