Talyum, zehirli ve aktif bir elementtir. Tarihte bircok siyasi ve miras cinayetinde talyum izi var. Bazı formları, rontgen ilacı olarak kullanılıyor.
Talyum, dunyada bol bulunan elementlerdendir. Zehirli bileşikleri sebebiyle cok dikkat edilmesi gereken bir maddedir. Zehri, arsenikle yarışacak kadar etkilidir. Bu sebeple gecmişte bircok cinayet ve suikastta kullanılmış. “Zehirli zehir” olarak anılırmış. Fare zehirlerinin de ana maddesini oluşturan talyum tuzlarının kullanımı bazı ulkelerde yasak veya sınırlı. İki farklı bilim adamı tarafından bağımsız olarak keşfedildiği icin tartışmalı bir keşif sureci bulunan talyum, tıp alanında bazı rontgen uygulamalarında kullanılan goruntuleme maddesidir. Kullanımı giderek artan bu tehlikeli elementi merak ediyorsanız makalemizi okumanızı tavsiye ederiz.
[h=4]Tarihcesi [/h]Talyumun keşfi tartışmalara yol acmıştır. İngiliz ve Fransız iki bilim adamı tarafından bağımsız olarak aynı tarihte keşfedildiği icin hangi bilim adamının ilk olarak keşfettiği ile ilgili tartışma yaşanmıştır.
İngiliz kimyager Sir William Crookes, sulfurik asit spektrumunda alev spektroskopisi ile yaptığı araştırmada parlak yeşil bir cizgi tespit eden ilk bilim adamı oldu. Crookes, aniden yeşil parlak bir cizginin yanıp sonerek kaybolduğunu tespit etti. Boylece yeni bir element keşfetti. Mart 1861 tarihinde keşfini Kimya Haberleri dergisinde acıkladı. Bununla birlikte yeni elementle ilgili cok az araştırma yaptı. 1962 yılında cok az miktarda talyum izole etti.
Bu arada, 1862 yılında Fransız kimyager Claude-Auguste Lamy, talyumu daha kapsamlı bir şekilde araştırmaya başladı. Kucuk bir kulce metal talyum izole etti. Bunun uzerine Fransız bilim otoriteleri talyumu Lamy ’nin keşfettiğini acıkladı. Elde edilen kulceyi Londra Uluslararası Sergisi ’ne gonderdi. Bu sergide Lamy ’nin talyum keşfi alkışladı, yeni bir metal olarak tanındı. Lamy, burada keşfi sebebiyle madalya kazandı.
Bu durum İngiliz Crookes ’in tepkisine yol actı. Talyumun keşfi ile ilgili iki bilim adamı arasında ve bilim dunyasında 1863 yılına kadar suren “talyumu kim keşfetti” tartışması yaşandı. Tartışmaların uzaması uzerine talyum keşfinden dolayı Crookes de, Londra Kraliyet Cemiyeti uyeliğine secildi. Bunun uzerine tartışma sona erdi.
“Talyum” kelimesi, Yunanca “yeşil dal” veya “yeşil surgun” anlamındaki “thallos” sozcuğunden turetilmiştir. Bu isim, kÂşiflerinden Crookes tarafından onerilerek kabul edilmiştir. Yeşil ve parlak spektrum cizgisine atfen bu isim verilmiştir. İngilizcesi “thallium” şeklindedir.
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Talyumun kimyasal sembolu “Tl”dir. Atom numarası 81, atom ağırlığı 204,39, yoğunluğu 11,85 gcm3 ’tur. Erime noktası 304 derece, kaynama noktası 1473 derecedir. Periyodik tablonun 3-A grubunda, zayıf metaller element serisinde yer alır. Ara geciş metaller arasında bulunan bir metaldir. Gumuşi beyaz renktedir. Parlak, mavimsi beyaz gorunumu vardır. Kristal yapısı kubiktir. Yumuşak bir metaldir. Fiziksel ozellikleri bakımından kalayla benzerlikler gosterir. Kimyasal ozellikleri bakımından da alkali metallere benzer. Elektron yapısı kurşun ve cıva ile benzerlik gosterir. Bileşiklerinin ozellikleri aluminyum ile benzerdir. Elektrik iletkenliği iyi duzeydedir.
