Bakır, dunyada kullanılan en eski metallerden biridir. Yuksek ısı ve elektrik iletkenliği gibi onemli ozellikleri bakırı vazgecilmez hale getirmiştir.
Bakır, dunyada en cok kullanılan metaller arasında ikinci sırada yer alır. Eski cağlardan bu yana insanlara fayda sağlayan bakıra olan talep ekonomik ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak giderek artıyor. Bakır, hemen hemen butun sektorlerde bir şekilde kullanılıyor ve tuketimi binlerce tonluk rakamlara ulaşmış durumda. Yuksek ısı ve elektrik iletkenliği, korozyona dayanıklılığı ve kolay işlenebilmesi gibi başlıca ozellikleri sebebiyle bircok urunun hammaddesi konumunda.
Ekonomik piyasalar icin uretilen bir emtia kalemi olan bakır, değerli metaller piyasasında işlem goren yatırım aracıdır. İnsan, hayvan ve bitkilerin sağlığı icin de onemli bir metal olan bakır, bircok gıdada ceşitli oranlarda bulunur. Gecmişten gunumuze el sanatlarından takılara, muzik aletlerinden kaplama malzemelerine kadar bircok alanda kullanılan bakırın gelişmiş ulkelerde kişi başı yıllık tuketimi 10 kilograma kadar yukseldi. Bakır; endustri, sanayi ve makineler icin vazgecilmez bir metal olarak varlığını surduruyor.
[h=4]Bakırın Tarihcesi [/h]Bakır, tarih oncesi yani “prehistorik” doneme ait bir metal. MO 8000 ’li hatta 9000 ’li yıllara kadar uzanan bir tarihe sahip. İnsanın kullandığı en eski ve ilk metal olduğu tahmin ediliyor. Taş Devri ’nde bıcak ve cekiclerde; Tunc Devri ’nde ise daha gelişmiş objeler ve aletlerin yapımında bakır kullanılmış. Kuzey Irak ’taki bir arkeolojik kazıda bulunan bakır kolyenin MO 8700 ’lu yıllara ait olduğu tespit edilmiş. MO 5000 ’li yıllarda kullanımı artan bakır, MO 3700 ’lu yıllarda tuncla birlikte bazı objelerde kullanılmış. Cin ’deki Şu King Destanı ’nda da bakırdan bahsedilirken, Anadolu ’da Bakır Cağ kalıntıları bulunmuştur. İran ’daki arkeolojik kazılarda MO 4500 ’lu yıllara ait bazı eşyalarda dovulmuş bakır kullanıldığı tespit edilmiş. Mısır ’daki arkeolojik kazılarda da MO 3600 ’lu yıllara ait takılarda ve sus eşyalarından bakır izine rastlanmıştır. Eski Mısır ’da ve Romalılarda su taşımak veya depolamak icin bakır malzemeler kullanılmış.
Dunyadaki en eski bakır yataklarının Kıbrıs ’ta olduğu duşunuluyor. Bu sebeple hemen hemen butun diller bakırın “Cu” sembolunu Latince “Aes Cyprium” kelimesinden almıştır. Bu kelime, Roma doneminde bakıra verilen isimdir aynı zamanda. “Kıbrıs metali” olarak da bilinir. Romalıların bakır ihtiyacını Kıbrıs ’taki bakır yataklarından karşılaması sebebiyle bu ad verilmiş. Zamanla “cuprum” olarak kullanılmış ve bu sebeple simgesi “Cu” olarak belirlenmiş.
Amerika Birleşik Devletleri ’ndeki (ABD) tarihi sikkelerde ve silahlarda bakır ve alaşımlarına rastlanmıştır. Anadolu ’daki bircok arkeolojik kazıda da bakır malzemeler bulunmuştur. Catalhoyuk ’teki kazılarda cevherden bakır edildiğine dair kanıtlar ortaya cıkarılmıştır. Cayonu ve Suber ’deki kazılarda da dovme tekniği ile iğne ve kanca gibi bazı malzemeler ile sus eşyaları bulunmuştur. Guneydoğu Anadolu ’da bulunan 3 adet bakır iğnenin dunyadaki en eski metal eşya olduğu tahmin edilmektedir. Osmanlı İmparatorluğu doneminden Cumhuriyet donemine kadar da bakır bircok eşyanın ana unsuru olarak kullanılmıştır.
