Boksit, mineral olarak bilinen ancak minerallerden oluşan bir cevherdir. Aluminyumun hammaddesi bir kaya oluşumudur. Farklı metaller de icerir.
Boksit, dunya ticaretinde cok onemli bir yeri olan cevherdir. Dunya aluminyum ihtiyacı boksit cevherinden karşılanır. Yerkabuğunda en bol bulunan cevherler arasında ucuncu sıradadır. Dunyadaki mevcut boksit yatakları yuzlerce yıl butun dunyanın boksit ihtiyacını karşılayabilecek kapasitededir. Boksitten aluminyum dışında farklı metaller de uretilebilmektedir. Boksit madenciliğinin cevreye verdiği zararlar son yıllarda cevrecilerin tepkisine yol acmaktadır. Boksit madenciliği erozyon ve su kaynaklarının kirlenmesi gibi bazı ekolojik sorunları beraberinde getiriyor. Ancak dunyanın aluminyum ihtiyacı olduğu surece boksit uretimi ve madenciliğinin devam edeceği de bir gercek…
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Boksitin kimyasal formulu genellikle “Al2O3NH2O” şeklindedir. Ancak boksit cevherinin iceriğindeki mineraller farklılık gosterdiği icin formulu de farklı olabilmektedir. Sertlik değeri 1 ila 3 ’tur. Yoğunluğu 2 ila 2,5 arasındadır. Boksit, mineral olarak bilinir ancak yapısı incelendiğinde aslında bir mineral değildir. Minerallerden oluşan bir cevher veya madendir. Bir cevher, saf olmayan bir mineral formudur. Mineral ise, saf bir bileşiktir ve kesin bir formulle acıklanabilir. Bu sebeple her cevher mineral, her mineral de cevher değildir.
Boksit, kayacların dış etkilerle aşınması sonucu oluşmuş artık bir topraktır. Diğer bir ifade ile laterit topraktan oluşan bir kayadır. Bu topraktaki bazı bileşikler yuzey sularının etkisi ile aşınmış, kalan aluminyum demir oksit, boksit cevherini oluşturmuştur. Genellikle tropikal ve subtropikal bolgelerdeki lateritleşme sonucu oluşur. Minerallerin karışımından oluşan bir cevher olduğu icin kristal sistemi amorf yapıdadır. Yağlı gorunuşte, cizgili ve parıltılı bir madendir. Toprağı andıran kil gorunumdedir. Kapalı tupte ısıtılınca su acığa cıkar. Pizolitik ozelliktedir. Cok hafif bir cevherdir.
Aluminyum başta olmak uzere iceriğindeki bazı elementlerin uretiminde kullanılan bir madendir. Spesifik bir karışımı yoktur. Hidroksit aluminyum oksitler, aluminyum hidroksitler, kil mineralleri, kuvars, hematit, manyetit, siderit ve geotit gibi cozunmeyen maddelerden oluşabilir. Genellikle sulu aluminyum oksit minerallerinin karışımından oluşur. Boksitteki aluminyum mineralleri bohmit, gibsit ve diasporittir. Bohmit (monohidrat), ağırlıkca yuzde 85 oranında aluminyum oksit icerir. Diasporit, bohmit ile aynı kimyasal formule sahiptir, kristal yapısı farklıdır. Gibsit (trihidrat), ağırlıkca yuzde 65 oranında alumina icerir. Alumina; doğada oksit, sulfat, florur ve silikat halinde cok değişik hallerde bulunabilir. Başka bir ifade ile boksit, hidratlaşmış bir aluminadır. Genellikle aluminyum, demir oksit ve hidroksit karışımlarından oluşur. Beyaz, gri, sarı ve kırmızı renkte olabilir. İceriğindeki demir miktarına gore rengi de değişir. Silikat ve kalk boksitleri olarak iki tur oluşumu vardır. Silikat boksitleri; silikatlı kayaclardaki silis, alkali ve toprak alkali ayrışması ve suyla ortamdan uzaklaşması sonucu oluşur. Kalk boksitleri ise, aluminyum iceren asitli suların kalkerli yuzgeclerden gecerken notrleşmesi ve aluminyum iyonlarının ortamda cokelmesi sonucu oluşur.
