Edirne ’nin en onemli el sanatı urunu olan meyve sabunu, Osmanlı ’dan gunumuze kadar gelebilmiş nadir el sanatları arasındadır.
Edirne ’ye ozgu kokulu meyve sabunu, bolge halkına onemli katkılar sağlıyor. Osmanlı ’dan gunumuze kadar ulaşmış bir kultur ve geleneğin sembolu aynı zamanda. Edirne ’de cok sayıda meyve sabunu atolyesi ve esnafı bulunuyor. Edirne ’den Turkiye ’ye ve dunyaya yayılan meyve sabunlarının uretiminden vitrinlere gelmesine kadar el emeği goz nuru var.
Edirne; ozellikle inanc turizmi acısından orneğine az rastlanır bir şehir. Yılın her donemi Edirne ’ye uğramak icin bir sebep bulunabilir. Pek bilinmese de amacı tum ırk ve insanları evrensel bir amac cevresinde toplamak olan ve “dunya vatandaşlığı” felsefesi ile ortaya cıkan BahÂîlik inancının merkezi Edirne ’dir. Osmanlı ’nın başkentlerinden biri olan Edirne, aynı zamanda Turkiye ’nin Avrupa ’ya acılan kapısı... Mimar Sinan ’ın ustalık eseri Selimiye Camii ’ndeki manevi iklimi her saniye hissedebilirsiniz. Edirne Mudafiî Şukru Paşa ’yı misafir eden ve doğayla ic ice vakit gecirme alanlarından Karaağac ’ı bunyesinde barındıran, Meric ve Tunca nehirlerinin uzerinden gectiği bir şehir olan Edirne; Kakava Şenlikleri, Romanları, tarihi carşıları, camileri, tabyaları, ceşme, han ve hamamları, aynalı supurgesi, badem ezmesi ve peyniri ile tam bir tarih ve kultur şehri… Yaprak ciğerinin tadını bilenler Edirne ile ciğer arasındaki ilişkiyi anlayacaktır. Aynı zamanda meyve sabunlarının da anavatanı… Bu sebeple bir mahalleye “Sabunî” adı verilmiş.
Edirne ’ye yolu duşenler mutlaka bir meyve sabunu esnafına uğrar. Meyve sabunlarını tanımayanlar da tarihi Alipaşa, Bedesten veya Arasta carşılarını gezerken kokularından ve gorunuşlerinden etkilenerek koluna meyve sabunu sepeti takar. Guzel bir sus eşyası, ozel bir hediyelik eşya, mis gibi bir koku kaynağı olan meyve sabunlarının Edirne ’nin tarihi ile yakından ilgisi var. Geleneksel ve tarihi bir el sanatı olmasının yanında ilin gecim kaynaklarından biri haline gelen meyve sabununu anlatmak icin tarihi bir yolculuğa cıkalım.
[h=4]Meyve Sabununun Tarihcesi [/h]Meyve sabunu, 16. yuzyıla kadar uzanan bir gecmişe sahip. 17. yuzyılda Osmanlı ’da gul, misk ve amber kokuları katılan sabunlara meyve şekilleri verilmesi ile ortaya cıkmıştır. Edirne ’de yaşayan kadınlar evlerinde sabunları hamur kıvamına getirerek ceşitli kokularla karıştırır ve meyve şekilleri verirlermiş. Zamanla bu sabunlar sarayın dikkatini cekmiş. Osmanlı ’da kısa surede une kavuşan bu ozel sabunlar, padişahlara, sultanlara, yerli ve yabancı devlet erkÂnına sunulan hediyelik eşya haline gelmiş.
Halk arasında “mis sabunu” olarak biliniyor. Tarihte Topkapı Sarayı icin cok uretildiğinden “saray sabunu” denirmiş. Saraylarda hediye olarak sunulduğu icin “padişah sabunu” denmiş. Padişahlar yurtici ve yurtdışına gonderdikleri hediye sandıklarının icine mutlaka meyve sabunu koyarlarmış ki mis kokuları hediyeleri sarsın diye… Bu donemde temizlik icin de kullanılmış. Padişah kızları veya saraydaki kadınlar, cariyelere odalarına ve ceyiz sandıklarına koyarlarmış. Cariyeler banyo yapmak icin bu kokulu sabunları kullanırmış.
