İyot, sağlık icin bir elementten beklenebilecek bircok faydayı sağlayan elementler arasında yer alır. Endustrinin aradığı maddelerden biridir.
İyot, yaşamın parcası olan elementler arasında onemli bir yer tutar. Dunyadaki zek geriliği vakaları iyot eksikliğine bağlanmaktadır. Ayrıca guatr hastalığının en onemli sebebi de iyot eksikliği ile bağlantılı durumlardır. Her gun iyotlu tuzlar vasıtası veya ceşitli besinlerle muhatap olduğumuz iyot, vucudumuzdaki normal işleyişin yolunda gitmesi icin gerekli bir elementtir. Barut uretimi icin calışan bir kimyager tarafından yanlışlıkla keşfedilmiştir. Onlarca faydası bulunan iyot, nukleer uygulamalardan fotoğrafcılığa kadar geniş bir alanda rol oynayan bir aktor aynı zamanda… Makalemizde iyotla ilgili bircok ayrıntıyı bulabilirsiniz.


[h=4]Tarihcesi[/h]İyot, 1811 yılında Fransız kimyager Bernard Courtois tarafından keşfedilmiştir. Courtois, Napolyon Savaşları sırasında iyodu yanlışlıkla keşfetti. Babasının barut fabrikasında kullanılmak sodyum ve potasyum bileşikleri uretmeye calışıyordu. Bu işlem icin o donemde az bulunan odun yerine deniz yosunu yaktı. Yosun kulunden sodyum ve potasyum bileşikleri uretmeye calışırken yanlışlıkla karışıma cok fazla sulfurik asit ekledi. Bu sırada mor bir buhar yukseldi. Buharın soğuk yuzeylerde derin mor kristaller halinde yoğunlaştığını fark etti. Courtois, bunun yeni bir urune işaret ettiği kanısına vardı. Bu tespitini bazı kimyagerlere de onaylattı. 1813 yılında Paris İmparatorluk Enstitusu ’nde iyodun tanıtımı yapıldı. 1824 yılında Jean Baptiste Boussingault tarafından yeni bir element keşfedildiği doğrulandı ve Courtois iyodu izole eden ilk kişi olarak bilim sayfalarına adını yazdırdı.
Fransız kimyager Joseph Louis Gay-Lussac, Courtois ’in keşfettiği yeni elemente mor renginden dolayı Yunanca “mor” anlamındaki “iodes” adını verdi. İngilizcesi “iodine”dir.
İyotla ilgili bazı tarihi olaylar şoyle;

1831 yılında Courtois, Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından keşfinden dolayı odullendirildi.
1820 yılında İsvicreli doktor Francois Coindet, guatr hastalığının iyot ile tedavi edilebileceğini gosterdi. İyodun ilk tıbbi kullanımı da budur.
1839 yılında iyodun ilk ticari kullanımı gercekleşti. Louis Daguerre, metal levhalar uzerinde fotoğraf elde etmek icin geliştirdiği yontemde iyot kullandı.
1900 ’lu yılların başında ABD ’nin Buyuk Goller bolgesinde iyot eksikliğine bağlı guatr vakaları gorulmeye başladı. 1924 yılında bu bolgeye iyotlu tuz verildi ve guatr vakaları yuzde 75 oranında azaldı.