[h=3]Kimyasal Ozellikleri [/h]Bakır, kimyasal sembolu “Cu” olan bir metal. Atom numarası 29 ’dur. Erime noktası 1083 iken, 2300 derecede kaynar. Elektrik iletme oranı yuzde 99.95 ’dir. Gumuşten sonra elektriği en yuksek oranda ileten metaldir. Isıyı da yuksek oranda iletir ve bu ozelliği sebebiyle mutfak eşyalarında kullanılmaktadır. Yumuşaktır, dovulebilir, kolay işlenir. Altın, gumuş, cıva ve platinden aktiftir; hidrojenden pasiftir. Rengi, altın gibi doğal olan bir metaldir. Kırmızımsı veya kahverengi renklerinde bulunur. Kubik kristal sistemine sahiptir ve bu sebeple soğuk olarak işlenebilir.
Bakır cevherleri; doğada genellikle az miktarda nabit, oksitli, sulfurlu ve kompleks halde bulunur. Serbest veya bileşik olarak bulunabilir. Kalkoporit (bakır, demir, sulfur minerali) ve bornit mineral cevherlerinden ergitme, yıkama ve elektroliz yontemleriyle uretilir. En onemli kaynağı kalkoporit mineralleridir. Bakırın oksitli cevherleri atakamit, azurit, krizokol, kuprit, malahit, melakonit olarak; sulfurlu cevherler ise enargit, bornit, pirit ve tedraedrit olarak adlandırılır. Kayalar, toprak, deniz bitkilerinin kulleri, deniz mercanları, okyanus camuru, nehir kumu gibi alanlarda bulunur.
Gunumuzde 400 ’den fazla bakır alaşımı kullanılmaktadır. Pirinc ve bronz alaşımları ozellikle takılarda cok yaygın kullanılır. Pirinc, tunc, nikel ve aluminyum alaşımları da madeni paraların uretiminde kullanılır. Ozellikleri arasında en onemlileri; ısı ve elektrik iletkenliğinin cok yuksek olması, aşınmaya ve korozyona karşı direncli yapısı ve maddeden cekilebilme ve dovulebilme olarak sayılabilir. Bu sebeple bakır, bircok alaşımın yapıtaşı olmuştur. Hidroklorik asit, nitrik asit ve sulfurik asit gibi asidik maddelerle tepkimeye girer.
Bakır oksitlendiğinde sulfat, nitrat ve klorurle ceşitli bileşikler meydana getirir. Bu bileşiklerin yemeklere karışması halinde “bakır calması” adı verilen zehirlenme vakaları gorulur. Bu sebeple bakır mutfak eşyaları kalaylanır. Bakırın antiseptik ozelliği de vardır. Bazı deri hastalıklarının tedavisinde kullanılan ilaclar bakır icerir.
[h=3]Hangi Urunlerde ve Sektorlerde Kullanılır? [/h]Bakır, yuksek ısı ve elektrik iletkenliği sebebiyle cok tercih edilen bir element. Bu sebeple elektrik uretim ve iletim malzemelerinde cok sık kullanılır. Elektrik ve internet hatlarında en cok tercih edilen metaller arasındadır. Gectiğimiz 10-20 yıl icinde bakıra alternatif olarak aluminyum, plastik, fiber optik malzemeler kullanılmış; ancak hicbir malzeme bakırın işlevini tam anlamıyla yerine getirmemiştir. Bu sebeple her sektorde giderek artan bir talebi var. Metalurji sektorunun gozde metali olan bakır, elektrik uretim ve iletimi alanlarındaki işletmelerde onemli bir metaldir.
