Dişlerimiz; vucut fabrikamızın demirbaş işcileri, olmazsa olmazları ve besinlerin bizim icin anlam ifade edebilmesi adına gereken ilk askerlerimizdir. Diş protezleri ise, sancılı bir diş kaybı sonucunda tutunduğumuz, kendi dişlerimizin yerine gelen, ciğneyememenin zorluklarını birden yok eden kurtarıcı korumalarımızdır. Protez dişlerden once ana dişlerin korunması elbette ilk tercih edilecek durumdur. Fakat bazen dişlerimizin hayati onemini vaktinde kavrayamamak, bazen genetik olarak zayıf bir diş ve cene yapısına sahip olmak, bazen de ilerleyen yaşların getirmiş olduğu diş deformasyonları sebebiyle; sindirim sistemimizin vazgecilmez askerleri olan dişlerimizi kaybedebiliyoruz.

Dişlerin ağzımızdaki seruvenine bir yolculuk yapalım. Ağzımızda bebeklik doneminde belirmeye başlayan ilk dişlerimiz sut dişleri olarak adlandırılır. Bir insanın ilk dişleri 6 aylık iken cıkmaya başlar ve bebek 2 - 2,5 yaşına ulaştığında ağzındaki tum ilk dişlerinin cıkmış olması beklenir. 2,5 yaşına ulaşmış ve ağız sağlığı yerinde olan bir bebeğin; alt ve ust cenede 10 ’ar adet olmak uzere toplamda 20 adet sut dişi olmalıdır.
Sut dişlerinin bebeğe sağladığı uc onemli fayda vardır. Bunlardan ilki; konuşma, ikincisi; katı besinleri parcalayıp oğuterek sindirim sistemine gonderme, ucuncusu ise; kalıcı dişlerin yerlerini koruma. Bebekler genel olarak 7 yaşına kadar sut dişlerini kullanacak ve bu dişleri ile ilk kelimelerini telaffuz edecektir. Dolayısıyla sut dişeri ne kadar sağlıklı olursa bebek icin lisan gelişme sureci de o kadar rahat atlatılır.
Sut dişlerinin ardından genellikle 7 – 12 yaş arasında, ağızda daimi kalacak ve dokulduklerinde yerine yeni dişlerin cıkmayacağı kalıcı dişler surmeye başlar. 12 yaşındaki bir bireyin ağzında 14 ’u ust cenede 14 ’u ise alt cenede olmak uzere 28 adet kalıcı diş surmuş olmalıdır. 17-22 yaş arasında ise alt ve ust cenenin son kısımlarında sağlı sollu ikişer adet olmak uzere toplam 4 adet akıl dişi (yirmi yaş dişi) belirir. Yirmi yaş dişleri coğu bireyde cene kemiğine gomulu halde kalır ve bu dişler diğerlerine gore daha hızlı curur. Yirmi yaş dişleri gomulu cıkan bireylerde bu dişlerin curuyup, ağız sağlığını olumsuz etkilememesi icin cerrahi yontem ile alınması gerekebilir.
Sağlıklı bir bireyin minimum problem ile atlattığı diş seruveninin, karşımıza cıkardığı olumlu durumlarla birlikte yaşattığı sıkıntılı sureclerde olabilmektedir. Diş seruveninin en zor parcası ise diş kayıplarının yaşandığı donemdir. Cene kemiğinde ve dişlerdeki zayıflık, kazalar, yaşın ilerlemesi ile ortaya cıkan diş kayıpları gibi bircok etken ile kalıcı dişerimizi yitirebilmekte ve yerlerine yeni askerler edinmek icin diş protezlerini tercih etmek durumda kalabilmekteyiz.
Diş protezleri, dişin gorevlerini ve işlevlerini taklit eden yapay organlardır. Diş protezi ile ilgilenen diş hekimlerine Protodontist (Diş Protezi Uzmanı Diş Hekimi) denir. Ağzında diş eksikliği bulunan hastaların on muayene ve tetkikler sonucunda başvuracakları bolum ise Prostodonti bilim dalıdır.
Diş protezlerinin gunumuzde kullanılan 4 ceşidi mevcuttur.
1.İmplant dişler
2.Cene-yuz protezleri
3.Sabit protez
4.Hareketli protez
Dişlerin ağız icindeki işlevleri ve eksik dişin konumuna gore belirlenecek protez ceşidi ile diş eksikleri tamamlanıp ağızdaki ve ciğneme sağlığındaki deformasyonlar giderilmektedir.
Bazen koku sağlam olan kalıcı dişleri prepare edip kuculterek; uzeri kaplama kron ile kaplanır ve işlevsel, boyut ve şekil uyumu yakalamış bir forma getirilirken, bazen de kırılıp duşmuş ve yeri boş kalan dişlerin yerlerine ceşitli tekniklerle yapılan yapay dişler yerleştirilerek eksik veya işlevsiz dişler, protez diş yoluyla duzeltilmiş olur.
