Stronsiyum, yerkabuğunda en bol bulunan 15. elementtir. Havai fişeklere kırmızı rengi veren maddedir. Yuzlerce urunde kullanılan bir metaldir.
Stronsiyum, adını cok az duyduğumuz; ancak tıptan havai fişeklere kadar cok geniş kullanımı olan ve yerkabuğunda bol bulunan bir elementtir. İnsan sağlığına olumlu ve olumsuz etkileri vardır. Kalsiyumla benzerliği sebebiyle vucuda alındığında kalsiyum yerine kullanılabilir; ancak bu durum bazı sorunlara yol acar. Cernobil faciasındaki nukleer serpintide yer alan radyoaktif maddelerden biri de “Stronsiyum-90” adlı radyasyon yayan izotoptur. Nukleer denemeler sebebiyle oluşan iklim değişikliklerine dikkat cekmek isteyen unlu şair Nazım Hikmet, 1958 yılında “Stronsiyum-90” adlı bir şiir yazmıştır. Adı gibi kendi de ilginc olan bu alkalin toprak elementini biraz tanıyalım.
[h=4]Tarihcesi [/h]Stronsiyum, ilk olarak 1790 yılında Kuzey İskocya ’nın koylerinden biri olan Strontian ’daki bir kurşun madeninde bulunan sıra dışı bir mineralde calışmalar yapan İrlandalı fizikci Adair Crawford tarafından keşfedilmiştir. 1791 yılında İskoc kimyager Thomas Charles Hope, bu minerale keşfedildiği koye atfen “stronsit” adı vermiştir. Bu tarihten once stronsiyum, fiziksel benzerlik sebebiyle baryum olarak biliniyordu. 1808 yılında İngiliz kimyager Sir Humphry Davy tarafından elektroliz yontemi ile izole edilmiştir. Davy, bu elementi literature “stronsiyum” olarak kazandırmıştır.
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Stronsiyumun kimyasal sembolu “Sr”dir. Atom numarası 38, atom ağırlığı 87,62, yoğunluğu 2,54 gcm3 ’tur. Erime noktası 760 derece, kaynama noktası 1384 derecedir. Periyodik element tablosunun 2-A grubunda yer alır. Gumuşumsu beyaz metalik renginde alkalin toprak metalidir. +2 değerlikli olduğu icin havada hızla okside olarak sarımstrak bir renk alır. Hava ve nem etkisiyle kalsiyumdan daha kolay değişir. Kimyasal olarak oldukca reaktiftir. Bu sebeple gaz yağı veya mineral yağları ile depolanabilir. Cok cabuk yukseltgenir. Kalsiyumdan daha yumuşaktır ve saf hali kesilebilir. Kimyasal ozellikleri bakımından kalsiyum ve baryumla benzerlikler gosterir. Alkalin toprak metalleri berilyum, magnezyum, kalsiyum, baryum ve radyum ile aynı gruptadır.
Stronsiyum, ametallerin bircoğu ile birleşir. Metal formu, stronsiyum oksidin metalik aluminyum ile metalotermik reduksiyonu sonucu uretilir. Eritilmiş stronsiyum klorur tuzunun elektrolizi ile saf olarak elde edilir. Solestin cevherinin karbonla reaksiyonu sonucu stronsiyum sulfid elde edilir. Stronsiyum karbonatın asitte cozunmesi sonucu stronsiyum nitrit; 1400-1500 derece arasında vakum altında komurle reaksiyonu sonucu da stronsiyum oksit elde edilir. Stronsiyum kromat, stronsiyum klorur ve sodyum kromat arasındaki reaksiyonla elde edilir; sulu asitler ve amonyakta cozunur. Stronsiyum hidroksit, kalsiyum hidroksit gibi teşekkul eder; fakat suda daha fazla cozunur ve daha kuvvetli bir bazdır. Stronsiyum, silisyum kristallerinin şekil ve boyutlarını değiştirerek cok ince dağılımını sağlar. Soğukta suyu ayrıştırır. Asitlerle ceşitli tuzları verir. Tuzları ısıtıldığında ışın yayar. İnce bolunmuş veya toz haldeki stronsiyum kendiliğinden tutuşur ve şiddetle yanar.