Kimyasal anlamda aktif bir elementtir. Nemli havada yuzeyi oksit tabakası ile kaplanır ve parlaklığını kaybeder, mavimsi gri bir renk alır. Yağ icinde saklanabilir. Cozunur tuzları toksik, kokusuz ve tatsızdır. Oda sıcaklığında bıcakla kesilebilir, dovulebilir. Hava veya suyla temas ettiğinde bozunarak suda cozunen talyum hidroksit meydana getirir. Asitlerden hızla etkilenir. Sulfurik asit ve nitrik asitte cozunerek sulfat ve nitratları verir. Sıcakta halojen ve kukurtle birleşerek ceşitli asitlerle zehirli tuzları verir. Talyum klorur suda cozunmez. Talyum hidroksit, talyum klorur ve talyum sulfat bileşiklerinde talyum 1 değerliklidir. Bu tuzlar, alkali tuzlara benzer. Talyum oksit, oksijen oluşturur ve 800 derecenin uzerinde ayrışan siyah bir katıdır. En basit talyum bileşiği talen, cok kararsızdır. Talyum halojenurler stabildir. Bazı organik bileşikler de oluşturabilir. İyonik tuzları +3 ve +1 değerlikli oksidasyon durumu sergileme eğilimindedir.
Doğada saf olarak bulunmaz, nadir değildir. Yerkabuğunda kilogramda 0,7 miligram civarında talyum iceriği olduğu tahmin ediliyor. “Mutevazı bollukta” bulunan talyum, doğada kalaydan daha nadir, gumuşten 10 kat daha bol bulunur. Potasyum ve sulfid cevherlerinde talyum iceriği bulunur. Cinko, demir, bakır ve kurşun cevherleri onemli talyum kaynağıdır. Killer ve granitler de talyum icerebilir. Yaygın mineralleri krukesit, loranit, hutchinsonit, pirit, silvit ve polusittir. Sulfurik asit ve cinko elde etmek icin kullanılan bazı demir piritlerin kavrulması sırasında elde edilebilir. Ticari olarak ağır metal sulfid cevherlerinin arıtılması sırasında yan urun olarak elde edilir.
Talyum, doğada iki kararlı izotopun karışımından oluşur. Bu izotoplar Tl-203 (% 29,52) ve Tl-205 (% 70,48) izotoplarıdır. Bunların dışında 23 adet de radyoizotopu bulunur. En kararlı radyoizotopu Tl-204 ’un yarılanma omru 3,8 yıldır. Tl-204, nukleer reaktorlerde talyumun notron aktivasyonu ile elde edilir. En yararlı ve sağlık icin kullanılan izotopu ise Tl-201 ’dir. Yarılanma omru 72,5 saat olan Tl-201, elektron yakalama modu ile bozunur.
[h=3]Hangi Alanlarda Kullanılır? [/h]Talyum bileşiklerinin kimyasal uygulamalarda ve urunlerde kullanımı yaygındır. Metal formunun kullanımı sınırlıdır. Talyum uretiminin yaklaşık yuzde 70 ’i elektronik endustrisinde kullanılmaktadır. Geri kalan kısım ise organik sentez ve ilaclar icin farmasotik endustrisinde ve ozel cam imalatında kullanılmaktadır. Talyum selenid, kızılotesi algılama olcumu icin bolometrede kullanılmaktadır. Yapay (imitasyon) mucevherlerin yapımında da talyum renklendirme maddesidir. Talyumun yuksek sıcaklık seramik super iletkenlerinde kullanılması icin araştırmalar devam ediyor.
Radyoaktif izotopu Tl-201, nukleer tıpta tarama ajanı olarak kullanılır. Kardiyak, yani kalp hastalıkları stres testlerinde kullanılan en onemli izotoptur. Tl-201, aşırı radyasyon icermeyen rontgen goruntuleme uygulaması icin ideal bir maddedir.