İmplant protezleri; implant, canlı dokular icine yerleştirilen, cansız ve işlevsellik kazandırıcı maddedir. Dişli olması gereken bir bolumun dişini kaybederek yerinin boş kaldığı durumlarda, direkt olarak o bolgeye ait dişin yapı ve şekline uygun ,cansız bir materyalin yerleştirilmesi şeklinde uygulanır. Halk arasında ‘‘Vidalı diş ’ ’ olarakta bilinen implant protezleri, şuan yaygın olarak kullanılan ve diş kayıplarında en etkili cozum olarak gorulen bir protez ceşididir. İmplant diş iki kısımdan oluşur. İlk kısım cene kemiğine yerleştirilen ve doğal dişin koku yerine gecen titanyum yapılı metal kok kısmıdır. İkinci kısım ise titanyumdan yapılan kokun uzerini kaplayan, doğal dişteki diş minesi yerini alacak ve ağız icinde diş gibi gorulecek kısımdır. Bu bolum seramik, porselen veya diş minesi işlevini gorebilecek yapıya uygun başka bir madde olabilmektedir. Eksik dişin yerini implant ile doldurmaya karar veren hastaların; cene kemiğinin, bu işlem icin gereken sağlık olcutlerine uygun olması ve işlemi gercekleştirecek olan hekimin de işinin tam ehli olmasına ozen gostermeleri gereklidir. İmplant uygulamaları oldukca zahmetli ve kullanılan malzemeler de kalitesi gereği diğer tedavi yontemlerinden oldukca pahalıdır. Dolayısıyla ehil ellerde ve uygun hastalarda verimli sonuc alınabilmektedir.
Cene ve yuz protezleri; bireyin cene ve yuz bolgesindeki eksiklikleri tamamlamak icin kullanılan protez ceşididir. Hastalık, kaza, doğuştan gelen yapısal etkenler ile dış gorunuşun normal olmaması durumlarında tercih edilir. Cene ve yuz protezlerinin amacı, fiziki goruntudeki deformasyonları duzeltmek, kişinin dış gorunuşundeki eksiklerden kaynaklanan konuşma ve ciğneme yaparken karşılaştığı zorlukları gidermek ve bireyi sosyal hayattan uzaklaştıran olumsuz fiziki durumu ortadan kaldırmaktır.
Sabit protezler; ağızdaki doğal dişlerden destek alınarak ya da direkt olarak doğal dişlerin uzerinde işlem uygulayarak, estetik goruntunun duzeltilip diş eksiklerini tamamlama yontemidir.
Boyut veya şeklinde bir anormallik olan dişler trimlenerek kucultulur. Kuculen dişin ust kısmı, porselen yada porselenden daha dayanıklı ve ağız icine uyumlu olan bir madde ile kaplanır. Gerekli durumlarda kaplama kronun altına yani kucultulen diş ile ust kaplamanın arasına metal alaşımlar yerleştirilerek sabit protezin dayanıklılığı artırılabilir. Sabit protez ile dişin estetik ve fonksiyonel eksiklikleri giderilebileceği gibi, kopru yontemi ile de eksik dişler tamamlanabilmektedir. Başta ve sonda kalıcı dayanıklı dişler olmak şartıyla; bu dişler kopru ayağı şeklinde kullanılarak aradaki diş eksikliği olan bolgeye kalıcı yeni yapay dişler yerleştirilir. Sabit protezler ile hem tek diş uzerindeki deformasyonlar giderilirken, hem de diş eksikleri kopru yontemiyle tamamlanabilmektedir. Sabit protezler ağız icinde kalıcıdır yani takıp cıkarılmazlar.
Hareketli protezler; hastanın dilediği zaman takıp cıkarabileceği, uzerinde eksik dişlerinin dizayn edilip yerleştirildiği protezlerdir. Hareketli protezler beş ceşittir. Bazıları tam dişsizlik durumunda kullanılan ve ağızda tek bir dişin bile olmadığı hastalara uygulanan tam protezlerdir. Bazılarında ise tedavi oncesi gecici olarak kullanılacak dişlerin yerine gelen immediat protezler kullanılır. İmplant tedavisinden once, diş boşluğunu gecici olarak immediat protez doldurur. Ağızda belirli bolgelerin dişli olması halinde ise cengelli veya cengelsiz hareketli protezler yani ağızda sabit olmayan kopruler kullanılır.
Diş tedavisinde kullanılan protez ceşitleri ve secilen tedavi yontemi; hastanın gereksinimlerine, ağız sağlığına veya hangi işlevlerinin yetersiz olduğuna, hastanın maddi imkanına, diş hekiminin işindeki yetkinliğine bağlı olarak belirlenmektedir. Diş protezinin gerekeceği durumlar hastaya aktarılmalı ve protez dişin sağlayacağı avantajların yanında dezavantajlarından da bahsedilmelidir. Her hastaya implant tedavisinin uygun olmayacağı gibi her diş eksikliğinde de aynı tedavi yontemi kullanılamayabilir. Dolayısıyla secilecek yontemin; hastanın yakındığı problemi baz alınarak, ona uygun en verimli yontem olması amaclanmalı ve hasta - hekim işbirliğine buyuk onem verilmelidir.
[h=4]Diş Protezinin Temizliği ve Bakımı [/h]Yeni dişlerinize kavuştuktan sonra sizi bekleyen cok onemli bir aşama daha var. Elbette protezinizin temizliği ve bakımı. Bircok bireyin kalıcı dişlerine veda etmesinin nedenlerinden ilki ve en onemlisi diş temizliğine dikkat etmemeleridir. Temiz bir ağız icinde elbette dişlerde tam verim ile calışacak ve sağlamlıklarını muhafaza edecektir. Kaldı ki daimi dişlerinin tamamını veya bir kısmını kaybedip, artık protez dişleri ile devam edecek olan bireyler ağız ve diş temizliği konusunda azami olcude dikkat etmeli ve gereken ozeni gostermelidir. Diş protezinizin temizliği konusunda dikkat etmeniz gereken noktaları sıralayacak olursak;

