Platin, kimyasal ozellikleri ve nadir bulunması sebebiyle dunyadaki en pahalı ve değerli metaller arasında yer alır.
Platin, değerli metal elementler arasında en cok kullanılan metaldir. Takılardan sağlığa, otomotivden kimya sektorune kadar giderek genişleyen kullanım alanına sahip. Dunyadaki platin rezervinin yuze 90 ’ı Guney Afrika ’da yer alıyor. Turkiye ’de platin rezervi bulunmuyor. Kalay beyazı veya gumuş veya celik grisi metalik rengi ile ozellikle kuyumculukta cok sık kullanılan ve altından daha değerli metal olan platini yakından tanıyalım.
[h=4]Platinin Tarihcesi [/h]İspanyolca “platina” kelimesinden gelen ve “kucuk gumuş” anlamındaki platin, tarihi MO 700 ’lu yıllara dayanan bir metal. Antik Mısır ’daki bazı objelerde platin izine rastlanmıştır. Platin, tarihte gumuşle karıştırılıyordu veya altına yakın bir değer biciliyordu. İtalyan filozof Julius Caesar Scaliger, bir makalesinde 1557 yılında Orta Amerika yerlilerin kullandığı takıların platinden olduğunu yazmıştır. Paris Louvre Muzesi ’nde bulunan kucuk bir kutunun dunyadaki en eski platin urunu olduğu tahmin edilmektedir.
Platin, ilk olarak Kolombiya ’daki altın madeni yataklarında, ardından Rusya ’da keşfedilmiştir. 1735 yılında İspanyol donanma subayı Antonio Ulloa, Kolombiya ve Peru ’daki gezisi sırasında beyaz metalden yapılmış mayınlar buldular. Bu mayınları İspanya ’ya goturen Ulloa, İspanya ’da actığı mineraloji laboratuvarında bu mayınları inceledi ve mayınlarda platin kullanıldığını tespit etti. Ardından 1748 yılında platinle ilgili sistematik calışmalar yaptı. İngiliz kimyager Charles Wood, 1741 yılında platini izole etti. İlk saf platin 1803 yılında İngiliz kimyacı William Hyde Wollastan tarafından elde edildi ve Wollastan platin icin “soylu bir metal” tanımını yaptı. Kral XV. Louis, platini “krallara layık metal” olarak nitelemiştir.
1888 yılında Kanada Sudbury ’daki bakır ve nikel madenlerinde platin bulundu. Ardından Guney Afrika ’daki Bushveld Igneous Kompleksi (Bir jeolojik oluşum) derelerinde kulceler halinde platin cevherleri keşfedildi. (Burada bulunan platin rezervlerinin dunyadaki toplam rezervin yuzde 75 ’ine tekabul ettiği tespit edildi.)
19. yuzyılda platinin katalizor olarak kullanılabileceği keşfedildi. Bu keşfi yapan isim ise Alman kimyacı Johann Wolfgang Doberreiner ’dir. Platinin kullanıldığı ilk katalitik donuşturucu 1975 yılında kuruldu. Daha sonraki yıllarda platinin onemi daha da artarak takı sektoru başta olmak uzere bircok alanda kullanılmaya başlandı.
[h=3]Kimyasal Ozellikleri [/h]Kimyasal sembolu “Pt” olan platin, element tablosunun 8-B grubunda yer alır. Atom numarası 78, atom ağırlığı 195,09 ’dur. Cekirdeğinde 78 proton, 117 notron vardır. Bir geciş metalidir. Metalik parlaklıkta gorunuşe ve kubik kristal sistemine sahip platinin kristalleri kucuk taneler ve pullar halindedir. Bazik ve ultrabazik kayalarda, plaser yani kırıntı yataklarda, kontakt metaformik yataklarda ve kuvars damarlarındaki cevherlerde bulunur.