Talyum, bileşikleri ve alaşımlarının kullanıldığı bazı urun ve alanlar şunlardır; fare zehirleri, bocek olduruculer, ozel camlar, kızılotesi dedektorler ve optik sistemler, enfraruj optik malzemeler, radyasyon tespit cihazları, sintilasyon jeneratorleri, hassas piller, fotoseller, jeolojik araştırmalar, boyalar, fotoelektrik hucreler…
[h=4]Talyum ve Sağlık [/h]Talyum ve bileşikleri toksiktir. Duşuk dozda bile zehirleyici ozelliği vardır. Ozellikle cozunur tuzlarının toksitesi yuksektir. Akut ve kronik zehirlenmelere yol acabilir. Ağız yoluyla veya cilde temas halinde deriden vucuda alınabilir. Vucuda girdikten sonra bir saat icinde kan dolaşımına karışarak vucuda yayılır. 600 miligram ve uzeri dozlar oldurebilir.
Talyum zehirlenmeleri, ic salgı bezlerini bozar ve kalıcı sinir sistemi bozukluklarına yol acar. Karaciğer, akciğer, kalp ve bobrekler uzerinde olumsuz etkileri vardır. Hareket ve duyu sinirlerinde rahatsızlık oluşturur, davranış bozukluklarına yol acar. Zehirlenme sonucu bulantı, kusma, yorgunluk, sac dokulmesi, depresyon, iştahsızlık, bacak ağrıları, gorme sorunları ve kaslarda hissizlik gibi belirtiler ortaya cıkar.
Talyuma maruz kalan bir insanın tedavisinin başlıca yontemlerinden biri Prusya mavisidir. Ağız yoluyla gunde yaklaşık 20 gram alınmalıdır. Prusya mavisi, talyum emici katı bir iyon değişimi malzemesidir.
Miyokard Perfuzyon Sintigrafi, bir talyum testidir. Kalp kasındaki kan miktarını olcerek kişide Koroner Arter Hastalığı (KAH) olup olmadığını tespit etmek icin kullanılan bir goruntuleme yontemidir. Testte, Tl-201, yani cozulebilir talyum klorid iceren ilac vucuda enjekte edilir. Kas sintigrafisi, koroner perfuzyon miyokard sintigrafi, paratiroid sintigrafisi, beyin ve tiroid tumorleri metastazları goruntulenmesinde kullanılır. Tl-201, kısa yarılanma omru sebebiyle 3 gun icinde olumcul hasara yol acmadan vucutta yok olur.
(Fotoğraftaki zehir, temsilidir!)
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz? [/h]Fare zehirleri gibi bazı kimyasallarda kullanılan talyum tuzları, toksiteleri secici olmadığı icin bircok ulkede yasaklanmıştır.
Talyum zehirlenmesinden kurtulan bir insanda kalıcı olarak felc, titreme, davranış bozuklukları gorulebilir.
Talyum tuzları, zehirli olmaları sebebiyle bir donem cinayet silahı olarak kullanılmıştır. Bu sebeple talyuma “zehirli zehir” denirmiş. “Zehirlerin kralı” olarak bilinen arsenikle birlikte “miras tozu” olarak anılırmış.
Talyum bileşikleri zehir olarak bazı istihbarat servisleri tarafından da suikast amacıyla kullanılmış. 3 Kasım 1960 yılında oldurulen Kamerunlu lider Felix Roland Moumie, Fransız gizli servisi tarafından talyumla zehirlenerek olduruldu.
Irak ’ın devrik lideri Saddam Huseyin ’in muhaliflere karşı talyum zehirleri kullandığı iddia edilir.
Tatsız, kokusuz ve renksiz olan zehirli talyum icme sularına katılarak kitle imha silahı olabilmektedir.
Talyum bileşikleri cok zehirli olduğu halde uluslararası kanser araştırma kurumları tarafından kanserojen olarak sınıflandırılmamıştır.
