Livermoryum, Rusya ’da uretilen, Amerika ’daki Livermore adlı bilim laboratuvarından adını alan bir elementtir. Sentetiktir ve en ağır kalkojendir.
Livermoryum, oldukca radyoaktif, yapay bir elementtir. Doğada bulunmaz. Laboratuvar araştırmaları dışında herhangi bir kullanımı, uygulaması ve faydası bulunmuyor. Henuz gozle gorulur veya incelenebilir miktarda elde edilemedi. Oksijen grubu elementlerle benzer olduğu ongoruluyor. Kalkojen grubundaki polonyum ile turdeş olarak ozelliklerinin benzediği değerlendiriliyor. Super ağır bir element olarak nukleer fuzyon urunudur. Daha ağır elementlerin bozunma urunu olarak da elde edilebilir. Rus ve Amerikalı bilim adamlarının “olağanustu işbirliği” ile Rusya Dubna ’da uretilen livermoryum, adını Kaliforniya ’daki Lawrence Livermore Laboratuvarı ’ndan alıyor. Bu laboratuar da adını Livermore kentinden, Livermore kenti de zengin ciftci ve tuccar Robert Livermore ’dan… Yani dolaylı olarak bir tuccar, bir kent ve bir laboratuarı temsil eden bir elementtir. İlk keşif calışması Livermore ’da yapılmış; ancak sunulan veriler “uydurulduğu” gerekcesi ile reddedilmiş. Daha sonra aynı laboratuarın adını alması da ilginc bir tesaduf olsa gerek. Detaylar makalemizde…
(23 Haziran 2013 tarihinde Amerika'da duzenlenen keşif toreninde projeye katılan bilim adamları toplu poz verdi.)
[h=4]Tarihcesi [/h]Livermoryum, 2000 yılında Amerikalı ve Rus bilim adamlarının ortak calışması ile keşfedildi. Amerika ’nın Kaliforniya eyaletine bağlı Livermore kentindeki Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı ’ndan (LLNL) bir grup Amerikalı bilim adamı ile Rusya ’nın Dubna kentindeki Ortak Nukleer Araştırmalar Enstitusu ’nde (JINR) gorevli Rus bilim adamlarının ortak calışması ile sentezlendi.
Ekipler, Rus bilim adamı Yuri Oganessian ve Amerikalı bilim adamı Ken Moody başkanlığında oluşturuldu. 19 Temmuz 2000 tarihinde Dubna ’daki JINR tesislerinde calışmalara başlayan ekip, siklotron adlı parcacık hızlandırıcıda yaptıkları deneyde, Kuriyum-248 atomlarını Kalsiyum-48 iyonlarıyla bombardımana tuttu. Bu işlemde tek bir Livermoryum-292 atomu ve 4 serbest notron uretildi. Sentezlenen Lv-292 izotopu, 46,9 milisaniye icinde alfa curumesi ile Flerovyum-288 izotopuna bozundu. Bir yıl suren başka bir deneyde Lv-292 izotopunun iki atomu daha elde edildi.
Livermoryumun keşfi, 6 Aralık 2000 tarihinde Rus ve Amerikalı bilim adamları tarafından ortaklaşa ilan edildi. Uluslararası Temel ve Uygulamaları Kimya Birliği (IUPAC) tarafından Aralık 2011 tarihinde 116 numaralı elementin keşfi onaylandı; 23 Mayıs 2012 tarihinde ise “livermoryum” ismi kabul edildi.
