Antimon, kimyasal ozellikleri sebebiyle farklı urunlerde kullanılabilen bir elementtir. Tarihi eskilere dayanan antimon, kullanışlı ancak zehirlidir.
Antimon, antimuan veya tarihi adıyla stibium… MO 3000 ’li yıllara dayanan bir gecmişe sahip yarı metal element. Mozart ’ı olduren madde olduğu iddia edilir. Hatta Newton ’un yercekiminden cok antimonla ilgilendiği rivayet edilir. Bu iddiaları ispat etmek zor olsa da bilinen bir gercek var ki zehirleyici ozelliği olan antimon, kibritlerden mermilere, oyuncaklardan akulere kadar bircok urunde kullanılan cok onemli bir elementtir. Tarihte kadınlar gozlerine surme cekmek icin antimon mineralini kullanırmış. Gunumuzde ise bazı ilaclarda ozelliklerinden faydalanılan bir metaloittir. Antimonla ilgili derlediğimiz bilgiler ilginize cekecektir.
[h=4]Tarihcesi [/h]Antimonun kullanımı MO 3100 ’lu yıllara kadar uzanıyor. Antimon iceren mineraller, o tarihlerde gozlere surme cekmek icin kullanılmış. Mısır ’daki bir arkeolojik kazıda bulunan MO 3000 ’li yıllara bir vazoda da, antimon kaplamaya rastlanmıştır. Paris ’teki Louvre Muzesi ’nde sergilenen 5000 yıllık bir vazo antimon icerir. Antimonun keşfedilmesi ise 16. yuzyılda gercekleşiyor.
İtalyan metalurji uzmanı Vannoccio Biringuccio, 1540 yılında antimonun kimyasal ozelliklerini iceren bir makale yayınladı. 1604 yılında Alman keşiş ve simyacı Basil Valentino, yayınladığı bir simya kitabında antimonun zehirleyici ozelliğinden bahsetti. Ancak bu kitabın gercek yazarının Alman tuz ureticisi Johann Tholde olduğu one suruldu. Yıllar sonra 1707 yılında ise, Fransız kimyager Nicolas Lemery, antimonla ilgili bir kitap yayınlayarak ozellikleri ile ilgili daha ayrıntılı ve geniş bilgiler verdi. Antimon ve bileşiklerinin ilk bilimsel tanımı olarak Lemery ’in araştırması kabul edilir.
Antimonla ilgili bazı tarihler şunlardır;
Eski Mısır ve Arap ulkelerindeki kadınlar, antimon iceren stibium (antimon sulfur) maddesini kaşlarını boyamak icin “surme taşı” olarak kullanmış.
1892 yılında Herbert Gladstone tarafından verilen bir konferansta antimonun yumuşak ve kırılgan ozelliğinden bahsederek sanat urunlerinde kullanılabileceğinden bahsedilmiştir.
1930 ’lu yıllarda Cin ’in Guizhou kentinde antimon, kısa bir sure sikke yapımında kullanılmış.
Antimonun tarihteki adı Latince “stibium”dur. Bu sebeple simgesi de “Sb”dir. Antimon ismini ve simgesini veren isim ise Jons Jacob Berzelius ’tur. Yunanca karşılığı, “yalnız değil” veya “yalnızlığa karşı” anlamındaki “anti monos” sozcuğudur.
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Antimonun kimyasal simgesi “Sb”dir. Element tablosunun 5-A grubunda yer alır. Atom numarası 51, atom ağırlığı 121,76, yoğunluğu 6,7 olan katı bir yarı metaldir. Metal ile ametal arası ozelliklere sahip metaloittir. Sertlik değeri 3-3,5 arasındadır. Erime noktası 630 derece, kaynama noktası 1587 derecedir. Gumuş beyaz renginde, parlak, kırılgan ve kolayca toz durumuna getirilebilen bir metaldir. Isı ve elektrik iletkenliği iyi değildir. Kristal yapısı basit ucgenseldir.