Boksit iceriğinde bulunan silis, kalsiyum, demir ve titan gibi mineraller cevher kalitesini duşurur. Boksitin kullanıldığı alan ve urunler de iceriğindeki bu minerallerin oranına gore değişir. Aluminyum uretiminde kullanılan boksitin Al2O3 tenorunun yuzde 50 oranında olması gerekir. Boksit iceriğinde yuzde 3 ila 5 oranında SiO2 bulunması halinde aluminyum cevheri olarak kullanılamaz.
Dunyada aluminyum uretiminin yuzde 70 ’i boksite uygulanan Bayer yontemi ile yapılır. Bu kimyasal proses yontemi ile boksit aluminaya (aluminyum oksit bileşiği) kadar rafine edilir. Daha sonra alumina Hall-Heroult yontemi ile saf aluminyum metali elde edilir. Boksit rezervleri genellikle yerkabuğunun yuzeyine yakın bolgelerde bulunur.
[h=3]Kullanım Alanları [/h]Boksit, aluminyumun hammaddesidir. Dunya alumina ve aluminyum uretiminin yuzde 90 ’ı boksitten karşılanır. En yaygın kullanımı da aluminyum uretimidir. Alumina (aluminyum oksit) ve sıvı aluminyum uretimine paralel olarak boksit uretimi de bolgelere gore farklılık gosterir. Vanadyum ve galyum gibi elementlerin uretiminde de boksit kullanılır. Bunun dışında ateşe dayanıklı refrakter tuğla, cimento gibi yapı malzemeleri uretiminin yapıtaşıdır. Boksitten uretilen aluminyum ise, binlerce urunun hammaddesidir. Dunyada boksit cevherlerinden uretilen binlerce ton aluminyum, ambalajlardan uzay araclarına kadar geniş bir kullanım alanına sahiptir. Aluminyum oksit (alumina); beyaz bir tozdur ve yaklaşık yuzde 30-40 demir icerdiği icin kırmızı renkli boksitin rafinasyonu ile uretilir.
Boksit cevherinin kullanıldığı bazı sektor ve urunler şunlardır; ucak sanayisi, otomotiv, ev aletleri, elektrikli aletler, aşındırıcılar, kimya sanayisi, metalurjik uygulamalar, dokum maddeleri, zımpara kÂğıdı ve tozları, ham şeker uretimi, demir ve krom uretimi, yuksek fırınlar, petrol ve doğalgaz sondajları, sentetik mullit, dokum maddeleri, aluminyum sulfat, sodyum aluminat...
[h=4]Boksitle İlgili Bazı Bilgiler [/h]
Boksit ilk olarak 1821 yılında Fransız jeolog Pierre Berthier tarafından Guney Fransa ’daki Les Baux koyu yakınlarındaki Provence bolgesi yakınlarında keşfedildi.
1861 yılında Fransız kimyager Henri Sainte-Claire Deville bu cevhere Les Baux koyunden esinlenerek “boksit” adını verdi.
1887 yılında Avustralyalı muhendis Karl Josef Bayer, boksitten aluminyum uretiminin onunu actı.
Boksit urunlerinin geri donuşumu yapılmasa bile mevcut boksit cevherleri yuzlerce yıl butun dunyanın ihtiyacını karşılayabilir.
Bir ton aluminyum uretmek icin kaba bir hesapla 2 ton alumina; 2 ton alumina uretmek icin de 4 ton boksit gereklidir.
Boksit yatakları genellikle yuzeye 0-2 metre yakınlıktadır ve dunyadaki boksit madenciliğinin yaklaşık yuzde 80 ’i acık işletmecilikle yapılır. Kalan yuzde 20 ise, Guney Avrupa ve Macaristan ’da yeraltı işletmeciliği ile yapılır.
Her yıl dunya capında 40-50 kilometrekare yeni arazi boksit uretimi icin kullanıma acılmaktadır. Bu da bazı cevresel sorunlara yol acmaktadır. Bu sebeple 2014 yılında Malezya, boksit ihracatını yasaklandı.
Boksit madenciliği sebebiyle biyolojik ceşitlilik olumsuz etkilenir, orman arazileri yok olur, erozyona yol acar ve bolgedeki su kaynakları kirlenir.