Stronsiyum, doğada yaygın olarak bulunur. Yerkabuğunda en bol bulunan elementler arasında 15. sıradadır. Serbest halde bulunmaz, 62 farklı mineralde bileşik olarak bulunur. Minerallerde diğer elementlerle kombine halinde bulunur. Doğadaki en yaygın bileşikleri; sulfat minerali selestit ve karbonat minerali stronsiyanittir. Selestit, yuzde 56,4 oranında stronsiyum oksit icerir. Stronsiyanitte ise bu oran yuzde 70,1 ’dir. Bu iki mineral yerkabuğunun yuzde 0,025 ’ini oluşturur.
Doğal stronsiyum, Sr-84, Sr-86, Sr-87 ve Sr-88 şeklinde dort karalı izotoptan oluşur. Ayrıca kararsız 12 izotopu daha vardır. En kararlı izotopu Sr-90, radyoaktiftir ve yarılanma omru 28,9 yıldır. Sr-90, doğada bulunmaz, nukleer reaktorlerde uranyum ve plutonyumun fuzyonu sonucu elde edilir.
[h=3]Hangi Alanlarda Kullanılır? [/h]Stronsiyum tuketimi genellikle stronsiyum karbonat şeklindedir. Karbonat şeklinde yaygın olarak yuksek voltajlı televizyon tuplerinde kullanılır. Otomotiv sanayisinde, demir cevheri seperatorlerinde, fotokopi makinelerinde ve ozel alaşımlarda kullanılan seramik ferritlerin uretiminde de stronsiyumdan faydalanılır. Atomik yarıcapı buyuk olan stronsiyum, x ışınlarının notralize edilmesinde de kullanılır.
Bileşiklerinden stronsiyum sulfid, havai fişeklerde ve boyalarda kullanılır. Stronsiyum nitrat, ilac sanayisinde ve aleve koyu kırmızı renk verdiği icin havai fişeklerde kullanılır. Stronsiyum oksit, ilaclarda da kullanılan bir bileşiktir ve stronsiyum ferrit uretiminde ara urun olarak kullanılır. Stronsiyum hidroksit, şeker fabrikalarında melastan şekeri kurtarmak icin kullanılan bir bileşiktir. Stronsiyum silikat bileşiği ise, yuksek kaliteli demir uretiminde onemli bir maddedir.
Stronsiyumun onemli bir bileşiği olan stronsiyum kromat; pigmentlerde pas onleyici, polivinil klorur recinelerde renklendirici olarak, piroteknik uygulamalarda, aluminyum pul kaplamalarda ve bazı alaşımlarda da pas onleyici astar olarak kullanılır. Stronsiyum titinat, refraktif indeksi yuksek bir bileşiktir ve optik yayılımı elmastan fazladır, bu sebeple optik uygulamalarda kullanılır. Sr-90 izotopu, nukleer guc sistemlerinde kullanılır; termoelektrik santrallerde ısı kaynağıdır.
Stronsiyum, bileşikleri ve alaşımlarının kullanıldığı bazı urunler şunlardır; sinyal maddeleri, boyalar, cam, ilaclar, kuru fırınlar, ucak motorları, cinko elektrolizi, yağlayıcı olarak mil yataklarında, sabit mıknatıslar, elektrik urunleri, kaplamalar, uzay aracları, kozmetik urunler, monitor camları, jeneratorler, hoparlorler, telefon zilleri, alıcılar, oyuncaklar…
[h=4]Stronsiyum ve Sağlık [/h]Stronsiyum, havada, suda, toprakta ve besinlerde bulunabilir. Hububatlarda, sut urunlerinde ve sebzelerde yuksek stronsiyum konsantrasyonu vardır. Stronsiyum tozları solunum yoluyla vucuda alınabilir. İnsanlar genellikle su ve yiyeceklerden stronsiyum alır. Stronsiyum, insan vucudunda bazı kimyasal reaksiyonlara girerek cozunur. Bu da insan sağlığı icin tehdit oluşturur. Vucutta bulunduğu ortamda birikebilir, dokuları bozabilir veya dışarı atılabilir. Cozunmuş stronsiyum, icme suyunu da kirletir. Stronsiyumun bazı tuzları organizmalar icin toksiktir.