Bazı bileşiklerinin kullanım alanları şoyledir:
Bakır-Asetat; mantar oldurucu, tekstil boyaları ve bazı organik reaksiyonlarda katalizor olarak
Bakır-Arsenat; bocek oldurucu kimyasallar, ahşap koruma urunleri
Bakır-Karbonat; boyalar, vernikler, seramik urunleri, pigment olarak
Bakır-Klorur; fotoğrafcılık, koku giderciler, organik kimyasallar ve petrol urunlerinde katalizor olarak
Bakır-Oksit; suni ipek, seramik, renkli cam, kimyasallarda katalizor olarak
Bakır-Sulfat; (Ticari olarak en onemli bileşiktir) zirai ilaclar, suni ipek, parazit giderici, boya, deri ve ahşap urunleri
Bakır, alaşımları ve bileşiklerinin kullanıldığı diğer sektor ve alanları da şoyle sıralayabiliriz; elektrik, internet, telefon, telgraf kabloları ve telleri, elektrik motorları, dinamolar, şalterler, araclardaki elektrik devreleri, ucak ve gemilerdeki elektrik ve elektronik sistemler, madeni para, ceşitli kaplama ve suslemeler, tekstil urunleri, silah, takı ve mucevherler, mutfak eşyaları, armaturler, boru ve catı malzemeleri, kazanlar, kaynak malzemeleri…
[h=4]Hangi Ulkelerde Rezervi Vardır? [/h]Dunya bakır rezervi yuzde 90 oranında 7 ulkede toplanmıştır. Bu rezervin yaklaşık yuzde 50 ’si Amerika kıtasındaki ceşitli bolgelerde bulunur. Diğer rezervin yuzde 20 ’si ise Afrika kıtasındadır. Bakır rezervi oranları şoyledir; ABD % 25, Şili % 20, Rodezya % 15, Rusya % 10, Kongo % 10, Peru % 8, diğer ulkeler % 12.
Turkiye ’deki bakır rezervinin toplam dunya rezervine oranı ise yuzde 0,7 ’dir. Dunyadaki bakır uretiminin ortalama yuzde 1-2 ’si Turkiye ’de yapılmaktadır. Turkiye ’deki toplam bakır rezervi 2,5 milyon ton civarındadır. Dunyadaki toplam bakır rezervinin ise yaklaşık 310 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir.
Turkiye ’de sistematik bakır madenciliği 1935 yılında başladı. Gunumuze kadar rezerv tespit edilerek bakır madenciliği yapılan bolgeler şunlardır; Artvin Murgul (Anayatak ve Cakmakkaya), Rize Cayeli (Madenkoy), Elazığ Ergani, Giresun Lahanos ve Kızılkaya, Kastamonu Kure, Trabzon Kutlular, Giresun (Koprubaşı, Batlamadere, Harkoy, Israil), Balıkesir Dursunbey, Denizli Babadağ, Artvin Kuvarshan.
Bakır, dunyada en cok kullanılan metaller arasında ikinci sırada yer alır. Eski cağlardan bu yana insanlara fayda sağlayan bakıra olan talep ekonomik ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak giderek artıyor. Bakır, hemen hemen butun sektorlerde bir şekilde kullanılıyor ve tuketimi binlerce tonluk rakamlara ulaşmış durumda. Yuksek ısı ve elektrik iletkenliği, korozyona dayanıklılığı ve kolay işlenebilmesi gibi başlıca ozellikleri sebebiyle bircok urunun hammaddesi konumunda. Ekonomik piyasalar icin uretilen bir emtia kalemi olan bakır, değerli metaller piyasasında işlem goren yatırım aracıdır. İnsan, hayvan ve bitkilerin sağlığı icin de onemli bir metal olan bakır, bircok gıdada ceşitli oranlarda bulunur. Gecmişten gunumuze el sanatlarından takılara, muzik aletlerinden kaplama malzemelerine kadar bircok alanda kullanılan bakırın gelişmiş ulkelerde kişi başı yıllık tuketimi 10 kilograma kadar yukseldi. Bakır; endustri, sanayi ve makineler icin vazgecilmez bir metal olarak varlığını surduruyor.
[h=4]Bakırın Tarihcesi [/h]Bakır, tarih oncesi yani “prehistorik” doneme ait bir metal. MO 8000 ’li hatta 9000 ’li yıllara kadar uzanan bir tarihe sahip. İnsanın kullandığı en eski ve ilk metal olduğu tahmin ediliyor. Taş Devri ’nde bıcak ve cekiclerde; Tunc Devri ’nde ise daha gelişmiş objeler ve aletlerin yapımında bakır kullanılmış. Kuzey Irak ’taki bir arkeolojik kazıda bulunan bakır kolyenin MO 8700 ’lu yıllara ait olduğu tespit edilmiş. MO 5000 ’li yıllarda kullanımı artan bakır, MO 3700 ’lu yıllarda tuncla birlikte bazı objelerde kullanılmış. Cin ’deki Şu King Destanı ’nda da bakırdan bahsedilirken, Anadolu ’da Bakır Cağ kalıntıları bulunmuştur. İran ’daki arkeolojik kazılarda MO 4500 ’lu yıllara ait bazı eşyalarda dovulmuş bakır kullanıldığı tespit edilmiş. Mısır ’daki arkeolojik kazılarda da MO 3600 ’lu yıllara ait takılarda ve sus eşyalarından bakır izine rastlanmıştır. Eski Mısır ’da ve Romalılarda su taşımak veya depolamak icin bakır malzemeler kullanılmış.