Metalurjik olarak demir dışı metaller arasında yer alan antimon, kuru havadan etkilenmez. Nemli havada parlaklığını yitirir. Oda sıcaklığında havadan etkilenmez; ancak ısıtıldığında yanarak yoğun beyaz duman verir. Korozyon direnci yuksektir. Soğuk ve seyreltik asitlerden etkilenmez. Sıcak derişik sulfat asidinden etkilenir. Altın suyunda kolayca cozunur. Seyreltik ve derişik nitrik asitlerde cozunur. İnce toz formu, sıcak derişik klorur asidiyle tepkimeye girer. Suda eriyen antimon bileşikleri, arsenik kadar zehirlidir. Kurşun ve kalaya antimon katılınca sertleşir.
Doğada serbest halde nadir bulunur. Yerkabuğunda milyonda 0,2 ila 0,5 oranında antimon bulunur. Genellikle antimon sulfit bileşiği olarak oluşur. En onemli ve ekonomik antimon minerali antimonit veya diğer adıyla stibnittir. Antimonit, metal uretiminde ve hammadde olarak kullanılan en ekonomik mineraldir. Kolay erir ve iceriğindeki yabancı maddelerden kolayca ayrışır. Antimon mineralleri, genellikle bizmut ve arsenik mineralleri ile birlikte bulunur. Doğada yaklaşık 150 mineralde antimon iceriği vardır. Antimon iceren başlıca mineraller şunlardır; senarmontit, servantit, valentinit, kermesit, livingstonit, tetraedrit, jamesonit, burnoit…
Minerallerden antimon elde edilmesi icin gazlaştırma ve indirgeme, doğrudan filizden izole edilme, elektrolit, saflaştırma ve yıldızlama adı verilen farklı yontemler uygulanabilir. Yıldızlama yonteminde erimiş sıvı antimon soğutuldukca yuzeyi yıldıza benzeyen bir şekil alır. Bu sebeple bu yonteme “yıldızlama” adı verilmiştir.
Doğada iki doğal izotopun karışımı olarak bulunur. Bu izotoplar; Antimon-121 (% 57,36), Antimon-123 (% 42,64) şeklindedir. Ayrıca atom kutle numaraları 103-140 arasında değişen 35 adet de radyoaktif izotopu bulunur. Sarı, siyah veya gri ve metalik antimon olmak uzere 3 adet de allotropu vardır.
[h=3]Hangi Urun ve Alanlarda Kullanılır? [/h]Antimonun alaşım ve bileşikleri tıptan endustriye kadar bircok sektorde uretilen urunun hammaddesidir. Metal alaşımlarda endustrinin, organik bileşiklerde de tıp sektorunun kullandığı elementlerdendir. Tıpta balgam sokturucu ilaclarda antimon iceriği vardır. Cephane uretiminde de kullanılabilen antimon, seramik ve cam sanayisinde, renklendirme uygulamalarında rol oynayan bir elementtir. Aynı zamanda akulerin hammaddesidir. Antimonun sulfitleri ve oksitleri de endustride yaygın olarak kullanılmaktadır. Antimon pentasulfit, lastik imalatında vulkanizasyon ajanı olarak kullanılır. Antimon sulfit ise, cephane urunleri ve yangın kontrollerinde etkin bir maddedir. Antimon trioksit, plastik, metal kaplamalar, seramik, emaye, boya uretiminde kullanılır. Antimon oksit ise, kimya endustrisinde onemli maddeler arasında yer alır. Matbaa harflerinde kullanılan kurşun-kalay alaşımına katılan antimon, harflerin keskin kenarlı ve sert olmasını sağlar. Kalay ve bakır alaşımı da, makine parcaları ve piston yataklarının uretiminde kullanılır. Kalay-antimon alaşımıyla da, cok sağlam ve asitlere karşı direncli bir madde elde edilir.
Antimon, bileşik ve alaşımlarının kullanıldığı bazı urunler şunlardır; yarı iletkenler, termoelektrik aletler, akumulator, lehim, matbaa makinesi harfleri, askeri malzemeler, kibrit, kaucuk, kumaş boyaları, celik urunleri, pigmentler, izli mermi, tekstil urunleri, işaret fişekleri, mermi, elektrik kablosu kaplamaları, diyotlar, kızılotesi dedektorler, fren balataları, piller, olta ucu, oyuncaklar…
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz? [/h]
Sıvı antimon dondurulduğunda yuzeydeki metal kristalleşerek ortasında yıldız veya eğreltiotuna benzeyen bir şekil ortaya cıkar.