Sabit protez kullanan bireylerin yapay dişleri ağızlarına kalıcı olarak yerleştirildiğinden cıkarıp temizleme imkanı olmayacaktır. Bu nedenle sabit protez kullanan hastalar; kolaylıkla ulaşılabilen ve pratik bir arac olan diş ipleri ile protez dişlerinin aralarındaki gıda kalıntılarını temizlemelidirler. Diş ipinin yanı sıra, protez dişler icin ozel olarak uretilen diş fırcaları ve yine diş protezlerine zarar vermeyecek maddelerden uretilen diş macunları ile protez dişlerini fırcalayarak gunluk diş temizliklerini yapmalıdırlar. Ayrıca her 6 ayda bir diş hekimine giderek protezlerinde oluşması muhtemel olan tartar ve diş taşlarını da uzman gozetiminde temizletebilirler.
Hareketli protez kullanan hastalar ise diş protezinin temizliği ve bakımını yaparken protezlerini cıkarıp takabildiklerinden daha rahat bir işlem uygulayacaklardır. Protezlerini her gunun sonunda cıkarıp , once ılık suda ozel fırcalarla yıkayıp fırcalamalı, sonrada temiz suya katacakları protez dezenfekte edici suların icinde kısa bir sure bekletmelidirler. Ayrıca diş protezinde kullanılan malzemelerin fırcalama ve temizlik sularından cabuk etkilenip aşınabileceği de duşunulerek her 6 ayda bir diş hekimine kontrollerini yaptırmalıdırlar.

[h=4]Protez Dişlerin Kullanım Omrunu Etkileyen Faktorler [/h]Protez dişleriniz ile yaşamaya başladıktan sonra ilk haftalar alışma sureci gecirecek ve bu surecte, sanki ağzınızda yerleşmiş yabancı bir madde hissi veren proteziniz ile uyumlu ciğnemeler yapmaya calışacaksınız. 1-2 hafta icinde ağzınızla uyumlu hale gelecek olan diş protezinizi artık yadırgamıyor ve onu daimi dişlerinizden ayırmıyor olacaksınız. Bu sureclerde protez dişlerin kullanım omru ile ilgili yapmanız gereken en onemli uygulama elbette dişlerinizin temizliğine ve bakımına onem vermek olacaktır. Diş protezlerinin her hastaya uygulama şekli nasıl farklı ise, her diş protezinin de hastanın ağzındaki kullanım omru o protezi kullanan hastanın ağız hijyenine ve sağlık durumuna bağlı olarak farklılık gosterecektir. Diş protezinin gunluk ve genel rutin bakımına ozen gosteren ve protezi bilincli ellerde hazırlanıp hastaya uygulanan bireylerin buyuk coğunluğu yapay dişlerini 7-15 yıl rahatlıkla kullanabilmektedir. Fakat diş protezlerine bunun gibi belirli sayılarla omur bicmek hic doğru olmayacaktır. Cunku; en mukemmel malzemeler ile ve kusursuz bir tasarım kullanarak dizayn edilen bir diş protezi hastaya uygulansa bile, hastanın diş fırcalama sıklığı, protezinin bakımını vaktinde yapması, ağzındaki diğer dişlerin sağlığı veya protezi ile sert cisimleri kırmaya calışması gibi etkenlerle diş protezinin kullanım omru etkilenecektir. Diş protezinizi kullanırken dikkat etmeniz gereken ve protez dişlerin kullanım omrunu etkileyen faktorleri kısaca şoyle sıralayabiliriz;

Protez dişlerin gunluk ve genel temizliğine onem verilmelidir.
Protez dişer, 6 ayda bir diş hekimi kontrolunden gecirilmelidir.
Dişler ile ceviz, fındık gibi sert kabuklu gıdalar kırılmamalı ve diş araları yabancı cisim ile kurcalanmamalıdır.
Dezenfekte edici sıvılar uzun sure proteze temas ederse onu aşındıracağından, temizlik sırasında kimyasal sularla diş protezinin temas suresi ayarlanmalıdır.
Protezde bir temassızlık, kendiliğinden cıkma, ağızdaki dişlerde ağrı veya iltihaplanma gibi olumsuz durumlar hissedilirse hemen diş hekimine muracaat edilmelidir.

TUĞBA ŞİMŞEK
DİŞ PROTEZ TEKNİKERİ - FEN BİLİMLERİ OĞRETMENİ