Kalsiyum ile stronsiyumu ayırt edemeyen vucut, kalsiyum yerine stronsiyum absorbe edebilir. Sr-90, kimyasal ozellikleri bakımından kalsiyuma daha cok benzer ve bu sebeple kemikte ve dişte toplanabilir. Radyoaktif ozelliği bulunan Sr-90, insan sağlığı icin tehlikelidir. Kan, goğus ve prostat kanserlerine; bağışıklık sistemini bozarak AIDS ’e yol acabilir. Hormonları, pankreası, tiroid bezlerini, ureme organlarını ve merkezi sinir sistemini tahrip eder. Obezite, yuksek tansiyon, kalp hastalıkları, astım, şeker hastalığı ve felc gibi hastalıkların da sebebi olabilir.
Stronsiyum, osteoporoz (kemik kırılganlığı, iskelet hastalığı) tedavisi icin onerilen bir eser elementtir. Dozuna gore kemiğe etkisi değişir. Yuksek dozda stronsiyum, kemik mineralizasyonunu bozar. Duşuk doz ise kemik resorbisyonunu duşurur. Goz hastalıkları tedavisinde de stronsiyum kullanılabilir. Stronsiyum sulfur, tuy dokuculerde kullanılır. Sr-82 izotopu, kalp goruntuleme cihazlarında kullanılmaktadır. Stronsiyum bromur ve stronsiyum iyodur, tıpta kullanılan onemli bileşiklerdendir.
[h=4]Hangi Ulkelerde Rezervi Bulunur? [/h]Dunyadaki en buyuk stronsiyum rezervleri; İspanya, Meksika, Cin, Turkiye ve İran ’da bulunur. En fazla stronsiyum tuketen ulkeler ABD ve Japonya ’dır. Yerkabuğundaki stronsiyum rezervlerinin 12 milyon tonun uzerinde olduğu tahmin ediliyor. Dunyada yıllık stronsiyum uretimi 300 bin ton civarındadır.
Turkiye, stronsiyum rezervi bakımından zengin ulkelerden biridir. Turkiye ’de 665 bin tonun uzerinde rezerv olduğu tahmin ediliyor. Bu rezervin yuzde 72 ’si stronsiyum sulfat iceriklidir. Stronsiyum iceren selestit minerali yaygın olarak Sivas – Kangal, Konya – Ereğli ve Malatya bolgelerinde bulunmaktadır. Bu yataklarda stronsiyum madenciliği yapılmaktadır.
(Cernobil, stronsiyum da iceren nukleer serpinti sonrası hayalet kente dondu.)
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz? [/h]
Havai fişeklerdeki kırmızı renk stronsiyum sayesinde sağlanır.
Karanlıkta parlama yapan boyalar ve plastikler, stronsiyum aluminat icerir. Bu madde, gunboyu ışığı emer ve daha sonra yavaş yavaş yayar.
Dişlerdeki hassasiyeti gideren diş macunlarında stronsiyum klorur hekzahidrat kullanılır.
Stronsiyum, takı ve mucevherlerde de kullanılabilmektedir; ancak yumuşak olduğu icin cok tercih edilmiyor.
Sr-90, bilinen yuksek enerjili beta ışıyıcılarının en uzun omurlusudur.
Cernobil faciasındaki nukleer serpintide cevreye radyasyon yayan maddeler arasında Sr-90 da vardı.
Unlu Şair Nazım Hikmet ’in Sr-90 ’a dikkat cekmek icin “Stronsiyum-90” adlı bir şiir yazmıştır. Şiirin dizeleri şoyle; “Acayipleşti havalar bir guneş, bir yağmur, bir kar Atom bombası denemelerinden diyorlar Stronsiyum-90 yağıyormuş ota, ete, sute umuda, hurriyete kapısını caldığımız buyuk hasrete Kendi kendimizle yarışmadayız gulum Ya olu yıldızlara hayatı gotureceğiz ya dunyamıza inecek olum.” 6 Mart 1958 – Varşova – Şvider.
