Prometyum, Yunan titanlarından Prometheus ’u temsil eden radyoaktif bir elementtir. Doğal değil, yapay olarak uretilir. Keşfedilmesi yıllar surmuştur.
Prometyum, yapay olarak uretilen radyoaktif bir elementtir. Uranyumun fisyon urunudur. Işınlar yayabilen prometyum zararsızdır; ancak dikkatli kullanılması gerekir. Yunan mitolojisinde tanrılara başkaldırarak ateşi calan ve insanlara hediye eden Prometheus ’tan esinlenerek “prometyum” adı verilmiştir. Nadir toprak elementleri arasında en son keşfedilen elementtir. Ticari kullanımı yoktur. Bazı araştırmalarda ve kritik urunlerde kullanımı yaygındır. Bazı tıbbi cihazlarda kullanılması icin araştırmalar surmektedir. Keşfedilinceye kadar bircok elementle karıştırılmıştır. Boyle bir elementin varlığının tahmin edilmesinden keşfedilinceye kadar 43 yıl gecmiştir. Grubundaki konumuna uygun ozellikler sergiler. Prometheus ’u ne kadar temsil ettiği bilinmez; ancak gelecek vaat eden radyoaktif elementlerden biri olduğu kesin!
[h=4]Tarihcesi [/h]Prometyumun keşfi 20. yuzyılın ilk yarısında gercekleşti. Element tablosunda 60 atom numaralı neodimyum ve 62 atom numaralı samaryum arasında boşluk vardı. 1902 yılında Cek kimyager Bohuslav Branuer, bu boşlukta farklı bir elementin olacağını tahmin etti. 1926 yılında İtalyan B. S. Hopkins ve Amerikalı bir mesai arkadaşı “illiniyum” adını verdikleri “61” atom numaralı bir element izole ettiklerini ileri surdu; ancak bu iddia doğrulanmadı. Aynı tarihlerde İtalya ’da Luigi Rolla ve yardımcıları “florentyum” adını verdikleri bir elementi keşfettiklerini duyurdu. 1938 yılında Ohio Universitesi ’nde gercekleştirilen bir nukleer deney sırasında birkac radyoaktif nuklid elde edildi. Bu nuklidin de “61” numaralı element olduğu iddiası teyit edilemedi.
Prometyumun tanımlanması ise 1945 yılında ABD ’de gercekleşti. ABD Enerji Bakanlığı bunyesinde faaliyet gosteren Oak Ridge Laboratuvarı ’nda (Eski adı Clinton Laboratuvarı) bir grafit reaktorunde uranyum yakıtının fisyon urunlerinin ayrıştırılması ve analizi ile elde edildi. Calışmada yer alan J. A. Marinksy, Lawrence E. Glendenin ve Charles D. Coryell iyon değişimi calışmaları sırasında elementi belirledi. Bu tarihte yeni elementin bircok ozelliği tanımlandığı icin keşif tarihi olarak kayıtlara gecti.
İkinci Dunya Savaşı sırasında savunma araştırmalarına katılan keşif ekibi, calışmalarını 1947 yılına kadar ilan etmedi. İlk olarak adı keşfedildiği laboratuara atfen “clintonium” olarak belirlendi. Keşif ekibinde yer alan Charles Coryell ’in eşi Grace Coryell ise, “prometheus” adını onerdi. Daha sonra bu oneri “promethium” olarak değiştirildi. 1949 yılında ise, son onerilen isim Uluslararası Saf Kimya Uygulayıcıları Birliği tarafından kabul edildi. 1963 yılında iyon değişim yontemleri uygulanarak nukleer reaktor atıklarından 10 gram metal prometyum elde edildi.
“Prometyum”, Yunan mitolojisinde gecen ve tanrısal duzene karşı cıkan, ateş tanrısı Hephaistos ’tan ateşi calarak insanlara armağan eden Prometheus ’tan esinlenerek turetilen bir sozcuktur. Bu adı oneren isim olan Grace Coryell ’in o donemdeki atom bombası programına atıfta bulunmak icin bu adı onerdiği tahmin ediliyor. Yani dunyaya ateşi getiren Prometheus ve dunyayı ateşe ceviren atom bombası arasında bağ kurmuş olabileceği değerlendiriliyor. Bir iddiaya gore de, Prometheus ’un ateşi calmasındaki cesareti ve cektiği acılardan esinlenilmiş.