“Livermoryum” kelimesi, keşfedildiği Amerika Birleşik Devletleri ’nin Kaliforniya eyaletinde bulunan Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı ’na atfen turetilen bir sozcuktur. Dubna ekibi, yeni elemente “moskovyum” adını vermek istedi. Livermore ekibi ise, “livermorium” adını onerdi. Amerikalı bilim adamlarının onerisinin kabul edilmesinin sebebi olarak, LLNL ’deki bilim adamlarının nukleer bilimin pek cok alanında katkılarının bulunması gosterildi. Ağır elementlerin fisyon ozelliklerinin araştırılması, gama ışınlarının incelenmesi, cekirdekteki izomerlerin ve izomerik seviyelerin incelenmesi ve ağır elementlerin kimyasal ozelliklerinin incelenmesi gibi alanlardaki bireysel katkılarının yanında LLNL bilim adamlarının Rus bilim adamları ile yuruttukleri “olağanustu işbirliği” de IUPAC ’ın gerekceleri arasında yer aldı. IUPAC tarafından acıklanan bu gerekcelerle “livermoryum” ismi secilerek “Amerikalı bilim adamlarının onurlandırılmak istendiği” acıklandı. İsmi onaylanıncaya kadar “ununhexium” ismi ve “Uuh” sembolu ile biliniyordu. Keşfedilmeden once periyodik tablodaki terminoloji gereği daha hafif homologu polonyum ile benzerliği sebebiyle IUPAC tarafından “eka-polonyum” ismi verilmiştir.
(Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı'na asılan keşif plakası...)
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Livermoryumun kimyasal sembolu “Lv”dir. Atom numarası 116, atom ağırlığı 293 ’dir. Yoğunluğu 12,9 grcm3 olarak tahmin edildi. Tahmini olarak erime noktası 364-507 derece, kaynama noktası 762-862 derececedir. Atomik yarıcapı 183 pm, kovalent yarıcapı 162-166 pm olarak varsayılıyor. Livermoryum kabuklarının her birindeki elektron sayısı “2, 8, 18, 32, 32, 18, 6” şeklindedir. Oksidasyon durumları “-2, +2, +4” olarak tahmin edilirken, +2 oksidasyon durumunda kararlı olacağı ongoruluyor. 116 protonu, 117 notronu bulunur. Gorunuşu tam olarak bilinmiyor, soluk gumuş veya grimsi beyaz bir renkte olması ongorulmektedir. Oda sıcaklığında katı bir zayıf metal olacağı varsayılıyor.
Livermoryum, periyodik tablonun 16. Grup, 7. Periyot, P-Blok konumunda yer alır. Zayıf metaller element serisinde, super ağır yani transaktinit elementlerden biridir. Başka bir ifadeyle; metaloid (yarı metal) ve geciş metalleri arasında “geciş sonrası metal” yani zayıf metaldir. Bazı değerlendirmelere gore metaloiddir. Cunku 16. gruptaki konumu ile livermoryumun “yarı metal” olarak sınıflandırılması ve metaloid polonyuma benzer ozelliklere sahip olması beklenir. Bu sebeple daha hafif homologu olarak polonyum gosteriliyor. Periyodik tabloda oksijen grubu (kalkojen) elementleri arasında yer alır. En ağır kalkojen uyesidir. Kalkojen grubundaki diğer elementler; oksijen, kukurt, selenyum, tellur ve polonyumdur.
Livermoryumun bircok ozelliği bilinmiyor. Bilinen ozellikleri de tahmini olarak belirlenmiştir. Periyodik tabloda hemen ustunde yer alan daha hafif homologu polonyuma benzer karakteristik ozellikler taşıdığı tahmin ediliyor. Deneysel verilerin doğrulanabilmesi icin henuz yeterli miktarda livermoryum sentezlenememiştir. Değerleri henuz doğrulanamayan veya deneysel verileri elde edilemeyen bazı ozellikleri şunlardır; yoğunluğu, erime noktası, kaynama noktası, ergime ısısı, buharlaşma ısısı, ısı kapasitesi, kristal yapısı, yukseltgenme seviyeleri, elektronegatifliği, iyonlaşma enerjisi, atom yarıcapı, kovalent yarıcapı, elektrik direnci, iletkenliği, ses hızı, sertlik değerleri…
[h=4]İzotopları [/h]Livermoryum, doğada bulunmaz. Yalnızca laboratuvar ortamında yapay olarak sentezlenebilir. Livermoryum izotopları diğer sentetik elementler gibi cok kısa omurludur. Kuriyum-248 atomlarının Kalsiyum-48 iyonlarıyla bombardımanı sonucu sentezlenebilir. Bu reaksiyonda Lv-292 izotopu uretilir. Lv-293 izotopunun yarılanma omru 53 milisaniyedir ve alfa curumesi yoluyla Flerovyum-289 izotopuna bozunur. İzotoplarının tamamı alfa curumesi ile bozunur.