Stronsiyum, adını cok az duyduğumuz; ancak tıptan havai fişeklere kadar cok geniş kullanımı olan ve yerkabuğunda bol bulunan bir elementtir. İnsan sağlığına olumlu ve olumsuz etkileri vardır. Kalsiyumla benzerliği sebebiyle vucuda alındığında kalsiyum yerine kullanılabilir; ancak bu durum bazı sorunlara yol acar. Cernobil faciasındaki nukleer serpintide yer alan radyoaktif maddelerden biri de “Stronsiyum-90” adlı radyasyon yayan izotoptur. Nukleer denemeler sebebiyle oluşan iklim değişikliklerine dikkat cekmek isteyen unlu şair Nazım Hikmet, 1958 yılında “Stronsiyum-90” adlı bir şiir yazmıştır. Adı gibi kendi de ilginc olan bu alkalin toprak elementini biraz tanıyalım. [h=4]Tarihcesi [/h]Stronsiyum, ilk olarak 1790 yılında Kuzey İskocya ’nın koylerinden biri olan Strontian ’daki bir kurşun madeninde bulunan sıra dışı bir mineralde calışmalar yapan İrlandalı fizikci Adair Crawford tarafından keşfedilmiştir. 1791 yılında İskoc kimyager Thomas Charles Hope, bu minerale keşfedildiği koye atfen “stronsit” adı vermiştir. Bu tarihten once stronsiyum, fiziksel benzerlik sebebiyle baryum olarak biliniyordu. 1808 yılında İngiliz kimyager Sir Humphry Davy tarafından elektroliz yontemi ile izole edilmiştir. Davy, bu elementi literature “stronsiyum” olarak kazandırmıştır.
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Stronsiyumun kimyasal sembolu “Sr”dir. Atom numarası 38, atom ağırlığı 87,62, yoğunluğu 2,54 gcm3 ’tur. Erime noktası 760 derece, kaynama noktası 1384 derecedir. Periyodik element tablosunun 2-A grubunda yer alır. Gumuşumsu beyaz metalik renginde alkalin toprak metalidir. +2 değerlikli olduğu icin havada hızla okside olarak sarımstrak bir renk alır. Hava ve nem etkisiyle kalsiyumdan daha kolay değişir. Kimyasal olarak oldukca reaktiftir. Bu sebeple gaz yağı veya mineral yağları ile depolanabilir. Cok cabuk yukseltgenir. Kalsiyumdan daha yumuşaktır ve saf hali kesilebilir. Kimyasal ozellikleri bakımından kalsiyum ve baryumla benzerlikler gosterir. Alkalin toprak metalleri berilyum, magnezyum, kalsiyum, baryum ve radyum ile aynı gruptadır.
Stronsiyum, ametallerin bircoğu ile birleşir. Metal formu, stronsiyum oksidin metalik aluminyum ile metalotermik reduksiyonu sonucu uretilir. Eritilmiş stronsiyum klorur tuzunun elektrolizi ile saf olarak elde edilir. Solestin cevherinin karbonla reaksiyonu sonucu stronsiyum sulfid elde edilir. Stronsiyum karbonatın asitte cozunmesi sonucu stronsiyum nitrit; 1400-1500 derece arasında vakum altında komurle reaksiyonu sonucu da stronsiyum oksit elde edilir. Stronsiyum kromat, stronsiyum klorur ve sodyum kromat arasındaki reaksiyonla elde edilir; sulu asitler ve amonyakta cozunur. Stronsiyum hidroksit, kalsiyum hidroksit gibi teşekkul eder; fakat suda daha fazla cozunur ve daha kuvvetli bir bazdır. Stronsiyum, silisyum kristallerinin şekil ve boyutlarını değiştirerek cok ince dağılımını sağlar. Soğukta suyu ayrıştırır. Asitlerle ceşitli tuzları verir. Tuzları ısıtıldığında ışın yayar. İnce bolunmuş veya toz haldeki stronsiyum kendiliğinden tutuşur ve şiddetle yanar.