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Prometyumun kimyasal sembolu “Pm”dir. Atom numarası 61, atom ağırlığı 145, yoğunluğu 7,26 grcm3 ’tur. Erime noktası 1042 derece, kaynama noktası 3000 derecedir. Geciş metallerinin alt serisindeki lantanitler elementler arasında yer alan yapay bir elementtir. Yani nadir toprak elementlerindendir. Kristal yapısı hekzagonaldır.
Metalik formunun ozellikleri hakkında cok fazla bilgi bulunmamaktadır. Otuzdan fazla bileşik oluşturabilmektedir. Lantanitler grubundaki konumuna uygun ozellikler sergiler. Diğer elementlerle tuzları oluşturan bir lantanittir. Hidroklorik asitte cozunduğunde suda cozunen sarı bir tuz meydana getirir. Bileşikleri pembe ve kırmızı renkli olma eğilimindedir. Prometyum tuzları soluk mavi ve yeşilimsi ışık yayarak karanlıkta parlar ve luminesans ozelliği gosterir.
Prometyum doğada bulunmaz, yapay olarak nukleer reaktorlerde uretilir. Ancak Uranyum-238 ’in kendiliğinden fisyona uğrayarak eser miktarlarda prometyum oluşturabilmektedir. Doğal uranyum cevherlerinde iz miktarda prometyum bulunabilir. İzotoplarının coğunun yarılanma omurleri cok kısa olduğu icin uranyum cevherlerinde ani olarak uranyum fisyonundan kaynaklanabilecek herhangi bir prometyum, son derece kucuk konsantrasyonlarda ortaya cıkabilir. Pm-147 izotopu, Uranyum-235 izotopunun termal notronlarla bombardımanı ile diğer izotoplara oranla buyuk miktarlarda uretilebilir. Pm-147, farklı yontemler kullanılarak da uretilebilmektedir.
Prometyum izotoplarının tamamı radyoaktiftir. Atom kutle numaraları 126 ila 163 arasında değişen en az 38 radyoaktif izotopu bulunur. En karalı izotopu Pm-145, 17,7 yıl yarılanma omrune sahiptir. En yararlı izotopu ise Pm-147 ’dir ve yarılanma omru 5 gundur. Pm-147, enerjik gama ışınlarıyla bozunur. Diğer izotopları ve yarılanma omurleri şoyledir; Pm-143 (265 yıl), Pm-144 (360 yıl), Pm-146 (5,5 yıl), Pm-148m (43 gun), Pm-149 (2 gun), Pm-151 (1 gun). Prometyumun 18 adet nukleer izomeri de vardır. Bunlar arasında en kararlı izomeri Pm-148m ’dir ve yarılanma omru 43 gundur. En az kararlı izotopu Pm-128 ’in yarılanma omru sadece 1 saniyedir.
Prometyum, diğer lantanitlerle uyumlu olarak iyon formunda sadece +3 değerlikli kararlı oksidasyon durumu sergiler. Element tablosundaki konumuna gore +4 ve +2 oksidasyon durumu sergilemesi beklenmez.
[h=3]Hangi Alanlarda Kullanılır? [/h]Prometyumun buyuk bolumu araştırma amaclı kullanılır. Prometyum, yumuşak bir beta ışıması yapar. Bu sebeple parlak materyallerin uretilmesinde kullanılır. Fosfor bileşiği ışığın hucrelerine guc kazandırır. Ağır atomik elementlerle x ışınları uretebilir. Bu sebeple taşınabilir x ışını kaynağıdır. Nukleer pillerde de kullanılmaktadır. Bazı sinyal lambalarında Pm-147 izotopunun yaydığı beta ışınımını absorbe eden ve ışık yayan fosfor iceren parlak bir boya kullanılır. Yuksek sıcaklıklara dayanıklı mikro pillerde yarı iletken olarak kullanılabilmektedir. Uydularda yardımcı ısı ve enerji kaynağı olarak kullanımı vardır. Tıbbi cihazlar icin bir guc kaynağı olabileceği; denizaltılarda kullanılan lazerlerde ve radyoizotop termoelektrik jeneratorlerde kullanılabileceği de değerlendiriliyor.
Prometyumun kullanıldığı bazı alanlar şunlardır; atomik kalp pilleri, radyasyon olcum uygulamaları, uzay aracları, guneş pilleri, nukleer piller, gudumlu fuzeler, atom saatleri…
(Prometyum, kalp pilleri gibi mikro pillerde kullanılır.)