Dunya capında talyum uretiminin yıllık 30 ton civarında olduğu tahmin edilmektedir.
Talyum, dunyada bol bulunan elementlerdendir. Zehirli bileşikleri sebebiyle cok dikkat edilmesi gereken bir maddedir. Zehri, arsenikle yarışacak kadar etkilidir. Bu sebeple gecmişte bircok cinayet ve suikastta kullanılmış. “Zehirli zehir” olarak anılırmış. Fare zehirlerinin de ana maddesini oluşturan talyum tuzlarının kullanımı bazı ulkelerde yasak veya sınırlı. İki farklı bilim adamı tarafından bağımsız olarak keşfedildiği icin tartışmalı bir keşif sureci bulunan talyum, tıp alanında bazı rontgen uygulamalarında kullanılan goruntuleme maddesidir. Kullanımı giderek artan bu tehlikeli elementi merak ediyorsanız makalemizi okumanızı tavsiye ederiz. [h=4]Tarihcesi [/h]Talyumun keşfi tartışmalara yol acmıştır. İngiliz ve Fransız iki bilim adamı tarafından bağımsız olarak aynı tarihte keşfedildiği icin hangi bilim adamının ilk olarak keşfettiği ile ilgili tartışma yaşanmıştır.
İngiliz kimyager Sir William Crookes, sulfurik asit spektrumunda alev spektroskopisi ile yaptığı araştırmada parlak yeşil bir cizgi tespit eden ilk bilim adamı oldu. Crookes, aniden yeşil parlak bir cizginin yanıp sonerek kaybolduğunu tespit etti. Boylece yeni bir element keşfetti. Mart 1861 tarihinde keşfini Kimya Haberleri dergisinde acıkladı. Bununla birlikte yeni elementle ilgili cok az araştırma yaptı. 1962 yılında cok az miktarda talyum izole etti.
Bu arada, 1862 yılında Fransız kimyager Claude-Auguste Lamy, talyumu daha kapsamlı bir şekilde araştırmaya başladı. Kucuk bir kulce metal talyum izole etti. Bunun uzerine Fransız bilim otoriteleri talyumu Lamy ’nin keşfettiğini acıkladı. Elde edilen kulceyi Londra Uluslararası Sergisi ’ne gonderdi. Bu sergide Lamy ’nin talyum keşfi alkışladı, yeni bir metal olarak tanındı. Lamy, burada keşfi sebebiyle madalya kazandı.
Bu durum İngiliz Crookes ’in tepkisine yol actı. Talyumun keşfi ile ilgili iki bilim adamı arasında ve bilim dunyasında 1863 yılına kadar suren “talyumu kim keşfetti” tartışması yaşandı. Tartışmaların uzaması uzerine talyum keşfinden dolayı Crookes de, Londra Kraliyet Cemiyeti uyeliğine secildi. Bunun uzerine tartışma sona erdi.
“Talyum” kelimesi, Yunanca “yeşil dal” veya “yeşil surgun” anlamındaki “thallos” sozcuğunden turetilmiştir. Bu isim, kÂşiflerinden Crookes tarafından onerilerek kabul edilmiştir. Yeşil ve parlak spektrum cizgisine atfen bu isim verilmiştir. İngilizcesi “thallium” şeklindedir.
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Talyumun kimyasal sembolu “Tl”dir. Atom numarası 81, atom ağırlığı 204,39, yoğunluğu 11,85 gcm3 ’tur. Erime noktası 304 derece, kaynama noktası 1473 derecedir. Periyodik tablonun 3-A grubunda, zayıf metaller element serisinde yer alır. Ara geciş metaller arasında bulunan bir metaldir. Gumuşi beyaz renktedir. Parlak, mavimsi beyaz gorunumu vardır. Kristal yapısı kubiktir. Yumuşak bir metaldir. Fiziksel ozellikleri bakımından kalayla benzerlikler gosterir. Kimyasal ozellikleri bakımından da alkali metallere benzer. Elektron yapısı kurşun ve cıva ile benzerlik gosterir. Bileşiklerinin ozellikleri aluminyum ile benzerdir. Elektrik iletkenliği iyi duzeydedir.