Dunyadaki en eski bakır yataklarının Kıbrıs ’ta olduğu duşunuluyor. Bu sebeple hemen hemen butun diller bakırın “Cu” sembolunu Latince “Aes Cyprium” kelimesinden almıştır. Bu kelime, Roma doneminde bakıra verilen isimdir aynı zamanda. “Kıbrıs metali” olarak da bilinir. Romalıların bakır ihtiyacını Kıbrıs ’taki bakır yataklarından karşılaması sebebiyle bu ad verilmiş. Zamanla “cuprum” olarak kullanılmış ve bu sebeple simgesi “Cu” olarak belirlenmiş.
Amerika Birleşik Devletleri ’ndeki (ABD) tarihi sikkelerde ve silahlarda bakır ve alaşımlarına rastlanmıştır. Anadolu ’daki bircok arkeolojik kazıda da bakır malzemeler bulunmuştur. Catalhoyuk ’teki kazılarda cevherden bakır edildiğine dair kanıtlar ortaya cıkarılmıştır. Cayonu ve Suber ’deki kazılarda da dovme tekniği ile iğne ve kanca gibi bazı malzemeler ile sus eşyaları bulunmuştur. Guneydoğu Anadolu ’da bulunan 3 adet bakır iğnenin dunyadaki en eski metal eşya olduğu tahmin edilmektedir. Osmanlı İmparatorluğu doneminden Cumhuriyet donemine kadar da bakır bircok eşyanın ana unsuru olarak kullanılmıştır.
[h=3]Kimyasal Ozellikleri [/h]Bakır, kimyasal sembolu “Cu” olan bir metal. Atom numarası 29 ’dur. Erime noktası 1083 iken, 2300 derecede kaynar. Elektrik iletme oranı yuzde 99.95 ’dir. Gumuşten sonra elektriği en yuksek oranda ileten metaldir. Isıyı da yuksek oranda iletir ve bu ozelliği sebebiyle mutfak eşyalarında kullanılmaktadır. Yumuşaktır, dovulebilir, kolay işlenir. Altın, gumuş, cıva ve platinden aktiftir; hidrojenden pasiftir. Rengi, altın gibi doğal olan bir metaldir. Kırmızımsı veya kahverengi renklerinde bulunur. Kubik kristal sistemine sahiptir ve bu sebeple soğuk olarak işlenebilir.
Bakır cevherleri; doğada genellikle az miktarda nabit, oksitli, sulfurlu ve kompleks halde bulunur. Serbest veya bileşik olarak bulunabilir. Kalkoporit (bakır, demir, sulfur minerali) ve bornit mineral cevherlerinden ergitme, yıkama ve elektroliz yontemleriyle uretilir. En onemli kaynağı kalkoporit mineralleridir. Bakırın oksitli cevherleri atakamit, azurit, krizokol, kuprit, malahit, melakonit olarak; sulfurlu cevherler ise enargit, bornit, pirit ve tedraedrit olarak adlandırılır. Kayalar, toprak, deniz bitkilerinin kulleri, deniz mercanları, okyanus camuru, nehir kumu gibi alanlarda bulunur.
Gunumuzde 400 ’den fazla bakır alaşımı kullanılmaktadır. Pirinc ve bronz alaşımları ozellikle takılarda cok yaygın kullanılır. Pirinc, tunc, nikel ve aluminyum alaşımları da madeni paraların uretiminde kullanılır. Ozellikleri arasında en onemlileri; ısı ve elektrik iletkenliğinin cok yuksek olması, aşınmaya ve korozyona karşı direncli yapısı ve maddeden cekilebilme ve dovulebilme olarak sayılabilir. Bu sebeple bakır, bircok alaşımın yapıtaşı olmuştur. Hidroklorik asit, nitrik asit ve sulfurik asit gibi asidik maddelerle tepkimeye girer.