19. yuzyılın başlarından itibaren Edirne halkı icin gelir kaynağı ve el sanatı olmuş. O donemde Edirne ’de yaklaşık 30 meyve sabunu dukkÂnı varmış. 1980 ’li yıllara kadar Edirne halkının gecim kaynağı olarak varlığını surdurmuş. Ancak 1990 ’lı yıllara gelmeden bu gelenek unutulmaya yuz tutmuş, dukkÂnlar kapanmış, uretim cok sınırlı kalmış. 2000 ’li yılların başında donemin Edirne Valisi Fahri Yucel ’in girişimleri ile yeniden canlandırılan meyve sabunu sanatı, Halk Eğitim Merkezi ’nde acılan kurslarla yeniden ilgi odağı olmaya başlamış. Zamanla bircok kadın tekrar meyve sabununa sarılmış, evlerini atolyeye cevirmiş. Gunumuzde ise yurtici ve yurtdışına ihrac edilen nadide el sanatı urunu olarak saltanatını surduruyor. Edirne ’deki her hanede meyve sabunu aranjmanlarına ve sepetlerine rastlamak mumkun.
[h=3]Meyve Sabunları Nasıl Yapılır? [/h]Meyve sabunu, birebir meyvelere benzeyen gorunuşleri ve ceşitli kokuların buluştuğu bir sus eşyası… El emeği goz nuru ile hazırlanıyor. Maliyeti duşuk, kazancı bol bir el sanatı… Karpuz, kavun, cilek, erik, elma, muz, kayısı, şeftali ve aklınıza gelebilecek butun meyveleri simgeleyen sabunlar uretilebiliyor. Yaklaşık 50 ceşit meyve figuru tasarlanabiliyor. Meyve sabunları sus ve hediye amacıyla uretiliyor; ancak uzerindeki boyayı kazıyarak sabun olarak da kullanılabilirsiniz. Tabi bu cok tercih edilen bir yontem değil.
Meyve sabunu uretimi icin kullanılan malzemeler şunlar; “dolon” adı verilen beyaz sabun, rende, leğen, su, gıda veya kumaş boyası, cila, sulu boya fırcası, ceşitli kalınlıkta teller, askılık…
Meyve sabunu yapımı icin ilk olarak beyaz banyo ve vucut sabunları rendelenerek sıcak suda yumuşatılıyor. Daha sonra yumuşatılan sabun hamur kıvamına gelinceye kadar yoğruluyor. Bir sure dinlendirilen sabun hamuru, el yordamı ile meyve figurleri haline getiriliyor. Oda sıcaklığında yaklaşık iki gun askılarda kurumaya bırakılan sabunlar, ardından hangi meyvenin şekli verilmişse gıda boyası ile o meyvenin rengine boyanıyor. Her rengi gıda boyası ile elde etmek zor. Bu sebeple kumaş boyası da kullanılabiliyor. Sap takılması gereken meyvelere tellerden sap yapılıyor. Cilalama işlemlerinin ardından sepetleme yapılıyor, hediyelik eşya konseptleri hazırlanıyor. Veya tek parca olarak piyasaya surulecekse ceşitli paketleme yontemleri uygulanıyor.
Meyvelerin turune gore farklı renklerde sabunlar da kullanılabiliyor. Orneğin uzum yapmak icin acık yeşil sabun kullanmak gerekiyor. Meyvelerin şekline gore farklı yontemler uygulanabiliyor. Şekil vermek icin de işin ehli olmak gerekiyor. Sabunu meyveye benzetmek gorunduğu kadar kolay değil. Her meyvenin farklı dokusu olduğu duşunulurse uygulamalar da farklı olacaktır. Meyve sabunları o kadar gercekci ki bir masadaki sepette bulunan meyve sabunlarını gercek meyve zannederek yemeyi duşunenler bile olabiliyor. Meyve sabunu insan sağlığı acısından da sakıncalı değil. Bir meyve sabunu 10 yıla kadar ozelliği bozulmadan kullanılabiliyor.