[h=3]Hangi Ulkelerde Cevheri Bulunur? [/h]Boksit, bircok ulkede bol olarak bulunan cevherlerdendir. En bol rezervler Gine ve Avustralya ’da bulunur. Vietnam ’da da cok yaygın boksit rezervleri bulunmaktadır. Afrika ulkelerinde dunyanın en zengin boksit yatakları bulunmaktadır. Gana, Gine ve Mozambik, en bol boksit rezervi bulunan Afrika ulkeleridir. Boksit rezervi bakımından zengin bolgeler şunlardır; Afrika, Okyanusya, Guney Amerika, Karayipler, Asya… Onde gelen boksit ureticisi ulkeler; Avustralya, Cin, Brezilya, Hindistan, Gine, Jamaika, Rusya, Kazakistan, Malezya, Surinam ve Yunanistan ’dır.
ABD ’de cok az miktarda boksit madenciliği yapılmaktadır. Bu sebeple ABD, boksit ihtiyacının yuzde 99 ’unu ithalatla sağlamaktadır. Bazı ulkeler 100 yılı aşkın suredir boksit rezervlerini kullanmaktadır. Dunyadaki toplam boksit rezervinin 50-75 milyar ton olduğu tahmin edilmektedir. Bu rakam, butun dunyanın boksit ihtiyacını yuzyıllarca karşılayabilecek duzeydedir. Dunyada yıllık ortalama 160 milyon ton boksit cevheri cıkarılmaktadır.
Turkiye ’deki toplam boksit rezervlerinin ise 250 milyon ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. Turkiye ’de boksit cevheri potansiyeli yaygın olarak Konya-Seydişehir, Antalya-Akseki, Gaziantep-İslÂhiye, Muğla-Milas bolgelerinde bulunur. Turkiye ’deki madenlerden cıkarılan boksit cevheri Seydişehir ’deki aluminyum tesislerinde işlenmektedir. Bu tesislerde yıllık ortalama 500 bin ton boksit cevheri işlenmektedir. Boksitin hammadde olarak uretiminde kÂrlılık cok duşuk duzeyde olduğu icin Turkiye boksit ihracatı konusunda iddialı ulkelerden değildir. Bunun bir sebebi de boksit yataklarının limanlardan uzak bolgelerde olmasıdır. Bu sebeple diğer ulkelerle rekabet edilememektedir.
Boksit, dunya ticaretinde cok onemli bir yeri olan cevherdir. Dunya aluminyum ihtiyacı boksit cevherinden karşılanır. Yerkabuğunda en bol bulunan cevherler arasında ucuncu sıradadır. Dunyadaki mevcut boksit yatakları yuzlerce yıl butun dunyanın boksit ihtiyacını karşılayabilecek kapasitededir. Boksitten aluminyum dışında farklı metaller de uretilebilmektedir. Boksit madenciliğinin cevreye verdiği zararlar son yıllarda cevrecilerin tepkisine yol acmaktadır. Boksit madenciliği erozyon ve su kaynaklarının kirlenmesi gibi bazı ekolojik sorunları beraberinde getiriyor. Ancak dunyanın aluminyum ihtiyacı olduğu surece boksit uretimi ve madenciliğinin devam edeceği de bir gercek… [h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Boksitin kimyasal formulu genellikle “Al2O3NH2O” şeklindedir. Ancak boksit cevherinin iceriğindeki mineraller farklılık gosterdiği icin formulu de farklı olabilmektedir. Sertlik değeri 1 ila 3 ’tur. Yoğunluğu 2 ila 2,5 arasındadır. Boksit, mineral olarak bilinir ancak yapısı incelendiğinde aslında bir mineral değildir. Minerallerden oluşan bir cevher veya madendir. Bir cevher, saf olmayan bir mineral formudur. Mineral ise, saf bir bileşiktir ve kesin bir formulle acıklanabilir. Bu sebeple her cevher mineral, her mineral de cevher değildir.
Boksit, kayacların dış etkilerle aşınması sonucu oluşmuş artık bir topraktır. Diğer bir ifade ile laterit topraktan oluşan bir kayadır. Bu topraktaki bazı bileşikler yuzey sularının etkisi ile aşınmış, kalan aluminyum demir oksit, boksit cevherini oluşturmuştur. Genellikle tropikal ve subtropikal bolgelerdeki lateritleşme sonucu oluşur. Minerallerin karışımından oluşan bir cevher olduğu icin kristal sistemi amorf yapıdadır. Yağlı gorunuşte, cizgili ve parıltılı bir madendir. Toprağı andıran kil gorunumdedir. Kapalı tupte ısıtılınca su acığa cıkar. Pizolitik ozelliktedir. Cok hafif bir cevherdir.