[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri[/h]İyodun kimyasal simgesi “I”dır. Atom numarası 53, atom ağırlığı 126,9, yoğunluğu 4.93 grcm3 ’tur. Erime noktası 113 derece, kaynama noktası 184 derecedir. Halojenler element serisinde yer alan iyodun kristal yapısı hacim merkezli kubiktir. Metalik ozellikleri de vardır. Halojenler arasında en reaktif, astatinden sonra elektropozitifliği en yuksek elementtir. Grubundaki diğer elementlerden daha az etkindir. Koyu gri ve koyu mor renklerindedir. Isıtıldığında sublimleşerek pembe-mor bir gaza donuşur.
İyot, diğer halojenler gibi iki atomlu molekuller oluşturur. İyodun -1 yuklu haline “iyodur” adı verilir. İyodur, alkali elementlerle tuzları oluşturur. Saf iyot, potasyum iyodurun bakır sulfat ile reaksiyonu sonucu elde edilir. Bircok elementle bileşik oluşturabilir. Suda az cozunur ve sarı bir cozelti oluşturur. Kloroform, karbon disulfur ve karbon tetraklorurde kolaylıkla cozunerek mor cozeltiler oluşturur. Nişasta ile koyu mavi renkte kompleks oluşturur. Havadaki oksijen ve azot ile reaksiyona girmez. Ozon ile reaksiyona girerek bileşik oluşturur. Flor ile oda sıcaklığında reaksiyonu sonucu iyot pentaflorur, 250 derecedeki reaksiyonunda iyot heptaflorur, -45 derecedeki reaksiyonunda ise iyot triflorur bileşikleri meydana gelir. Brom ile reaksiyonunda duşuk erime noktasına sahip, kararsız interhalojen bileşiği oluşur. Su ve klor reaksiyonunda ve sıcak derişik nitrik asit reaksiyonunda iyodat asidi oluşur. Sıcak alkali cozeltilerle reaksiyonunda ise iyodat meydana gelir. Organik iyodur bileşiklerinin coğu diğer organik bileşikleri elde etmek icin kullanılır.
Doğada en cok deniz suyunda cozunmuş iyodur olarak bulunur. Toprakta, minerallerde ve deniz urunlerinde de iyot iceriği vardır. Deniz yosunu en verimli iyot kaynağıdır. Deniz suyundaki iyot bazı yontemlerle saflaştırılabilir. En bol elementler arasında 61. sıradadır. Bolluk bakımından en alt sırada yer alan ucuncu elementtir. Tabiatta milyonda 0,35-0,5 oranında bulunur.
Doğada tek karalı izotoptan oluşur. Bu izotop, I-127 ’dir. Bunun dışında 37 izotopu daha vardır. I-129 izotopu nukleer reaksiyonlardan meydana gelir, az reaktiftir, cok az cozunur ve yarılanma omru 15,7 milyon yıldır. Farklı kimyasal ozeliklere sahip ceşitli iyonik şekillerde bulunabilir. Kimyasal ve fiziksel ozellikleri bakımından I-129 izotopu, klorun Cl-36 izotopu ile benzerlik gosterir. Bu izotop, kolaylıkla biyosfere girebilir.
[h=3]Hangi Alanlarda Kullanılır? [/h]İyodun başlıca kullanım alanları tıp, fotoğrafcılık ve boya sektorudur. Ticari anlamda deniz yosunu kullerinden elde edilir. Bazı kimyasal işlemlerde iyi bir katalizordur. İyot ve ksenon gazı, radyometrik tarihleme işlemlerinde kullanılır. Suni olarak uretilen I-131 izotopu tıp sektoru icin oldukca kullanışlı bir urundur. Tiroid kanseri ve beyin tumorlerinin yerini tespit etmek icin bu izotop kullanılır.
İyot ve bileşiklerinin kullanıldığı bazı urunler şunlardır; ceşitli tuzlar, ilaclar, gıda katkıları, antiseptikler, tenturdiyot, dezenfektanlar, murekkepler, hayvan yemleri, fotoğraf kimyasalları, LCD polarize filtreleri, tomografi ve radyografi kimyasalları…


[h=4]İyot ve Sağlık [/h]Canlıların eser miktar iyot ihtiyacı vardır. İyot, ceşitli yollarla besin zincirine katılarak insan vucuduna alınır. Orneğin, gaz haline gelerek havaya ve toprağa, topraktan da besinlere ulaşır. Deniz urunleri onemli bir iyot kaynağıdır. Vucut, iyot minerali kullanarak tiroid hormonu uretir. İnsan vucudundaki iyodun yuzde 60 ’ı tiroid hormonunda bulunur. Bu sayede metabolizma korunur. Tiroid hormonu, ureme sisteminin gelişimi, normal işleyişi ve cocukların beyinlerinin olgunlaşabilmesi icin gereklidir. Tiroksin ve triodotironin adlı iki hormon uretiminde onemli rolu olan iyot, vucudun kalori yakarak enerji seviyesini koruma şeklinin duzenlenmesinden sorumludur. Ayrıca vucuttaki diğer hormonların uretilmesine de katkı verir. Bağışıklık sisteminin uygun bicimde işlev gormesi icin iyoda ihtiyac vardır.
İyodun yararlarının bazıları şunlardır;

Vucudun kalsiyum ve fosfor kullanımına yardımcı olur.
Sac, tırnak, cilt ve kemiklerin sağlıklı olmasını sağlar.
Vucudun gıda ve enerji kullanımını duzenlemesine yardımcı olur.
Antibakteriyel, antiparazit, antiviral ve antikanser ozellikleri vardır.
Fibrokistik meme rahatsızlıkları ve yumurtalık kistlerinin tedavisinde kullanılır.
Radyoaktif iyot, tiroid bezi hastalıkları başta olmak uzere bazı hastalıkların teşhis ve tedavisinde kullanılır.
İyot florur; kurşun, cıva ve bazı biyolojik ve kimyasal toksinleri temizler.