Yumuşak, işlenebilir, metalik bir elementtir. Altın ve elmasla benzer ozellikler gosterir. Platinin bulunduğu element grubunda rutenyum, rodyum, paladyum, osmiyum ve iridyum gibi değerli metaller de bulunur. Bu gruba “platin metalleri” adı da verilir. Hepsi birbirine benzer ve kombine edilebilir. Doğada genelde saf olarak değil “platin metalleri” grubundaki metallerin cevherlerinde birlikte bulunurlar. Bakır ve nikel cevherlerinde de rastlanabilmektedir. Grubundaki değerli metallerle birlikte altın, nikel, kobalt ve tungsten gibi metallerle ceşitli alaşımlarda kullanılır. Bu alaşımlar bircok sektorun hammaddesidir. Orneğin kobalt ile manyetik alaşım oluşturur. Bunun dışında bircok bileşikte de kullanılabilir.
Katı, toz ve yumuşak olarak elde edilebilir. Oda sıcaklığında gumuşten iki kat daha yoğundur. 1772 derecede erir, 3827 derecede kaynar. Havadan etkilenmez ve oksijen ve kukurtle birleşmez. Bu ozelliği sebebiyle parlaklığını korur. Bu sebeple takı ve mucevherlerde tercih edilir. Suda ve asitlerde cozunmez; sıcak alkalilerde aşınabilir. Asitlere karşı dayanıklıdır. Paslanmaz, toksik değildir. Elektrik ve ısı iletebilir. Sıcak altın suyunda cozunur. Yuksek sıcaklıklarda flor, klor, fosfor, kukurt ve arsenikle reaksiyona girer. Atmosferik korozyona ve kimyasal reaktiflere karşı dayanıklıdır. Cok yoğun ve ağır bir elementtir. Platinden yapılan kenarları 1 metre uzunluğundaki kupun ağırlığı 21,5 tondur. Celikten 3 kat, mermerden 8 kat daha ağırdır.
[h=3]Nerelerde Kullanılır? [/h]Endustride kullanımı oldukca yaygındır. Onemli bir katalizordur yani kendi yapısında herhangi bir değişiklik olmadan kimyasal bir tepkime sağlayabilir veya tepkimenin hızını değiştirebilir. Bu ozelliği sebebiyle ham petrol ve petrol urunlerinde etkin bir katalizordur. Katalizor olarak kukurt trioksit ve sulfurik asit oluşumunda da kullanılır. Ayrıca sağlık sektorunde ilaclar ve vitaminlerde de tercih edilir. Yakıt pillerindeki kimyasal reaksiyonlardan elektrik elde etmek icin katalizor olarak kullanılır.
Kararlı bir metal olması sebebiyle otomotiv sektorunun de gozde metalleri arasında yer alır. Aracların egzozlarındaki katalitik konvertorlerde kullanılan platin, egzoz gazlarındaki zararlı emisyon oranını duşurur.
Platin, takı ve mucevherlerde kullanılan onemli bir metal. Paslanmaması, parlaklığını kaybetmemesi gibi ozellikleri sebebiyle bu sektorde cok tercih edilir. Cok ideal bir takı malzemesidir. Altından daha değerlidir ve altınla birlikte kurulan alaşımlarla ceşitli takılar tasarlanabilir. Platin-altın alaşımı; gumuş ve beyaz altın gorunumlu ve son yıllarda cok tercih edilen bir metal alaşımdır. Yumuşak bir metal olması sebebiyle kolay işlenebilir ve ceşitli tasarımlar icin uygun şekiller verilebilir. Alyans, yuzukler, kolyeler, bilezikler, kupeler, piercing, pim gibi bircok takıda kullanılır. Saf veya alaşımlı platinler takılarda kaplama olarak da kullanılabilmektedir.
Platin, kanser ilaclarında da kullanılıyor. Sisplatin ve karboplatin adı verilen platin bazlı kanser ilaclarının toksik yan etkileri gorulebiliyor. Kalp pillerinde kullanılan pacemaker elektrotlarının uretiminde de iletkenliği sebebiyle ideal bir metaldir.
Platin-kobalt alaşımları ile cok guclu mıknatıslar uretilir. Elektromıknatıslardan saat mıknatıslarına kadar her tur mıknatısta platin ve alaşımlarına rastlanabilir. Termometrelerde de platin kullanılmaktadır. Platin rezistanslı termometreler -190 derece ile 600 derece arasındaki sıcaklıkları hassasiyetle olcebilir.