Aluminyum başta olmak uzere iceriğindeki bazı elementlerin uretiminde kullanılan bir madendir. Spesifik bir karışımı yoktur. Hidroksit aluminyum oksitler, aluminyum hidroksitler, kil mineralleri, kuvars, hematit, manyetit, siderit ve geotit gibi cozunmeyen maddelerden oluşabilir. Genellikle sulu aluminyum oksit minerallerinin karışımından oluşur. Boksitteki aluminyum mineralleri bohmit, gibsit ve diasporittir. Bohmit (monohidrat), ağırlıkca yuzde 85 oranında aluminyum oksit icerir. Diasporit, bohmit ile aynı kimyasal formule sahiptir, kristal yapısı farklıdır. Gibsit (trihidrat), ağırlıkca yuzde 65 oranında alumina icerir. Alumina; doğada oksit, sulfat, florur ve silikat halinde cok değişik hallerde bulunabilir. Başka bir ifade ile boksit, hidratlaşmış bir aluminadır. Genellikle aluminyum, demir oksit ve hidroksit karışımlarından oluşur. Beyaz, gri, sarı ve kırmızı renkte olabilir. İceriğindeki demir miktarına gore rengi de değişir. Silikat ve kalk boksitleri olarak iki tur oluşumu vardır. Silikat boksitleri; silikatlı kayaclardaki silis, alkali ve toprak alkali ayrışması ve suyla ortamdan uzaklaşması sonucu oluşur. Kalk boksitleri ise, aluminyum iceren asitli suların kalkerli yuzgeclerden gecerken notrleşmesi ve aluminyum iyonlarının ortamda cokelmesi sonucu oluşur.
Boksit iceriğinde bulunan silis, kalsiyum, demir ve titan gibi mineraller cevher kalitesini duşurur. Boksitin kullanıldığı alan ve urunler de iceriğindeki bu minerallerin oranına gore değişir. Aluminyum uretiminde kullanılan boksitin Al2O3 tenorunun yuzde 50 oranında olması gerekir. Boksit iceriğinde yuzde 3 ila 5 oranında SiO2 bulunması halinde aluminyum cevheri olarak kullanılamaz.
Dunyada aluminyum uretiminin yuzde 70 ’i boksite uygulanan Bayer yontemi ile yapılır. Bu kimyasal proses yontemi ile boksit aluminaya (aluminyum oksit bileşiği) kadar rafine edilir. Daha sonra alumina Hall-Heroult yontemi ile saf aluminyum metali elde edilir. Boksit rezervleri genellikle yerkabuğunun yuzeyine yakın bolgelerde bulunur.
[h=3]Kullanım Alanları [/h]Boksit, aluminyumun hammaddesidir. Dunya alumina ve aluminyum uretiminin yuzde 90 ’ı boksitten karşılanır. En yaygın kullanımı da aluminyum uretimidir. Alumina (aluminyum oksit) ve sıvı aluminyum uretimine paralel olarak boksit uretimi de bolgelere gore farklılık gosterir. Vanadyum ve galyum gibi elementlerin uretiminde de boksit kullanılır. Bunun dışında ateşe dayanıklı refrakter tuğla, cimento gibi yapı malzemeleri uretiminin yapıtaşıdır. Boksitten uretilen aluminyum ise, binlerce urunun hammaddesidir. Dunyada boksit cevherlerinden uretilen binlerce ton aluminyum, ambalajlardan uzay araclarına kadar geniş bir kullanım alanına sahiptir. Aluminyum oksit (alumina); beyaz bir tozdur ve yaklaşık yuzde 30-40 demir icerdiği icin kırmızı renkli boksitin rafinasyonu ile uretilir.
Boksit cevherinin kullanıldığı bazı sektor ve urunler şunlardır; ucak sanayisi, otomotiv, ev aletleri, elektrikli aletler, aşındırıcılar, kimya sanayisi, metalurjik uygulamalar, dokum maddeleri, zımpara kÂğıdı ve tozları, ham şeker uretimi, demir ve krom uretimi, yuksek fırınlar, petrol ve doğalgaz sondajları, sentetik mullit, dokum maddeleri, aluminyum sulfat, sodyum aluminat...