Stronsiyum, doğada yaygın olarak bulunur. Yerkabuğunda en bol bulunan elementler arasında 15. sıradadır. Serbest halde bulunmaz, 62 farklı mineralde bileşik olarak bulunur. Minerallerde diğer elementlerle kombine halinde bulunur. Doğadaki en yaygın bileşikleri; sulfat minerali selestit ve karbonat minerali stronsiyanittir. Selestit, yuzde 56,4 oranında stronsiyum oksit icerir. Stronsiyanitte ise bu oran yuzde 70,1 ’dir. Bu iki mineral yerkabuğunun yuzde 0,025 ’ini oluşturur.
Doğal stronsiyum, Sr-84, Sr-86, Sr-87 ve Sr-88 şeklinde dort karalı izotoptan oluşur. Ayrıca kararsız 12 izotopu daha vardır. En kararlı izotopu Sr-90, radyoaktiftir ve yarılanma omru 28,9 yıldır. Sr-90, doğada bulunmaz, nukleer reaktorlerde uranyum ve plutonyumun fuzyonu sonucu elde edilir.
[h=3]Hangi Alanlarda Kullanılır? [/h]Stronsiyum tuketimi genellikle stronsiyum karbonat şeklindedir. Karbonat şeklinde yaygın olarak yuksek voltajlı televizyon tuplerinde kullanılır. Otomotiv sanayisinde, demir cevheri seperatorlerinde, fotokopi makinelerinde ve ozel alaşımlarda kullanılan seramik ferritlerin uretiminde de stronsiyumdan faydalanılır. Atomik yarıcapı buyuk olan stronsiyum, x ışınlarının notralize edilmesinde de kullanılır.
Bileşiklerinden stronsiyum sulfid, havai fişeklerde ve boyalarda kullanılır. Stronsiyum nitrat, ilac sanayisinde ve aleve koyu kırmızı renk verdiği icin havai fişeklerde kullanılır. Stronsiyum oksit, ilaclarda da kullanılan bir bileşiktir ve stronsiyum ferrit uretiminde ara urun olarak kullanılır. Stronsiyum hidroksit, şeker fabrikalarında melastan şekeri kurtarmak icin kullanılan bir bileşiktir. Stronsiyum silikat bileşiği ise, yuksek kaliteli demir uretiminde onemli bir maddedir.
Stronsiyumun onemli bir bileşiği olan stronsiyum kromat; pigmentlerde pas onleyici, polivinil klorur recinelerde renklendirici olarak, piroteknik uygulamalarda, aluminyum pul kaplamalarda ve bazı alaşımlarda da pas onleyici astar olarak kullanılır. Stronsiyum titinat, refraktif indeksi yuksek bir bileşiktir ve optik yayılımı elmastan fazladır, bu sebeple optik uygulamalarda kullanılır. Sr-90 izotopu, nukleer guc sistemlerinde kullanılır; termoelektrik santrallerde ısı kaynağıdır.
Stronsiyum, bileşikleri ve alaşımlarının kullanıldığı bazı urunler şunlardır; sinyal maddeleri, boyalar, cam, ilaclar, kuru fırınlar, ucak motorları, cinko elektrolizi, yağlayıcı olarak mil yataklarında, sabit mıknatıslar, elektrik urunleri, kaplamalar, uzay aracları, kozmetik urunler, monitor camları, jeneratorler, hoparlorler, telefon zilleri, alıcılar, oyuncaklar…
[h=4]Stronsiyum ve Sağlık [/h]Stronsiyum, havada, suda, toprakta ve besinlerde bulunabilir. Hububatlarda, sut urunlerinde ve sebzelerde yuksek stronsiyum konsantrasyonu vardır. Stronsiyum tozları solunum yoluyla vucuda alınabilir. İnsanlar genellikle su ve yiyeceklerden stronsiyum alır. Stronsiyum, insan vucudunda bazı kimyasal reaksiyonlara girerek cozunur. Bu da insan sağlığı icin tehdit oluşturur. Vucutta bulunduğu ortamda birikebilir, dokuları bozabilir veya dışarı atılabilir. Cozunmuş stronsiyum, icme suyunu da kirletir. Stronsiyumun bazı tuzları organizmalar icin toksiktir.