Şu ana kadar sentezlenen en kararlı izotopu olan Lv-293 izotopunun yarılanma omru yaklaşık 60 milisaniyedir. Atom kutle numaraları 290, 291, 292 ve 293 olan ve yarılanma omurleri bilinen 4 izotopu vardır. Bunlar şunlardır; Lv-290 (15 milisaniye), Lv-291 (6,3 milisaniye), Lv-292 (18 milisaniye), Lv-293 (60 milisaniye). Henuz teyit edilemeyen beşinci izotop Lv-294 ’un ise yarılanma omrunun 54 milisaniye olması bekleniyor.
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz? [/h]
Livermoryuma adını veren Kaliforniya eyaletinin Livermore şehri, periyodik tabloda ismi kullanılan 6 kentten biridir. Livermore kenti, adını Meksika doğumlu İngiliz vatandaşı ciftci ve toprak sahibi olan Robert Thomas Livermore ’dan alır. Robert Livermore, adını taşıyan şehirde hic yaşamamıştır. Ticaret icin geldiği Kaliforniya ’da ceşitli ticari işlerin ardından aldığı topraklar onemli bir şarapcılık bolgesiydi ve bu bolgeye “Livermore Vadisi” denilirdi. Daha sonra adı bir bilim laboratuarına ve dolaylı olarak bir elemente verildi.
Lawrence Livermore Laboratuvarı ve Rusya ’nın Dubna kentindeki nukleer laboratuardan bilim adamlarının ortak calışması ile livermoryum da dahil olmak uzere 113 ila 118 kutle numaralı 6 element keşfedilmiştir.
116 numaralı elementi sentezleme calışmaları ilk olarak 1977 yılında Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvarı ’nda (yeni adı Livermore) yapıldı. Bilim adamı Ken Hulet ve ekibi tarafından yapılan deneyler başarılı olamadı. Daha sonra aynı laboratuarda 1999 yılında yapılan calışmalarda 116 numaralı element keşfedilmiş; ancak kanıtların “Bulgar yazar Victor Ninov tarafından uydurulan veriler olduğu” gerekcesi ile keşif iddiası reddedilmiş.
2017 yılı itibariyle livermoryumun yalnız 35 atomu sentezlenebildi.
2000 yılında livermoryum sentezi icin calışmalara başlayan Rus bilim adamları, gunler suren deney boyunca Kuriyum-248 atomu ile Kalsiyum-48 atomunu reaksiyona soktu. Bu sure icinde 23 kentilyondan (2.3 x 10 19) fazla kalsiyum iyonu kullanıldı.
Livermoryumun keşfedilmeden once periyodik tabloda yer alan adı “ununhexium”, Yunanca “bir, bir, altı”, yani yan yana getirildiğinde “116” sayısının karşılığıdır.
Livermoryumun insanlar, hayvanlar ve bitkiler uzerine bilinen bir biyolojik rolu bulunmuyor. Radyoaktifliği sebebiyle toksik olabileceği değerlendiriliyor. Ayrıca cevre icin de tehdit icerdiği ongoruluyor.
Livermoryum, oldukca radyoaktif, yapay bir elementtir. Doğada bulunmaz. Laboratuvar araştırmaları dışında herhangi bir kullanımı, uygulaması ve faydası bulunmuyor. Henuz gozle gorulur veya incelenebilir miktarda elde edilemedi. Oksijen grubu elementlerle benzer olduğu ongoruluyor. Kalkojen grubundaki polonyum ile turdeş olarak ozelliklerinin benzediği değerlendiriliyor. Super ağır bir element olarak nukleer fuzyon urunudur. Daha ağır elementlerin bozunma urunu olarak da elde edilebilir. Rus ve Amerikalı bilim adamlarının “olağanustu işbirliği” ile Rusya Dubna ’da uretilen livermoryum, adını Kaliforniya ’daki Lawrence Livermore Laboratuvarı ’ndan alıyor. Bu laboratuar da adını Livermore kentinden, Livermore kenti de zengin ciftci ve tuccar Robert Livermore ’dan… Yani dolaylı olarak bir tuccar, bir kent ve bir laboratuarı temsil eden bir elementtir. İlk keşif calışması Livermore ’da yapılmış; ancak sunulan veriler “uydurulduğu” gerekcesi ile reddedilmiş. Daha sonra aynı laboratuarın adını alması da ilginc bir tesaduf olsa gerek. Detaylar makalemizde… (23 Haziran 2013 tarihinde Amerika'da duzenlenen keşif toreninde projeye katılan bilim adamları toplu poz verdi.)