Antimona halk arasında demir bozan, surme taşı (rastıktaşı) gibi adlar verilmiştir.
Kibritlerin başındaki kırmızı madde, antimon pentasulfurdur.
Newton ’un yercekiminden cok antimonla ilgili araştırmalar yaptığı iddia edilir. Oyle ki, Newton ’un antimon hakkında yuzlerce sayfa makale yazdığı belirtilir.
Mozart ’ın yuksek ateşle mucadele etmek icin kullandığı aşırı antimon sebebiyle olduğu rivayet edilir.
Antimon ve bircok bileşiği toksiktir. Antimon trioksit bir tozdur ve solunması halinde zehirlenmelere yol acabilir. Temas halinde cildi tahriş edebilir.
Antimona maruz kalınması halinde akciğer hastalıkları, kalp sorunları, ishal, şiddetli kusma, mide ulseri gibi ciddi sağlık sorunları ortaya cıkar.[h=3]Hangi Ulkelerde Rezervi Bulunur? [/h]Dunyada toplam antimon rezervinin 5 milyon ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. Baz rezerv ise 3-4 milyon ton civarındadır. Cin ve Rusya ’daki antimon rezervi toplam dunya rezervinin yuzde 60 ’ına tekabul eder. Antimon rezervinin en bol bulunduğu ulkeler; Cin, Rusya, Bolivya, Japonya, Guney Afrika, Meksika ve Avustralya ’dır. En buyuk antimon uretimi Cin ’in Hunan bolgesinde yapılır. Dunya antimon uretiminin yaklaşık yuzde 75 ’i bu bolgede yapılmaktadır. Antimon uretiminde Cin ’i; Rusya, Tacikistan, Bolivya ve Avustralya takip ediyor. Dunyada yıllık antimon uretimi yaklaşık 50 bin tondur.
Turkiye ’deki metal antimon rezervinin ise 300 bin ton olduğu tahmin edilmektedir. Turkiye ’de Balıkesir, Gediz ve Hisarcık bolgesi, Simav ve tavşanlı bolgesi, Bursa, Sivas, İzmir-Beydağ ve Tokat ’taki cevherlerden antimon uretilmektedir. Turkiye ’deki antimon uretimi konsantre cevher ve metalik antimon olarak yapılır.
Antimon, antimuan veya tarihi adıyla stibium… MO 3000 ’li yıllara dayanan bir gecmişe sahip yarı metal element. Mozart ’ı olduren madde olduğu iddia edilir. Hatta Newton ’un yercekiminden cok antimonla ilgilendiği rivayet edilir. Bu iddiaları ispat etmek zor olsa da bilinen bir gercek var ki zehirleyici ozelliği olan antimon, kibritlerden mermilere, oyuncaklardan akulere kadar bircok urunde kullanılan cok onemli bir elementtir. Tarihte kadınlar gozlerine surme cekmek icin antimon mineralini kullanırmış. Gunumuzde ise bazı ilaclarda ozelliklerinden faydalanılan bir metaloittir. Antimonla ilgili derlediğimiz bilgiler ilginize cekecektir. [h=4]Tarihcesi [/h]Antimonun kullanımı MO 3100 ’lu yıllara kadar uzanıyor. Antimon iceren mineraller, o tarihlerde gozlere surme cekmek icin kullanılmış. Mısır ’daki bir arkeolojik kazıda bulunan MO 3000 ’li yıllara bir vazoda da, antimon kaplamaya rastlanmıştır. Paris ’teki Louvre Muzesi ’nde sergilenen 5000 yıllık bir vazo antimon icerir. Antimonun keşfedilmesi ise 16. yuzyılda gercekleşiyor.
İtalyan metalurji uzmanı Vannoccio Biringuccio, 1540 yılında antimonun kimyasal ozelliklerini iceren bir makale yayınladı. 1604 yılında Alman keşiş ve simyacı Basil Valentino, yayınladığı bir simya kitabında antimonun zehirleyici ozelliğinden bahsetti. Ancak bu kitabın gercek yazarının Alman tuz ureticisi Johann Tholde olduğu one suruldu. Yıllar sonra 1707 yılında ise, Fransız kimyager Nicolas Lemery, antimonla ilgili bir kitap yayınlayarak ozellikleri ile ilgili daha ayrıntılı ve geniş bilgiler verdi. Antimon ve bileşiklerinin ilk bilimsel tanımı olarak Lemery ’in araştırması kabul edilir.