Platinin kullanıldığı diğer sektor ve urunleri şoyle sıralayabiliriz: Kimyasal kaplar, maden eritme potaları, tıp aletleri, implantlar, cam ve porselen boyaları, sus eşyaları, kimyasal analiz elektrotları, buji elektrotları, cam icindeki rezistanslarda ve elektrik kontakları ve devrelerinde, kuyumculuktaki kaplamalar, elektrik devreleri kaplamaları, elektrokimyasal banyolarda, fuzelerin uc konileri, jet motorları kaplamaları, saatler…
Bu arada bir not duşelim: Bazı rahatsızlıkların tedavisinde ve ozellikle kemik cerrahisinde kullanılan metallerin platin olduğu yonunde genel bir inanış vardır. Aslında bu metaller; celik, titanyum, vitalyum veya krom kobalt alaşımlarından oluşan metallerdir. İmplant olarak da bilinen bu metaller platin değildir. Cok nadir bazı implantlarda platin kullanılabilmektedir.
[h=4]Nerelerde Bulunur? [/h]Guney Afrika başta olmak uzere Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Rusya, Brezilya, Kolombiya, Kanada, Meksika ’da platin rezervleri bulunur. Bu rezervlerin yuzde 90 ’ı Guney Afrika ’dadır. Yuzde 10 ’luk rezervi de diğer ulkeler paylaşır. Ender bulunan metallerden olan platinin dunyadaki toplam rezervi 16-17 bin ton civarındadır. Platin rezervlerindeki saf platin iceriği de oldukca duşuktur. Orneğin cevherin kalitesine gore 1 tonluk platin cevherinden 3-5 gram saf platin elde edilebilir. Bu da platinin neden ender bulunduğunu ve pahalı olduğunu acıklıyor.
Turkiye ’de platin ve bu gruptaki paladyum ve rodyum gibi değerli metallerin rezervleri bulunmuyor. Ancak bazı universitelerdeki laboratuvarlarda bu metallerin atıklarından yuzde 100 ’e yakın oranlarda saflaştırma yapılabiliyor. Marmara Universitesi Metalurji ve Malzeme Muhendisliği Bolumu ’nde bu konuda ciddi calışmalar yapılıyor. Hurda metaller saflaştırılarak platin grubu metaller uretilebiliyor.
Platin, değerli metal elementler arasında en cok kullanılan metaldir. Takılardan sağlığa, otomotivden kimya sektorune kadar giderek genişleyen kullanım alanına sahip. Dunyadaki platin rezervinin yuze 90 ’ı Guney Afrika ’da yer alıyor. Turkiye ’de platin rezervi bulunmuyor. Kalay beyazı veya gumuş veya celik grisi metalik rengi ile ozellikle kuyumculukta cok sık kullanılan ve altından daha değerli metal olan platini yakından tanıyalım.[h=4]Platinin Tarihcesi [/h]İspanyolca “platina” kelimesinden gelen ve “kucuk gumuş” anlamındaki platin, tarihi MO 700 ’lu yıllara dayanan bir metal. Antik Mısır ’daki bazı objelerde platin izine rastlanmıştır. Platin, tarihte gumuşle karıştırılıyordu veya altına yakın bir değer biciliyordu. İtalyan filozof Julius Caesar Scaliger, bir makalesinde 1557 yılında Orta Amerika yerlilerin kullandığı takıların platinden olduğunu yazmıştır. Paris Louvre Muzesi ’nde bulunan kucuk bir kutunun dunyadaki en eski platin urunu olduğu tahmin edilmektedir.
Platin, ilk olarak Kolombiya ’daki altın madeni yataklarında, ardından Rusya ’da keşfedilmiştir. 1735 yılında İspanyol donanma subayı Antonio Ulloa, Kolombiya ve Peru ’daki gezisi sırasında beyaz metalden yapılmış mayınlar buldular. Bu mayınları İspanya ’ya goturen Ulloa, İspanya ’da actığı mineraloji laboratuvarında bu mayınları inceledi ve mayınlarda platin kullanıldığını tespit etti. Ardından 1748 yılında platinle ilgili sistematik calışmalar yaptı. İngiliz kimyager Charles Wood, 1741 yılında platini izole etti. İlk saf platin 1803 yılında İngiliz kimyacı William Hyde Wollastan tarafından elde edildi ve Wollastan platin icin “soylu bir metal” tanımını yaptı. Kral XV. Louis, platini “krallara layık metal” olarak nitelemiştir.