[h=4]Tarihcesi [/h]Livermoryum, 2000 yılında Amerikalı ve Rus bilim adamlarının ortak calışması ile keşfedildi. Amerika ’nın Kaliforniya eyaletine bağlı Livermore kentindeki Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı ’ndan (LLNL) bir grup Amerikalı bilim adamı ile Rusya ’nın Dubna kentindeki Ortak Nukleer Araştırmalar Enstitusu ’nde (JINR) gorevli Rus bilim adamlarının ortak calışması ile sentezlendi.
Ekipler, Rus bilim adamı Yuri Oganessian ve Amerikalı bilim adamı Ken Moody başkanlığında oluşturuldu. 19 Temmuz 2000 tarihinde Dubna ’daki JINR tesislerinde calışmalara başlayan ekip, siklotron adlı parcacık hızlandırıcıda yaptıkları deneyde, Kuriyum-248 atomlarını Kalsiyum-48 iyonlarıyla bombardımana tuttu. Bu işlemde tek bir Livermoryum-292 atomu ve 4 serbest notron uretildi. Sentezlenen Lv-292 izotopu, 46,9 milisaniye icinde alfa curumesi ile Flerovyum-288 izotopuna bozundu. Bir yıl suren başka bir deneyde Lv-292 izotopunun iki atomu daha elde edildi.
Livermoryumun keşfi, 6 Aralık 2000 tarihinde Rus ve Amerikalı bilim adamları tarafından ortaklaşa ilan edildi. Uluslararası Temel ve Uygulamaları Kimya Birliği (IUPAC) tarafından Aralık 2011 tarihinde 116 numaralı elementin keşfi onaylandı; 23 Mayıs 2012 tarihinde ise “livermoryum” ismi kabul edildi.
“Livermoryum” kelimesi, keşfedildiği Amerika Birleşik Devletleri ’nin Kaliforniya eyaletinde bulunan Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı ’na atfen turetilen bir sozcuktur. Dubna ekibi, yeni elemente “moskovyum” adını vermek istedi. Livermore ekibi ise, “livermorium” adını onerdi. Amerikalı bilim adamlarının onerisinin kabul edilmesinin sebebi olarak, LLNL ’deki bilim adamlarının nukleer bilimin pek cok alanında katkılarının bulunması gosterildi. Ağır elementlerin fisyon ozelliklerinin araştırılması, gama ışınlarının incelenmesi, cekirdekteki izomerlerin ve izomerik seviyelerin incelenmesi ve ağır elementlerin kimyasal ozelliklerinin incelenmesi gibi alanlardaki bireysel katkılarının yanında LLNL bilim adamlarının Rus bilim adamları ile yuruttukleri “olağanustu işbirliği” de IUPAC ’ın gerekceleri arasında yer aldı. IUPAC tarafından acıklanan bu gerekcelerle “livermoryum” ismi secilerek “Amerikalı bilim adamlarının onurlandırılmak istendiği” acıklandı. İsmi onaylanıncaya kadar “ununhexium” ismi ve “Uuh” sembolu ile biliniyordu. Keşfedilmeden once periyodik tablodaki terminoloji gereği daha hafif homologu polonyum ile benzerliği sebebiyle IUPAC tarafından “eka-polonyum” ismi verilmiştir.
(Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı'na asılan keşif plakası...)