(Deniz yosunu en verimli iyot kaynağıdır.)
[h=4]İyot Eksikliği Hangi Sorunlara Yol Acar? [/h]İyot eksikliği, vucutta ciddi sorunlara yol acabilir. Cok sayıda hastalığın altında iyot eksikliği yatmaktadır. Zek geriliğinin başlıca nedeni iyot eksikliğidir. Cocukların buyumesi ve gelişimi icin iyot gereklidir. Kuru cilt, anormal kilo alımı, surekli yorgunluk, kabızlık, depresyon, guatr ve buyume bozukluklarının nedeni olarak iyot eksikliği gosterilmektedir.
Guatr ve tiroid rahatsızlıkları bulunanlar, az deniz urunu tuketenler ve az tuz kullananlar iyot eksikliği ile karşı karşıya demektir. Bu sorunları yaşayanların doktor onayı ile gunluk iyot takviyesi almaları gerekir. Gebelikte iyot eksikliği, bebekte kalıcı bilişsel bozukluklara sebep olabilir. Aşırı iyot eksikliği işitme kaybı ve zihinsel yetersizliğe yol acabilir.
İyot iceren bazı besinler şunlardır; tuzlu su balıkları, ton balığı, mezgit, karides, kabuklu deniz canlıları, iyotlu tuz, ıspanak, soya fasulyesi, şalgam, pazı, kabak, kuru fasulye, sarımsak, cilek, yoğurt, sut, peynir…
Gunluk iyot tuketimi icin tavsiye edilen miktarlar ise şunlardır; 1-8 yaş arası cocuklar 90 mikrogram, 9-13 yaş arası cocuklar 120 mikrogram, 14 yaş ve uzerindeki yetişkinler 150 mikrogram. Hamile ve emziren kadınların iyot ihtiyacı ise 200 mikrogramdır.
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz? [/h]
İyot ısıtıldığında pembe-mor bir gaz formunu alır ve bu gaz burnu tahriş eder.
Guneş sisteminin ilk 50 milyon yılının tarihlenmesinde iyot ve ksenon gazı kullanılmıştır.
Vucuttaki trilyonlarca hucrenin her birinde iyot bulunur.
Dunya Sağlık Orgutu ’nun tespit ettiği “iyot eksikliği” bolgesinde 1,5 milyar insan yaşamaktadır.
İyodun guatr hastalığının tedavisinde kullanılmaya başlanması, “batı tıbbının doğuşu” olarak kabul edildi.
İyot eksikliğinin oluşturduğu rahatsızlıklar, Cernobil faciasının yol actığı ağır hastalıklarla eşdeğer goruluyor.
İyot, nukleer patlamaların ardından gokyuzunde biriken kalıcı radyoaktif maddelerin oluşturduğu nukleer serpintinin bir bileşenidir. Bu sebeple nukleer facialarda insanlar ve diğer canlılar toksik iyoda maruz kalma tehlikesi ile karşı karşıya kalır.
Ceyrek cay kaşığı iyotlu tuz, gunluk iyot ihtiyacının yarısını karşılar.
Dunyadaki en buyuk iyot kaynağı, Şili guhercilesindeki sodyum iyodat tuzlarıdır.
Yuz gram yağın doyurulması icin harcanan iyot miktarına “iyot sayısı” veya “iyot değeri” denir. Doymuş yağlarda iyot değeri sıfırdır.
Gıda ve sabunlarda kullanılan zeytinyağlarının iyot sayısı 80 ’dir.
Tenturdiyot, potasyum iyodurun, iyot ile alkoldeki cozeltisidir.
Saf iyot zehirlidir, deriyi yakabilir, gozlere ve mukoz zarlara zarar verir.