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz?[/h]
Prometyum, nadir toprak elementleri arasında en son keşfedilen elementtir.
Prometyumun diğer lantanitler gibi biyolojik bir rolu yoktur. Pm-147, yaydığı beta ışını sebebiyle canlılar icin tehlikeli olabilmektedir. Radyoaktivitesi dışında herhangi bir tehlikesi bulunmuyor.
Andromeda galaksisinde Dunya ’ya 520 ışık yılı uzaklıktaki bir yıldızın (HR465) prometyum urettiğine dair bazı bilgiler var; ancak bu henuz kanıtlanabilmiş değil.
Bir ton uranyum cevherinde gram miktarlarda prometyum bulunduğu belirtilirken, bazı kaynaklarda bu miktarın gramın trilyonda biri kadar olduğu iddia ediliyor. Bu sebeple doğal cevherlerde keşfedilemediği kaydediliyor.
Bazı kaynaklarda, yerkabuğundaki uranyum cevherlerinde toplam 560 gram prometyum oluşumu bulunduğu iddia ediliyor.
Prometyumdan uretilen mikro piller, aşırı sıcaklıklarda 5 yıl calışabilir.
ABD ’de uretimi bir donem yasaklanan prometyum, sadece ABD ve Rusya ’daki nukleer tesislerde uretilmektedir.
Prometyum adı, Yunan mitolojisindeki Prometheus ’tan esinlenilerek verilmiştir. Merak edenler icin Yunan titanlarından Promethus ’un hikÂyesini ozetleyelim: Efsaneye gore Prometheus, ateşi calarak Olimpus Dağı ’nda yakar ve insanlara hediye olarak verir. Bu yuzden Zeus tarafından cezalandırılarak Kafkas Dağı ’nda zincire vurulur. Gorevlendirilen bir kartal tarafından her gun karaciğeri yenilerek işkence gorur. Karaciğeri bitince tekrar oluşur ve kartal tekrar tekrar yiyerek işkenceye devam eder. Sonunda Herkul tarafından serbest bırakılır ve Prometheus da kartalın karaciğerini yer. Zeus da cezasını sonlandıran Prometheus ’u affederek olumsuzler arasına alır.
Prometyum, yapay olarak uretilen radyoaktif bir elementtir. Uranyumun fisyon urunudur. Işınlar yayabilen prometyum zararsızdır; ancak dikkatli kullanılması gerekir. Yunan mitolojisinde tanrılara başkaldırarak ateşi calan ve insanlara hediye eden Prometheus ’tan esinlenerek “prometyum” adı verilmiştir. Nadir toprak elementleri arasında en son keşfedilen elementtir. Ticari kullanımı yoktur. Bazı araştırmalarda ve kritik urunlerde kullanımı yaygındır. Bazı tıbbi cihazlarda kullanılması icin araştırmalar surmektedir. Keşfedilinceye kadar bircok elementle karıştırılmıştır. Boyle bir elementin varlığının tahmin edilmesinden keşfedilinceye kadar 43 yıl gecmiştir. Grubundaki konumuna uygun ozellikler sergiler. Prometheus ’u ne kadar temsil ettiği bilinmez; ancak gelecek vaat eden radyoaktif elementlerden biri olduğu kesin! [h=4]Tarihcesi [/h]Prometyumun keşfi 20. yuzyılın ilk yarısında gercekleşti. Element tablosunda 60 atom numaralı neodimyum ve 62 atom numaralı samaryum arasında boşluk vardı. 1902 yılında Cek kimyager Bohuslav Branuer, bu boşlukta farklı bir elementin olacağını tahmin etti. 1926 yılında İtalyan B. S. Hopkins ve Amerikalı bir mesai arkadaşı “illiniyum” adını verdikleri “61” atom numaralı bir element izole ettiklerini ileri surdu; ancak bu iddia doğrulanmadı. Aynı tarihlerde İtalya ’da Luigi Rolla ve yardımcıları “florentyum” adını verdikleri bir elementi keşfettiklerini duyurdu. 1938 yılında Ohio Universitesi ’nde gercekleştirilen bir nukleer deney sırasında birkac radyoaktif nuklid elde edildi. Bu nuklidin de “61” numaralı element olduğu iddiası teyit edilemedi.