Antimonla ilgili bazı tarihler şunlardır;
Eski Mısır ve Arap ulkelerindeki kadınlar, antimon iceren stibium (antimon sulfur) maddesini kaşlarını boyamak icin “surme taşı” olarak kullanmış.
1892 yılında Herbert Gladstone tarafından verilen bir konferansta antimonun yumuşak ve kırılgan ozelliğinden bahsederek sanat urunlerinde kullanılabileceğinden bahsedilmiştir.
1930 ’lu yıllarda Cin ’in Guizhou kentinde antimon, kısa bir sure sikke yapımında kullanılmış.
Antimonun tarihteki adı Latince “stibium”dur. Bu sebeple simgesi de “Sb”dir. Antimon ismini ve simgesini veren isim ise Jons Jacob Berzelius ’tur. Yunanca karşılığı, “yalnız değil” veya “yalnızlığa karşı” anlamındaki “anti monos” sozcuğudur.
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Antimonun kimyasal simgesi “Sb”dir. Element tablosunun 5-A grubunda yer alır. Atom numarası 51, atom ağırlığı 121,76, yoğunluğu 6,7 olan katı bir yarı metaldir. Metal ile ametal arası ozelliklere sahip metaloittir. Sertlik değeri 3-3,5 arasındadır. Erime noktası 630 derece, kaynama noktası 1587 derecedir. Gumuş beyaz renginde, parlak, kırılgan ve kolayca toz durumuna getirilebilen bir metaldir. Isı ve elektrik iletkenliği iyi değildir. Kristal yapısı basit ucgenseldir.
Metalurjik olarak demir dışı metaller arasında yer alan antimon, kuru havadan etkilenmez. Nemli havada parlaklığını yitirir. Oda sıcaklığında havadan etkilenmez; ancak ısıtıldığında yanarak yoğun beyaz duman verir. Korozyon direnci yuksektir. Soğuk ve seyreltik asitlerden etkilenmez. Sıcak derişik sulfat asidinden etkilenir. Altın suyunda kolayca cozunur. Seyreltik ve derişik nitrik asitlerde cozunur. İnce toz formu, sıcak derişik klorur asidiyle tepkimeye girer. Suda eriyen antimon bileşikleri, arsenik kadar zehirlidir. Kurşun ve kalaya antimon katılınca sertleşir.
Doğada serbest halde nadir bulunur. Yerkabuğunda milyonda 0,2 ila 0,5 oranında antimon bulunur. Genellikle antimon sulfit bileşiği olarak oluşur. En onemli ve ekonomik antimon minerali antimonit veya diğer adıyla stibnittir. Antimonit, metal uretiminde ve hammadde olarak kullanılan en ekonomik mineraldir. Kolay erir ve iceriğindeki yabancı maddelerden kolayca ayrışır. Antimon mineralleri, genellikle bizmut ve arsenik mineralleri ile birlikte bulunur. Doğada yaklaşık 150 mineralde antimon iceriği vardır. Antimon iceren başlıca mineraller şunlardır; senarmontit, servantit, valentinit, kermesit, livingstonit, tetraedrit, jamesonit, burnoit…
Minerallerden antimon elde edilmesi icin gazlaştırma ve indirgeme, doğrudan filizden izole edilme, elektrolit, saflaştırma ve yıldızlama adı verilen farklı yontemler uygulanabilir. Yıldızlama yonteminde erimiş sıvı antimon soğutuldukca yuzeyi yıldıza benzeyen bir şekil alır. Bu sebeple bu yonteme “yıldızlama” adı verilmiştir.
Doğada iki doğal izotopun karışımı olarak bulunur. Bu izotoplar; Antimon-121 (% 57,36), Antimon-123 (% 42,64) şeklindedir. Ayrıca atom kutle numaraları 103-140 arasında değişen 35 adet de radyoaktif izotopu bulunur. Sarı, siyah veya gri ve metalik antimon olmak uzere 3 adet de allotropu vardır.