1888 yılında Kanada Sudbury ’daki bakır ve nikel madenlerinde platin bulundu. Ardından Guney Afrika ’daki Bushveld Igneous Kompleksi (Bir jeolojik oluşum) derelerinde kulceler halinde platin cevherleri keşfedildi. (Burada bulunan platin rezervlerinin dunyadaki toplam rezervin yuzde 75 ’ine tekabul ettiği tespit edildi.)
19. yuzyılda platinin katalizor olarak kullanılabileceği keşfedildi. Bu keşfi yapan isim ise Alman kimyacı Johann Wolfgang Doberreiner ’dir. Platinin kullanıldığı ilk katalitik donuşturucu 1975 yılında kuruldu. Daha sonraki yıllarda platinin onemi daha da artarak takı sektoru başta olmak uzere bircok alanda kullanılmaya başlandı.
[h=3]Kimyasal Ozellikleri [/h]Kimyasal sembolu “Pt” olan platin, element tablosunun 8-B grubunda yer alır. Atom numarası 78, atom ağırlığı 195,09 ’dur. Cekirdeğinde 78 proton, 117 notron vardır. Bir geciş metalidir. Metalik parlaklıkta gorunuşe ve kubik kristal sistemine sahip platinin kristalleri kucuk taneler ve pullar halindedir. Bazik ve ultrabazik kayalarda, plaser yani kırıntı yataklarda, kontakt metaformik yataklarda ve kuvars damarlarındaki cevherlerde bulunur.
Yumuşak, işlenebilir, metalik bir elementtir. Altın ve elmasla benzer ozellikler gosterir. Platinin bulunduğu element grubunda rutenyum, rodyum, paladyum, osmiyum ve iridyum gibi değerli metaller de bulunur. Bu gruba “platin metalleri” adı da verilir. Hepsi birbirine benzer ve kombine edilebilir. Doğada genelde saf olarak değil “platin metalleri” grubundaki metallerin cevherlerinde birlikte bulunurlar. Bakır ve nikel cevherlerinde de rastlanabilmektedir. Grubundaki değerli metallerle birlikte altın, nikel, kobalt ve tungsten gibi metallerle ceşitli alaşımlarda kullanılır. Bu alaşımlar bircok sektorun hammaddesidir. Orneğin kobalt ile manyetik alaşım oluşturur. Bunun dışında bircok bileşikte de kullanılabilir.
Katı, toz ve yumuşak olarak elde edilebilir. Oda sıcaklığında gumuşten iki kat daha yoğundur. 1772 derecede erir, 3827 derecede kaynar. Havadan etkilenmez ve oksijen ve kukurtle birleşmez. Bu ozelliği sebebiyle parlaklığını korur. Bu sebeple takı ve mucevherlerde tercih edilir. Suda ve asitlerde cozunmez; sıcak alkalilerde aşınabilir. Asitlere karşı dayanıklıdır. Paslanmaz, toksik değildir. Elektrik ve ısı iletebilir. Sıcak altın suyunda cozunur. Yuksek sıcaklıklarda flor, klor, fosfor, kukurt ve arsenikle reaksiyona girer. Atmosferik korozyona ve kimyasal reaktiflere karşı dayanıklıdır. Cok yoğun ve ağır bir elementtir. Platinden yapılan kenarları 1 metre uzunluğundaki kupun ağırlığı 21,5 tondur. Celikten 3 kat, mermerden 8 kat daha ağırdır.
[h=3]Nerelerde Kullanılır? [/h]Endustride kullanımı oldukca yaygındır. Onemli bir katalizordur yani kendi yapısında herhangi bir değişiklik olmadan kimyasal bir tepkime sağlayabilir veya tepkimenin hızını değiştirebilir. Bu ozelliği sebebiyle ham petrol ve petrol urunlerinde etkin bir katalizordur. Katalizor olarak kukurt trioksit ve sulfurik asit oluşumunda da kullanılır. Ayrıca sağlık sektorunde ilaclar ve vitaminlerde de tercih edilir. Yakıt pillerindeki kimyasal reaksiyonlardan elektrik elde etmek icin katalizor olarak kullanılır.