Kimyasal anlamda aktif bir elementtir. Nemli havada yuzeyi oksit tabakası ile kaplanır ve parlaklığını kaybeder, mavimsi gri bir renk alır. Yağ icinde saklanabilir. Cozunur tuzları toksik, kokusuz ve tatsızdır. Oda sıcaklığında bıcakla kesilebilir, dovulebilir. Hava veya suyla temas ettiğinde bozunarak suda cozunen talyum hidroksit meydana getirir. Asitlerden hızla etkilenir. Sulfurik asit ve nitrik asitte cozunerek sulfat ve nitratları verir. Sıcakta halojen ve kukurtle birleşerek ceşitli asitlerle zehirli tuzları verir. Talyum klorur suda cozunmez. Talyum hidroksit, talyum klorur ve talyum sulfat bileşiklerinde talyum 1 değerliklidir. Bu tuzlar, alkali tuzlara benzer. Talyum oksit, oksijen oluşturur ve 800 derecenin uzerinde ayrışan siyah bir katıdır. En basit talyum bileşiği talen, cok kararsızdır. Talyum halojenurler stabildir. Bazı organik bileşikler de oluşturabilir. İyonik tuzları +3 ve +1 değerlikli oksidasyon durumu sergileme eğilimindedir.
Doğada saf olarak bulunmaz, nadir değildir. Yerkabuğunda kilogramda 0,7 miligram civarında talyum iceriği olduğu tahmin ediliyor. “Mutevazı bollukta” bulunan talyum, doğada kalaydan daha nadir, gumuşten 10 kat daha bol bulunur. Potasyum ve sulfid cevherlerinde talyum iceriği bulunur. Cinko, demir, bakır ve kurşun cevherleri onemli talyum kaynağıdır. Killer ve granitler de talyum icerebilir. Yaygın mineralleri krukesit, loranit, hutchinsonit, pirit, silvit ve polusittir. Sulfurik asit ve cinko elde etmek icin kullanılan bazı demir piritlerin kavrulması sırasında elde edilebilir. Ticari olarak ağır metal sulfid cevherlerinin arıtılması sırasında yan urun olarak elde edilir.
Talyum, doğada iki kararlı izotopun karışımından oluşur. Bu izotoplar Tl-203 (% 29,52) ve Tl-205 (% 70,48) izotoplarıdır. Bunların dışında 23 adet de radyoizotopu bulunur. En kararlı radyoizotopu Tl-204 ’un yarılanma omru 3,8 yıldır. Tl-204, nukleer reaktorlerde talyumun notron aktivasyonu ile elde edilir. En yararlı ve sağlık icin kullanılan izotopu ise Tl-201 ’dir. Yarılanma omru 72,5 saat olan Tl-201, elektron yakalama modu ile bozunur.
[h=3]Hangi Alanlarda Kullanılır? [/h]Talyum bileşiklerinin kimyasal uygulamalarda ve urunlerde kullanımı yaygındır. Metal formunun kullanımı sınırlıdır. Talyum uretiminin yaklaşık yuzde 70 ’i elektronik endustrisinde kullanılmaktadır. Geri kalan kısım ise organik sentez ve ilaclar icin farmasotik endustrisinde ve ozel cam imalatında kullanılmaktadır. Talyum selenid, kızılotesi algılama olcumu icin bolometrede kullanılmaktadır. Yapay (imitasyon) mucevherlerin yapımında da talyum renklendirme maddesidir. Talyumun yuksek sıcaklık seramik super iletkenlerinde kullanılması icin araştırmalar devam ediyor.
Radyoaktif izotopu Tl-201, nukleer tıpta tarama ajanı olarak kullanılır. Kardiyak, yani kalp hastalıkları stres testlerinde kullanılan en onemli izotoptur. Tl-201, aşırı radyasyon icermeyen rontgen goruntuleme uygulaması icin ideal bir maddedir.