[h=3]Hangi Urun ve Alanlarda Kullanılır? [/h]Antimonun alaşım ve bileşikleri tıptan endustriye kadar bircok sektorde uretilen urunun hammaddesidir. Metal alaşımlarda endustrinin, organik bileşiklerde de tıp sektorunun kullandığı elementlerdendir. Tıpta balgam sokturucu ilaclarda antimon iceriği vardır. Cephane uretiminde de kullanılabilen antimon, seramik ve cam sanayisinde, renklendirme uygulamalarında rol oynayan bir elementtir. Aynı zamanda akulerin hammaddesidir. Antimonun sulfitleri ve oksitleri de endustride yaygın olarak kullanılmaktadır. Antimon pentasulfit, lastik imalatında vulkanizasyon ajanı olarak kullanılır. Antimon sulfit ise, cephane urunleri ve yangın kontrollerinde etkin bir maddedir. Antimon trioksit, plastik, metal kaplamalar, seramik, emaye, boya uretiminde kullanılır. Antimon oksit ise, kimya endustrisinde onemli maddeler arasında yer alır. Matbaa harflerinde kullanılan kurşun-kalay alaşımına katılan antimon, harflerin keskin kenarlı ve sert olmasını sağlar. Kalay ve bakır alaşımı da, makine parcaları ve piston yataklarının uretiminde kullanılır. Kalay-antimon alaşımıyla da, cok sağlam ve asitlere karşı direncli bir madde elde edilir.
Antimon, bileşik ve alaşımlarının kullanıldığı bazı urunler şunlardır; yarı iletkenler, termoelektrik aletler, akumulator, lehim, matbaa makinesi harfleri, askeri malzemeler, kibrit, kaucuk, kumaş boyaları, celik urunleri, pigmentler, izli mermi, tekstil urunleri, işaret fişekleri, mermi, elektrik kablosu kaplamaları, diyotlar, kızılotesi dedektorler, fren balataları, piller, olta ucu, oyuncaklar…
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz? [/h]
Sıvı antimon dondurulduğunda yuzeydeki metal kristalleşerek ortasında yıldız veya eğreltiotuna benzeyen bir şekil ortaya cıkar.
Antimona halk arasında demir bozan, surme taşı (rastıktaşı) gibi adlar verilmiştir.
Kibritlerin başındaki kırmızı madde, antimon pentasulfurdur.
Newton ’un yercekiminden cok antimonla ilgili araştırmalar yaptığı iddia edilir. Oyle ki, Newton ’un antimon hakkında yuzlerce sayfa makale yazdığı belirtilir.
Mozart ’ın yuksek ateşle mucadele etmek icin kullandığı aşırı antimon sebebiyle olduğu rivayet edilir.
Antimon ve bircok bileşiği toksiktir. Antimon trioksit bir tozdur ve solunması halinde zehirlenmelere yol acabilir. Temas halinde cildi tahriş edebilir.
Antimona maruz kalınması halinde akciğer hastalıkları, kalp sorunları, ishal, şiddetli kusma, mide ulseri gibi ciddi sağlık sorunları ortaya cıkar.[h=3]Hangi Ulkelerde Rezervi Bulunur? [/h]Dunyada toplam antimon rezervinin 5 milyon ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. Baz rezerv ise 3-4 milyon ton civarındadır. Cin ve Rusya ’daki antimon rezervi toplam dunya rezervinin yuzde 60 ’ına tekabul eder. Antimon rezervinin en bol bulunduğu ulkeler; Cin, Rusya, Bolivya, Japonya, Guney Afrika, Meksika ve Avustralya ’dır. En buyuk antimon uretimi Cin ’in Hunan bolgesinde yapılır. Dunya antimon uretiminin yaklaşık yuzde 75 ’i bu bolgede yapılmaktadır. Antimon uretiminde Cin ’i; Rusya, Tacikistan, Bolivya ve Avustralya takip ediyor. Dunyada yıllık antimon uretimi yaklaşık 50 bin tondur.
Turkiye ’deki metal antimon rezervinin ise 300 bin ton olduğu tahmin edilmektedir. Turkiye ’de Balıkesir, Gediz ve Hisarcık bolgesi, Simav ve tavşanlı bolgesi, Bursa, Sivas, İzmir-Beydağ ve Tokat ’taki cevherlerden antimon uretilmektedir. Turkiye ’deki antimon uretimi konsantre cevher ve metalik antimon olarak yapılır.