Kalsiyum ile stronsiyumu ayırt edemeyen vucut, kalsiyum yerine stronsiyum absorbe edebilir. Sr-90, kimyasal ozellikleri bakımından kalsiyuma daha cok benzer ve bu sebeple kemikte ve dişte toplanabilir. Radyoaktif ozelliği bulunan Sr-90, insan sağlığı icin tehlikelidir. Kan, goğus ve prostat kanserlerine; bağışıklık sistemini bozarak AIDS ’e yol acabilir. Hormonları, pankreası, tiroid bezlerini, ureme organlarını ve merkezi sinir sistemini tahrip eder. Obezite, yuksek tansiyon, kalp hastalıkları, astım, şeker hastalığı ve felc gibi hastalıkların da sebebi olabilir.
Stronsiyum, osteoporoz (kemik kırılganlığı, iskelet hastalığı) tedavisi icin onerilen bir eser elementtir. Dozuna gore kemiğe etkisi değişir. Yuksek dozda stronsiyum, kemik mineralizasyonunu bozar. Duşuk doz ise kemik resorbisyonunu duşurur. Goz hastalıkları tedavisinde de stronsiyum kullanılabilir. Stronsiyum sulfur, tuy dokuculerde kullanılır. Sr-82 izotopu, kalp goruntuleme cihazlarında kullanılmaktadır. Stronsiyum bromur ve stronsiyum iyodur, tıpta kullanılan onemli bileşiklerdendir.
[h=4]Hangi Ulkelerde Rezervi Bulunur? [/h]Dunyadaki en buyuk stronsiyum rezervleri; İspanya, Meksika, Cin, Turkiye ve İran ’da bulunur. En fazla stronsiyum tuketen ulkeler ABD ve Japonya ’dır. Yerkabuğundaki stronsiyum rezervlerinin 12 milyon tonun uzerinde olduğu tahmin ediliyor. Dunyada yıllık stronsiyum uretimi 300 bin ton civarındadır.
Turkiye, stronsiyum rezervi bakımından zengin ulkelerden biridir. Turkiye ’de 665 bin tonun uzerinde rezerv olduğu tahmin ediliyor. Bu rezervin yuzde 72 ’si stronsiyum sulfat iceriklidir. Stronsiyum iceren selestit minerali yaygın olarak Sivas – Kangal, Konya – Ereğli ve Malatya bolgelerinde bulunmaktadır. Bu yataklarda stronsiyum madenciliği yapılmaktadır.
(Cernobil, stronsiyum da iceren nukleer serpinti sonrası hayalet kente dondu.)
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz? [/h]
Havai fişeklerdeki kırmızı renk stronsiyum sayesinde sağlanır.
Karanlıkta parlama yapan boyalar ve plastikler, stronsiyum aluminat icerir. Bu madde, gunboyu ışığı emer ve daha sonra yavaş yavaş yayar.
Dişlerdeki hassasiyeti gideren diş macunlarında stronsiyum klorur hekzahidrat kullanılır.
Stronsiyum, takı ve mucevherlerde de kullanılabilmektedir; ancak yumuşak olduğu icin cok tercih edilmiyor.
Sr-90, bilinen yuksek enerjili beta ışıyıcılarının en uzun omurlusudur.
Cernobil faciasındaki nukleer serpintide cevreye radyasyon yayan maddeler arasında Sr-90 da vardı.
Unlu Şair Nazım Hikmet ’in Sr-90 ’a dikkat cekmek icin “Stronsiyum-90” adlı bir şiir yazmıştır. Şiirin dizeleri şoyle; “Acayipleşti havalar bir guneş, bir yağmur, bir kar Atom bombası denemelerinden diyorlar Stronsiyum-90 yağıyormuş ota, ete, sute umuda, hurriyete kapısını caldığımız buyuk hasrete Kendi kendimizle yarışmadayız gulum Ya olu yıldızlara hayatı gotureceğiz ya dunyamıza inecek olum.” 6 Mart 1958 – Varşova – Şvider.