Talyum, bileşikleri ve alaşımlarının kullanıldığı bazı urun ve alanlar şunlardır; fare zehirleri, bocek olduruculer, ozel camlar, kızılotesi dedektorler ve optik sistemler, enfraruj optik malzemeler, radyasyon tespit cihazları, sintilasyon jeneratorleri, hassas piller, fotoseller, jeolojik araştırmalar, boyalar, fotoelektrik hucreler…
[h=4]Talyum ve Sağlık [/h]Talyum ve bileşikleri toksiktir. Duşuk dozda bile zehirleyici ozelliği vardır. Ozellikle cozunur tuzlarının toksitesi yuksektir. Akut ve kronik zehirlenmelere yol acabilir. Ağız yoluyla veya cilde temas halinde deriden vucuda alınabilir. Vucuda girdikten sonra bir saat icinde kan dolaşımına karışarak vucuda yayılır. 600 miligram ve uzeri dozlar oldurebilir.
Talyum zehirlenmeleri, ic salgı bezlerini bozar ve kalıcı sinir sistemi bozukluklarına yol acar. Karaciğer, akciğer, kalp ve bobrekler uzerinde olumsuz etkileri vardır. Hareket ve duyu sinirlerinde rahatsızlık oluşturur, davranış bozukluklarına yol acar. Zehirlenme sonucu bulantı, kusma, yorgunluk, sac dokulmesi, depresyon, iştahsızlık, bacak ağrıları, gorme sorunları ve kaslarda hissizlik gibi belirtiler ortaya cıkar.
Talyuma maruz kalan bir insanın tedavisinin başlıca yontemlerinden biri Prusya mavisidir. Ağız yoluyla gunde yaklaşık 20 gram alınmalıdır. Prusya mavisi, talyum emici katı bir iyon değişimi malzemesidir.
Miyokard Perfuzyon Sintigrafi, bir talyum testidir. Kalp kasındaki kan miktarını olcerek kişide Koroner Arter Hastalığı (KAH) olup olmadığını tespit etmek icin kullanılan bir goruntuleme yontemidir. Testte, Tl-201, yani cozulebilir talyum klorid iceren ilac vucuda enjekte edilir. Kas sintigrafisi, koroner perfuzyon miyokard sintigrafi, paratiroid sintigrafisi, beyin ve tiroid tumorleri metastazları goruntulenmesinde kullanılır. Tl-201, kısa yarılanma omru sebebiyle 3 gun icinde olumcul hasara yol acmadan vucutta yok olur.
(Fotoğraftaki zehir, temsilidir!)
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz? [/h]Fare zehirleri gibi bazı kimyasallarda kullanılan talyum tuzları, toksiteleri secici olmadığı icin bircok ulkede yasaklanmıştır.
Talyum zehirlenmesinden kurtulan bir insanda kalıcı olarak felc, titreme, davranış bozuklukları gorulebilir.
Talyum tuzları, zehirli olmaları sebebiyle bir donem cinayet silahı olarak kullanılmıştır. Bu sebeple talyuma “zehirli zehir” denirmiş. “Zehirlerin kralı” olarak bilinen arsenikle birlikte “miras tozu” olarak anılırmış.
Talyum bileşikleri zehir olarak bazı istihbarat servisleri tarafından da suikast amacıyla kullanılmış. 3 Kasım 1960 yılında oldurulen Kamerunlu lider Felix Roland Moumie, Fransız gizli servisi tarafından talyumla zehirlenerek olduruldu.
Irak ’ın devrik lideri Saddam Huseyin ’in muhaliflere karşı talyum zehirleri kullandığı iddia edilir.
Tatsız, kokusuz ve renksiz olan zehirli talyum icme sularına katılarak kitle imha silahı olabilmektedir.
Talyum bileşikleri cok zehirli olduğu halde uluslararası kanser araştırma kurumları tarafından kanserojen olarak sınıflandırılmamıştır.
Dunya capında talyum uretiminin yıllık 30 ton civarında olduğu tahmin edilmektedir.