Meyve sabunun kokusu da onemli… Hatta gunumuzde meyve kokuları kullanılan kozmetik urunler Edirne ’nin meyve sabunundan esinlenerek uretilmiştir. Hangi meyve yapılmışsa o sabunun icine o meyvenin kokusunu veren esanslar veya kokular katılıyor. Sabunun yapım aşamasında hamuruna gul yağı da katılıyor. Gecmişte sabunların icine hangi meyve yapılıyorsa o meyve katılırmış ve sabun kokusunu o meyveden alırmış. Meyve sabunu sepeti bulunan bir oda ise insanı ferahlatarak rahatlama hissi veren kokularla kaplanıyor.
[h=4]Edirne Ekonomisine Katkısı [/h]Meyve sabunu, Edirne halkına onemli bir gelir kaynağı sağlıyor. Evlerinde meyve sabunu hazırlayarak hane ekonomisine katkı sağlayan bircok ev kadını bulunuyor. Hatta Edirneli en hanımları altın gunu yerine ‘meyve sabunu yapma ’ gunu duzenliyor. Evinde meyve sabunu yaparak ayda asgari ucretin birkac katı gelir elde eden ev hanımlar var. Bazı kadınlar da bu işi hobi olarak yapıyor. Meyve sabunu yapan bircok kadın aynı zamanda adeta terapi goruyor; cunku bu işle uğraşan kadınların psikolojik sorunlarının ortadan kalktığı da tespit edilmiş. Evlerin dışında cok sayıda atolye de bulunuyor. Bu atolyelerde kadınlar calışıyor.
Meyve sabunu sektoru artık farklı kulvarlara evrilmeye başladı. Gelen talepler uzerine orneğin artık sebze figurleri de yapılıyor. Veya sabundan uretilen gul kokulu kalpler, uğur bocekleri, yumurtalar…
Son yıllarda talebin ve uretimin artması sebebiyle meyve sabunlarının nitelik ve niceliğinde olumsuz değişimler yaşanıyor. Anlamsız ve garip kokulu meyve sabunları piyasaya suruluyor. Bu durum meyve sabununun geleceği acısından onemli bir sorun olarak ureticileri ve yetkilileri duşunduruyor.
Edirne ’ye ozgu kokulu meyve sabunu, bolge halkına onemli katkılar sağlıyor. Osmanlı ’dan gunumuze kadar ulaşmış bir kultur ve geleneğin sembolu aynı zamanda. Edirne ’de cok sayıda meyve sabunu atolyesi ve esnafı bulunuyor. Edirne ’den Turkiye ’ye ve dunyaya yayılan meyve sabunlarının uretiminden vitrinlere gelmesine kadar el emeği goz nuru var. Edirne; ozellikle inanc turizmi acısından orneğine az rastlanır bir şehir. Yılın her donemi Edirne ’ye uğramak icin bir sebep bulunabilir. Pek bilinmese de amacı tum ırk ve insanları evrensel bir amac cevresinde toplamak olan ve “dunya vatandaşlığı” felsefesi ile ortaya cıkan BahÂîlik inancının merkezi Edirne ’dir. Osmanlı ’nın başkentlerinden biri olan Edirne, aynı zamanda Turkiye ’nin Avrupa ’ya acılan kapısı... Mimar Sinan ’ın ustalık eseri Selimiye Camii ’ndeki manevi iklimi her saniye hissedebilirsiniz. Edirne Mudafiî Şukru Paşa ’yı misafir eden ve doğayla ic ice vakit gecirme alanlarından Karaağac ’ı bunyesinde barındıran, Meric ve Tunca nehirlerinin uzerinden gectiği bir şehir olan Edirne; Kakava Şenlikleri, Romanları, tarihi carşıları, camileri, tabyaları, ceşme, han ve hamamları, aynalı supurgesi, badem ezmesi ve peyniri ile tam bir tarih ve kultur şehri… Yaprak ciğerinin tadını bilenler Edirne ile ciğer arasındaki ilişkiyi anlayacaktır. Aynı zamanda meyve sabunlarının da anavatanı… Bu sebeple bir mahalleye “Sabunî” adı verilmiş.