Prometyumun tanımlanması ise 1945 yılında ABD ’de gercekleşti. ABD Enerji Bakanlığı bunyesinde faaliyet gosteren Oak Ridge Laboratuvarı ’nda (Eski adı Clinton Laboratuvarı) bir grafit reaktorunde uranyum yakıtının fisyon urunlerinin ayrıştırılması ve analizi ile elde edildi. Calışmada yer alan J. A. Marinksy, Lawrence E. Glendenin ve Charles D. Coryell iyon değişimi calışmaları sırasında elementi belirledi. Bu tarihte yeni elementin bircok ozelliği tanımlandığı icin keşif tarihi olarak kayıtlara gecti.
İkinci Dunya Savaşı sırasında savunma araştırmalarına katılan keşif ekibi, calışmalarını 1947 yılına kadar ilan etmedi. İlk olarak adı keşfedildiği laboratuara atfen “clintonium” olarak belirlendi. Keşif ekibinde yer alan Charles Coryell ’in eşi Grace Coryell ise, “prometheus” adını onerdi. Daha sonra bu oneri “promethium” olarak değiştirildi. 1949 yılında ise, son onerilen isim Uluslararası Saf Kimya Uygulayıcıları Birliği tarafından kabul edildi. 1963 yılında iyon değişim yontemleri uygulanarak nukleer reaktor atıklarından 10 gram metal prometyum elde edildi.
“Prometyum”, Yunan mitolojisinde gecen ve tanrısal duzene karşı cıkan, ateş tanrısı Hephaistos ’tan ateşi calarak insanlara armağan eden Prometheus ’tan esinlenerek turetilen bir sozcuktur. Bu adı oneren isim olan Grace Coryell ’in o donemdeki atom bombası programına atıfta bulunmak icin bu adı onerdiği tahmin ediliyor. Yani dunyaya ateşi getiren Prometheus ve dunyayı ateşe ceviren atom bombası arasında bağ kurmuş olabileceği değerlendiriliyor. Bir iddiaya gore de, Prometheus ’un ateşi calmasındaki cesareti ve cektiği acılardan esinlenilmiş.
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Prometyumun kimyasal sembolu “Pm”dir. Atom numarası 61, atom ağırlığı 145, yoğunluğu 7,26 grcm3 ’tur. Erime noktası 1042 derece, kaynama noktası 3000 derecedir. Geciş metallerinin alt serisindeki lantanitler elementler arasında yer alan yapay bir elementtir. Yani nadir toprak elementlerindendir. Kristal yapısı hekzagonaldır.
Metalik formunun ozellikleri hakkında cok fazla bilgi bulunmamaktadır. Otuzdan fazla bileşik oluşturabilmektedir. Lantanitler grubundaki konumuna uygun ozellikler sergiler. Diğer elementlerle tuzları oluşturan bir lantanittir. Hidroklorik asitte cozunduğunde suda cozunen sarı bir tuz meydana getirir. Bileşikleri pembe ve kırmızı renkli olma eğilimindedir. Prometyum tuzları soluk mavi ve yeşilimsi ışık yayarak karanlıkta parlar ve luminesans ozelliği gosterir.
Prometyum doğada bulunmaz, yapay olarak nukleer reaktorlerde uretilir. Ancak Uranyum-238 ’in kendiliğinden fisyona uğrayarak eser miktarlarda prometyum oluşturabilmektedir. Doğal uranyum cevherlerinde iz miktarda prometyum bulunabilir. İzotoplarının coğunun yarılanma omurleri cok kısa olduğu icin uranyum cevherlerinde ani olarak uranyum fisyonundan kaynaklanabilecek herhangi bir prometyum, son derece kucuk konsantrasyonlarda ortaya cıkabilir. Pm-147 izotopu, Uranyum-235 izotopunun termal notronlarla bombardımanı ile diğer izotoplara oranla buyuk miktarlarda uretilebilir. Pm-147, farklı yontemler kullanılarak da uretilebilmektedir.