[h=4]Boksitle İlgili Bazı Bilgiler [/h]
Boksit ilk olarak 1821 yılında Fransız jeolog Pierre Berthier tarafından Guney Fransa ’daki Les Baux koyu yakınlarındaki Provence bolgesi yakınlarında keşfedildi.
1861 yılında Fransız kimyager Henri Sainte-Claire Deville bu cevhere Les Baux koyunden esinlenerek “boksit” adını verdi.
1887 yılında Avustralyalı muhendis Karl Josef Bayer, boksitten aluminyum uretiminin onunu actı.
Boksit urunlerinin geri donuşumu yapılmasa bile mevcut boksit cevherleri yuzlerce yıl butun dunyanın ihtiyacını karşılayabilir.
Bir ton aluminyum uretmek icin kaba bir hesapla 2 ton alumina; 2 ton alumina uretmek icin de 4 ton boksit gereklidir.
Boksit yatakları genellikle yuzeye 0-2 metre yakınlıktadır ve dunyadaki boksit madenciliğinin yaklaşık yuzde 80 ’i acık işletmecilikle yapılır. Kalan yuzde 20 ise, Guney Avrupa ve Macaristan ’da yeraltı işletmeciliği ile yapılır.
Her yıl dunya capında 40-50 kilometrekare yeni arazi boksit uretimi icin kullanıma acılmaktadır. Bu da bazı cevresel sorunlara yol acmaktadır. Bu sebeple 2014 yılında Malezya, boksit ihracatını yasaklandı.
Boksit madenciliği sebebiyle biyolojik ceşitlilik olumsuz etkilenir, orman arazileri yok olur, erozyona yol acar ve bolgedeki su kaynakları kirlenir.
[h=3]Hangi Ulkelerde Cevheri Bulunur? [/h]Boksit, bircok ulkede bol olarak bulunan cevherlerdendir. En bol rezervler Gine ve Avustralya ’da bulunur. Vietnam ’da da cok yaygın boksit rezervleri bulunmaktadır. Afrika ulkelerinde dunyanın en zengin boksit yatakları bulunmaktadır. Gana, Gine ve Mozambik, en bol boksit rezervi bulunan Afrika ulkeleridir. Boksit rezervi bakımından zengin bolgeler şunlardır; Afrika, Okyanusya, Guney Amerika, Karayipler, Asya… Onde gelen boksit ureticisi ulkeler; Avustralya, Cin, Brezilya, Hindistan, Gine, Jamaika, Rusya, Kazakistan, Malezya, Surinam ve Yunanistan ’dır.
ABD ’de cok az miktarda boksit madenciliği yapılmaktadır. Bu sebeple ABD, boksit ihtiyacının yuzde 99 ’unu ithalatla sağlamaktadır. Bazı ulkeler 100 yılı aşkın suredir boksit rezervlerini kullanmaktadır. Dunyadaki toplam boksit rezervinin 50-75 milyar ton olduğu tahmin edilmektedir. Bu rakam, butun dunyanın boksit ihtiyacını yuzyıllarca karşılayabilecek duzeydedir. Dunyada yıllık ortalama 160 milyon ton boksit cevheri cıkarılmaktadır.
Turkiye ’deki toplam boksit rezervlerinin ise 250 milyon ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. Turkiye ’de boksit cevheri potansiyeli yaygın olarak Konya-Seydişehir, Antalya-Akseki, Gaziantep-İslÂhiye, Muğla-Milas bolgelerinde bulunur. Turkiye ’deki madenlerden cıkarılan boksit cevheri Seydişehir ’deki aluminyum tesislerinde işlenmektedir. Bu tesislerde yıllık ortalama 500 bin ton boksit cevheri işlenmektedir. Boksitin hammadde olarak uretiminde kÂrlılık cok duşuk duzeyde olduğu icin Turkiye boksit ihracatı konusunda iddialı ulkelerden değildir. Bunun bir sebebi de boksit yataklarının limanlardan uzak bolgelerde olmasıdır. Bu sebeple diğer ulkelerle rekabet edilememektedir.