Kararlı bir metal olması sebebiyle otomotiv sektorunun de gozde metalleri arasında yer alır. Aracların egzozlarındaki katalitik konvertorlerde kullanılan platin, egzoz gazlarındaki zararlı emisyon oranını duşurur.
Platin, takı ve mucevherlerde kullanılan onemli bir metal. Paslanmaması, parlaklığını kaybetmemesi gibi ozellikleri sebebiyle bu sektorde cok tercih edilir. Cok ideal bir takı malzemesidir. Altından daha değerlidir ve altınla birlikte kurulan alaşımlarla ceşitli takılar tasarlanabilir. Platin-altın alaşımı; gumuş ve beyaz altın gorunumlu ve son yıllarda cok tercih edilen bir metal alaşımdır. Yumuşak bir metal olması sebebiyle kolay işlenebilir ve ceşitli tasarımlar icin uygun şekiller verilebilir. Alyans, yuzukler, kolyeler, bilezikler, kupeler, piercing, pim gibi bircok takıda kullanılır. Saf veya alaşımlı platinler takılarda kaplama olarak da kullanılabilmektedir.
Platin, kanser ilaclarında da kullanılıyor. Sisplatin ve karboplatin adı verilen platin bazlı kanser ilaclarının toksik yan etkileri gorulebiliyor. Kalp pillerinde kullanılan pacemaker elektrotlarının uretiminde de iletkenliği sebebiyle ideal bir metaldir.
Platin-kobalt alaşımları ile cok guclu mıknatıslar uretilir. Elektromıknatıslardan saat mıknatıslarına kadar her tur mıknatısta platin ve alaşımlarına rastlanabilir. Termometrelerde de platin kullanılmaktadır. Platin rezistanslı termometreler -190 derece ile 600 derece arasındaki sıcaklıkları hassasiyetle olcebilir.
Platinin kullanıldığı diğer sektor ve urunleri şoyle sıralayabiliriz: Kimyasal kaplar, maden eritme potaları, tıp aletleri, implantlar, cam ve porselen boyaları, sus eşyaları, kimyasal analiz elektrotları, buji elektrotları, cam icindeki rezistanslarda ve elektrik kontakları ve devrelerinde, kuyumculuktaki kaplamalar, elektrik devreleri kaplamaları, elektrokimyasal banyolarda, fuzelerin uc konileri, jet motorları kaplamaları, saatler…
Bu arada bir not duşelim: Bazı rahatsızlıkların tedavisinde ve ozellikle kemik cerrahisinde kullanılan metallerin platin olduğu yonunde genel bir inanış vardır. Aslında bu metaller; celik, titanyum, vitalyum veya krom kobalt alaşımlarından oluşan metallerdir. İmplant olarak da bilinen bu metaller platin değildir. Cok nadir bazı implantlarda platin kullanılabilmektedir.
[h=4]Nerelerde Bulunur? [/h]Guney Afrika başta olmak uzere Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Rusya, Brezilya, Kolombiya, Kanada, Meksika ’da platin rezervleri bulunur. Bu rezervlerin yuzde 90 ’ı Guney Afrika ’dadır. Yuzde 10 ’luk rezervi de diğer ulkeler paylaşır. Ender bulunan metallerden olan platinin dunyadaki toplam rezervi 16-17 bin ton civarındadır. Platin rezervlerindeki saf platin iceriği de oldukca duşuktur. Orneğin cevherin kalitesine gore 1 tonluk platin cevherinden 3-5 gram saf platin elde edilebilir. Bu da platinin neden ender bulunduğunu ve pahalı olduğunu acıklıyor.
Turkiye ’de platin ve bu gruptaki paladyum ve rodyum gibi değerli metallerin rezervleri bulunmuyor. Ancak bazı universitelerdeki laboratuvarlarda bu metallerin atıklarından yuzde 100 ’e yakın oranlarda saflaştırma yapılabiliyor. Marmara Universitesi Metalurji ve Malzeme Muhendisliği Bolumu ’nde bu konuda ciddi calışmalar yapılıyor. Hurda metaller saflaştırılarak platin grubu metaller uretilebiliyor.