Bakır oksitlendiğinde sulfat, nitrat ve klorurle ceşitli bileşikler meydana getirir. Bu bileşiklerin yemeklere karışması halinde “bakır calması” adı verilen zehirlenme vakaları gorulur. Bu sebeple bakır mutfak eşyaları kalaylanır. Bakırın antiseptik ozelliği de vardır. Bazı deri hastalıklarının tedavisinde kullanılan ilaclar bakır icerir.
[h=3]Hangi Urunlerde ve Sektorlerde Kullanılır? [/h]Bakır, yuksek ısı ve elektrik iletkenliği sebebiyle cok tercih edilen bir element. Bu sebeple elektrik uretim ve iletim malzemelerinde cok sık kullanılır. Elektrik ve internet hatlarında en cok tercih edilen metaller arasındadır. Gectiğimiz 10-20 yıl icinde bakıra alternatif olarak aluminyum, plastik, fiber optik malzemeler kullanılmış; ancak hicbir malzeme bakırın işlevini tam anlamıyla yerine getirmemiştir. Bu sebeple her sektorde giderek artan bir talebi var. Metalurji sektorunun gozde metali olan bakır, elektrik uretim ve iletimi alanlarındaki işletmelerde onemli bir metaldir.
Bazı bileşiklerinin kullanım alanları şoyledir:
Bakır-Asetat; mantar oldurucu, tekstil boyaları ve bazı organik reaksiyonlarda katalizor olarak
Bakır-Arsenat; bocek oldurucu kimyasallar, ahşap koruma urunleri
Bakır-Karbonat; boyalar, vernikler, seramik urunleri, pigment olarak
Bakır-Klorur; fotoğrafcılık, koku giderciler, organik kimyasallar ve petrol urunlerinde katalizor olarak
Bakır-Oksit; suni ipek, seramik, renkli cam, kimyasallarda katalizor olarak
Bakır-Sulfat; (Ticari olarak en onemli bileşiktir) zirai ilaclar, suni ipek, parazit giderici, boya, deri ve ahşap urunleri
Bakır, alaşımları ve bileşiklerinin kullanıldığı diğer sektor ve alanları da şoyle sıralayabiliriz; elektrik, internet, telefon, telgraf kabloları ve telleri, elektrik motorları, dinamolar, şalterler, araclardaki elektrik devreleri, ucak ve gemilerdeki elektrik ve elektronik sistemler, madeni para, ceşitli kaplama ve suslemeler, tekstil urunleri, silah, takı ve mucevherler, mutfak eşyaları, armaturler, boru ve catı malzemeleri, kazanlar, kaynak malzemeleri…
[h=4]Hangi Ulkelerde Rezervi Vardır? [/h]Dunya bakır rezervi yuzde 90 oranında 7 ulkede toplanmıştır. Bu rezervin yaklaşık yuzde 50 ’si Amerika kıtasındaki ceşitli bolgelerde bulunur. Diğer rezervin yuzde 20 ’si ise Afrika kıtasındadır. Bakır rezervi oranları şoyledir; ABD % 25, Şili % 20, Rodezya % 15, Rusya % 10, Kongo % 10, Peru % 8, diğer ulkeler % 12.
Turkiye ’deki bakır rezervinin toplam dunya rezervine oranı ise yuzde 0,7 ’dir. Dunyadaki bakır uretiminin ortalama yuzde 1-2 ’si Turkiye ’de yapılmaktadır. Turkiye ’deki toplam bakır rezervi 2,5 milyon ton civarındadır. Dunyadaki toplam bakır rezervinin ise yaklaşık 310 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir.
Turkiye ’de sistematik bakır madenciliği 1935 yılında başladı. Gunumuze kadar rezerv tespit edilerek bakır madenciliği yapılan bolgeler şunlardır; Artvin Murgul (Anayatak ve Cakmakkaya), Rize Cayeli (Madenkoy), Elazığ Ergani, Giresun Lahanos ve Kızılkaya, Kastamonu Kure, Trabzon Kutlular, Giresun (Koprubaşı, Batlamadere, Harkoy, Israil), Balıkesir Dursunbey, Denizli Babadağ, Artvin Kuvarshan.