Edirne ’ye yolu duşenler mutlaka bir meyve sabunu esnafına uğrar. Meyve sabunlarını tanımayanlar da tarihi Alipaşa, Bedesten veya Arasta carşılarını gezerken kokularından ve gorunuşlerinden etkilenerek koluna meyve sabunu sepeti takar. Guzel bir sus eşyası, ozel bir hediyelik eşya, mis gibi bir koku kaynağı olan meyve sabunlarının Edirne ’nin tarihi ile yakından ilgisi var. Geleneksel ve tarihi bir el sanatı olmasının yanında ilin gecim kaynaklarından biri haline gelen meyve sabununu anlatmak icin tarihi bir yolculuğa cıkalım.
[h=4]Meyve Sabununun Tarihcesi [/h]Meyve sabunu, 16. yuzyıla kadar uzanan bir gecmişe sahip. 17. yuzyılda Osmanlı ’da gul, misk ve amber kokuları katılan sabunlara meyve şekilleri verilmesi ile ortaya cıkmıştır. Edirne ’de yaşayan kadınlar evlerinde sabunları hamur kıvamına getirerek ceşitli kokularla karıştırır ve meyve şekilleri verirlermiş. Zamanla bu sabunlar sarayın dikkatini cekmiş. Osmanlı ’da kısa surede une kavuşan bu ozel sabunlar, padişahlara, sultanlara, yerli ve yabancı devlet erkÂnına sunulan hediyelik eşya haline gelmiş.
Halk arasında “mis sabunu” olarak biliniyor. Tarihte Topkapı Sarayı icin cok uretildiğinden “saray sabunu” denirmiş. Saraylarda hediye olarak sunulduğu icin “padişah sabunu” denmiş. Padişahlar yurtici ve yurtdışına gonderdikleri hediye sandıklarının icine mutlaka meyve sabunu koyarlarmış ki mis kokuları hediyeleri sarsın diye… Bu donemde temizlik icin de kullanılmış. Padişah kızları veya saraydaki kadınlar, cariyelere odalarına ve ceyiz sandıklarına koyarlarmış. Cariyeler banyo yapmak icin bu kokulu sabunları kullanırmış.
19. yuzyılın başlarından itibaren Edirne halkı icin gelir kaynağı ve el sanatı olmuş. O donemde Edirne ’de yaklaşık 30 meyve sabunu dukkÂnı varmış. 1980 ’li yıllara kadar Edirne halkının gecim kaynağı olarak varlığını surdurmuş. Ancak 1990 ’lı yıllara gelmeden bu gelenek unutulmaya yuz tutmuş, dukkÂnlar kapanmış, uretim cok sınırlı kalmış. 2000 ’li yılların başında donemin Edirne Valisi Fahri Yucel ’in girişimleri ile yeniden canlandırılan meyve sabunu sanatı, Halk Eğitim Merkezi ’nde acılan kurslarla yeniden ilgi odağı olmaya başlamış. Zamanla bircok kadın tekrar meyve sabununa sarılmış, evlerini atolyeye cevirmiş. Gunumuzde ise yurtici ve yurtdışına ihrac edilen nadide el sanatı urunu olarak saltanatını surduruyor. Edirne ’deki her hanede meyve sabunu aranjmanlarına ve sepetlerine rastlamak mumkun.
[h=3]Meyve Sabunları Nasıl Yapılır? [/h]Meyve sabunu, birebir meyvelere benzeyen gorunuşleri ve ceşitli kokuların buluştuğu bir sus eşyası… El emeği goz nuru ile hazırlanıyor. Maliyeti duşuk, kazancı bol bir el sanatı… Karpuz, kavun, cilek, erik, elma, muz, kayısı, şeftali ve aklınıza gelebilecek butun meyveleri simgeleyen sabunlar uretilebiliyor. Yaklaşık 50 ceşit meyve figuru tasarlanabiliyor. Meyve sabunları sus ve hediye amacıyla uretiliyor; ancak uzerindeki boyayı kazıyarak sabun olarak da kullanılabilirsiniz. Tabi bu cok tercih edilen bir yontem değil.