Prometyum izotoplarının tamamı radyoaktiftir. Atom kutle numaraları 126 ila 163 arasında değişen en az 38 radyoaktif izotopu bulunur. En karalı izotopu Pm-145, 17,7 yıl yarılanma omrune sahiptir. En yararlı izotopu ise Pm-147 ’dir ve yarılanma omru 5 gundur. Pm-147, enerjik gama ışınlarıyla bozunur. Diğer izotopları ve yarılanma omurleri şoyledir; Pm-143 (265 yıl), Pm-144 (360 yıl), Pm-146 (5,5 yıl), Pm-148m (43 gun), Pm-149 (2 gun), Pm-151 (1 gun). Prometyumun 18 adet nukleer izomeri de vardır. Bunlar arasında en kararlı izomeri Pm-148m ’dir ve yarılanma omru 43 gundur. En az kararlı izotopu Pm-128 ’in yarılanma omru sadece 1 saniyedir.
Prometyum, diğer lantanitlerle uyumlu olarak iyon formunda sadece +3 değerlikli kararlı oksidasyon durumu sergiler. Element tablosundaki konumuna gore +4 ve +2 oksidasyon durumu sergilemesi beklenmez.
[h=3]Hangi Alanlarda Kullanılır? [/h]Prometyumun buyuk bolumu araştırma amaclı kullanılır. Prometyum, yumuşak bir beta ışıması yapar. Bu sebeple parlak materyallerin uretilmesinde kullanılır. Fosfor bileşiği ışığın hucrelerine guc kazandırır. Ağır atomik elementlerle x ışınları uretebilir. Bu sebeple taşınabilir x ışını kaynağıdır. Nukleer pillerde de kullanılmaktadır. Bazı sinyal lambalarında Pm-147 izotopunun yaydığı beta ışınımını absorbe eden ve ışık yayan fosfor iceren parlak bir boya kullanılır. Yuksek sıcaklıklara dayanıklı mikro pillerde yarı iletken olarak kullanılabilmektedir. Uydularda yardımcı ısı ve enerji kaynağı olarak kullanımı vardır. Tıbbi cihazlar icin bir guc kaynağı olabileceği; denizaltılarda kullanılan lazerlerde ve radyoizotop termoelektrik jeneratorlerde kullanılabileceği de değerlendiriliyor.
Prometyumun kullanıldığı bazı alanlar şunlardır; atomik kalp pilleri, radyasyon olcum uygulamaları, uzay aracları, guneş pilleri, nukleer piller, gudumlu fuzeler, atom saatleri…
(Prometyum, kalp pilleri gibi mikro pillerde kullanılır.)
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz?[/h]
Prometyum, nadir toprak elementleri arasında en son keşfedilen elementtir.
Prometyumun diğer lantanitler gibi biyolojik bir rolu yoktur. Pm-147, yaydığı beta ışını sebebiyle canlılar icin tehlikeli olabilmektedir. Radyoaktivitesi dışında herhangi bir tehlikesi bulunmuyor.
Andromeda galaksisinde Dunya ’ya 520 ışık yılı uzaklıktaki bir yıldızın (HR465) prometyum urettiğine dair bazı bilgiler var; ancak bu henuz kanıtlanabilmiş değil.
Bir ton uranyum cevherinde gram miktarlarda prometyum bulunduğu belirtilirken, bazı kaynaklarda bu miktarın gramın trilyonda biri kadar olduğu iddia ediliyor. Bu sebeple doğal cevherlerde keşfedilemediği kaydediliyor.
Bazı kaynaklarda, yerkabuğundaki uranyum cevherlerinde toplam 560 gram prometyum oluşumu bulunduğu iddia ediliyor.
Prometyumdan uretilen mikro piller, aşırı sıcaklıklarda 5 yıl calışabilir.
ABD ’de uretimi bir donem yasaklanan prometyum, sadece ABD ve Rusya ’daki nukleer tesislerde uretilmektedir.
Prometyum adı, Yunan mitolojisindeki Prometheus ’tan esinlenilerek verilmiştir. Merak edenler icin Yunan titanlarından Promethus ’un hikÂyesini ozetleyelim: Efsaneye gore Prometheus, ateşi calarak Olimpus Dağı ’nda yakar ve insanlara hediye olarak verir. Bu yuzden Zeus tarafından cezalandırılarak Kafkas Dağı ’nda zincire vurulur. Gorevlendirilen bir kartal tarafından her gun karaciğeri yenilerek işkence gorur. Karaciğeri bitince tekrar oluşur ve kartal tekrar tekrar yiyerek işkenceye devam eder. Sonunda Herkul tarafından serbest bırakılır ve Prometheus da kartalın karaciğerini yer. Zeus da cezasını sonlandıran Prometheus ’u affederek olumsuzler arasına alır.