Meyve sabunu uretimi icin kullanılan malzemeler şunlar; “dolon” adı verilen beyaz sabun, rende, leğen, su, gıda veya kumaş boyası, cila, sulu boya fırcası, ceşitli kalınlıkta teller, askılık…
Meyve sabunu yapımı icin ilk olarak beyaz banyo ve vucut sabunları rendelenerek sıcak suda yumuşatılıyor. Daha sonra yumuşatılan sabun hamur kıvamına gelinceye kadar yoğruluyor. Bir sure dinlendirilen sabun hamuru, el yordamı ile meyve figurleri haline getiriliyor. Oda sıcaklığında yaklaşık iki gun askılarda kurumaya bırakılan sabunlar, ardından hangi meyvenin şekli verilmişse gıda boyası ile o meyvenin rengine boyanıyor. Her rengi gıda boyası ile elde etmek zor. Bu sebeple kumaş boyası da kullanılabiliyor. Sap takılması gereken meyvelere tellerden sap yapılıyor. Cilalama işlemlerinin ardından sepetleme yapılıyor, hediyelik eşya konseptleri hazırlanıyor. Veya tek parca olarak piyasaya surulecekse ceşitli paketleme yontemleri uygulanıyor.
Meyvelerin turune gore farklı renklerde sabunlar da kullanılabiliyor. Orneğin uzum yapmak icin acık yeşil sabun kullanmak gerekiyor. Meyvelerin şekline gore farklı yontemler uygulanabiliyor. Şekil vermek icin de işin ehli olmak gerekiyor. Sabunu meyveye benzetmek gorunduğu kadar kolay değil. Her meyvenin farklı dokusu olduğu duşunulurse uygulamalar da farklı olacaktır. Meyve sabunları o kadar gercekci ki bir masadaki sepette bulunan meyve sabunlarını gercek meyve zannederek yemeyi duşunenler bile olabiliyor. Meyve sabunu insan sağlığı acısından da sakıncalı değil. Bir meyve sabunu 10 yıla kadar ozelliği bozulmadan kullanılabiliyor.
Meyve sabunun kokusu da onemli… Hatta gunumuzde meyve kokuları kullanılan kozmetik urunler Edirne ’nin meyve sabunundan esinlenerek uretilmiştir. Hangi meyve yapılmışsa o sabunun icine o meyvenin kokusunu veren esanslar veya kokular katılıyor. Sabunun yapım aşamasında hamuruna gul yağı da katılıyor. Gecmişte sabunların icine hangi meyve yapılıyorsa o meyve katılırmış ve sabun kokusunu o meyveden alırmış. Meyve sabunu sepeti bulunan bir oda ise insanı ferahlatarak rahatlama hissi veren kokularla kaplanıyor.
[h=4]Edirne Ekonomisine Katkısı [/h]Meyve sabunu, Edirne halkına onemli bir gelir kaynağı sağlıyor. Evlerinde meyve sabunu hazırlayarak hane ekonomisine katkı sağlayan bircok ev kadını bulunuyor. Hatta Edirneli en hanımları altın gunu yerine ‘meyve sabunu yapma ’ gunu duzenliyor. Evinde meyve sabunu yaparak ayda asgari ucretin birkac katı gelir elde eden ev hanımlar var. Bazı kadınlar da bu işi hobi olarak yapıyor. Meyve sabunu yapan bircok kadın aynı zamanda adeta terapi goruyor; cunku bu işle uğraşan kadınların psikolojik sorunlarının ortadan kalktığı da tespit edilmiş. Evlerin dışında cok sayıda atolye de bulunuyor. Bu atolyelerde kadınlar calışıyor.
Meyve sabunu sektoru artık farklı kulvarlara evrilmeye başladı. Gelen talepler uzerine orneğin artık sebze figurleri de yapılıyor. Veya sabundan uretilen gul kokulu kalpler, uğur bocekleri, yumurtalar…
Son yıllarda talebin ve uretimin artması sebebiyle meyve sabunlarının nitelik ve niceliğinde olumsuz değişimler yaşanıyor. Anlamsız ve garip kokulu meyve sabunları piyasaya suruluyor. Bu durum meyve sabununun geleceği acısından onemli bir sorun olarak ureticileri ve yetkilileri duşunduruyor.