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Livermoryumun kimyasal sembolu “Lv”dir. Atom numarası 116, atom ağırlığı 293 ’dir. Yoğunluğu 12,9 grcm3 olarak tahmin edildi. Tahmini olarak erime noktası 364-507 derece, kaynama noktası 762-862 derececedir. Atomik yarıcapı 183 pm, kovalent yarıcapı 162-166 pm olarak varsayılıyor. Livermoryum kabuklarının her birindeki elektron sayısı “2, 8, 18, 32, 32, 18, 6” şeklindedir. Oksidasyon durumları “-2, +2, +4” olarak tahmin edilirken, +2 oksidasyon durumunda kararlı olacağı ongoruluyor. 116 protonu, 117 notronu bulunur. Gorunuşu tam olarak bilinmiyor, soluk gumuş veya grimsi beyaz bir renkte olması ongorulmektedir. Oda sıcaklığında katı bir zayıf metal olacağı varsayılıyor.
Livermoryum, periyodik tablonun 16. Grup, 7. Periyot, P-Blok konumunda yer alır. Zayıf metaller element serisinde, super ağır yani transaktinit elementlerden biridir. Başka bir ifadeyle; metaloid (yarı metal) ve geciş metalleri arasında “geciş sonrası metal” yani zayıf metaldir. Bazı değerlendirmelere gore metaloiddir. Cunku 16. gruptaki konumu ile livermoryumun “yarı metal” olarak sınıflandırılması ve metaloid polonyuma benzer ozelliklere sahip olması beklenir. Bu sebeple daha hafif homologu olarak polonyum gosteriliyor. Periyodik tabloda oksijen grubu (kalkojen) elementleri arasında yer alır. En ağır kalkojen uyesidir. Kalkojen grubundaki diğer elementler; oksijen, kukurt, selenyum, tellur ve polonyumdur.
Livermoryumun bircok ozelliği bilinmiyor. Bilinen ozellikleri de tahmini olarak belirlenmiştir. Periyodik tabloda hemen ustunde yer alan daha hafif homologu polonyuma benzer karakteristik ozellikler taşıdığı tahmin ediliyor. Deneysel verilerin doğrulanabilmesi icin henuz yeterli miktarda livermoryum sentezlenememiştir. Değerleri henuz doğrulanamayan veya deneysel verileri elde edilemeyen bazı ozellikleri şunlardır; yoğunluğu, erime noktası, kaynama noktası, ergime ısısı, buharlaşma ısısı, ısı kapasitesi, kristal yapısı, yukseltgenme seviyeleri, elektronegatifliği, iyonlaşma enerjisi, atom yarıcapı, kovalent yarıcapı, elektrik direnci, iletkenliği, ses hızı, sertlik değerleri…
[h=4]İzotopları [/h]Livermoryum, doğada bulunmaz. Yalnızca laboratuvar ortamında yapay olarak sentezlenebilir. Livermoryum izotopları diğer sentetik elementler gibi cok kısa omurludur. Kuriyum-248 atomlarının Kalsiyum-48 iyonlarıyla bombardımanı sonucu sentezlenebilir. Bu reaksiyonda Lv-292 izotopu uretilir. Lv-293 izotopunun yarılanma omru 53 milisaniyedir ve alfa curumesi yoluyla Flerovyum-289 izotopuna bozunur. İzotoplarının tamamı alfa curumesi ile bozunur.
Şu ana kadar sentezlenen en kararlı izotopu olan Lv-293 izotopunun yarılanma omru yaklaşık 60 milisaniyedir. Atom kutle numaraları 290, 291, 292 ve 293 olan ve yarılanma omurleri bilinen 4 izotopu vardır. Bunlar şunlardır; Lv-290 (15 milisaniye), Lv-291 (6,3 milisaniye), Lv-292 (18 milisaniye), Lv-293 (60 milisaniye). Henuz teyit edilemeyen beşinci izotop Lv-294 ’un ise yarılanma omrunun 54 milisaniye olması bekleniyor.
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz? [/h]
Livermoryuma adını veren Kaliforniya eyaletinin Livermore şehri, periyodik tabloda ismi kullanılan 6 kentten biridir. Livermore kenti, adını Meksika doğumlu İngiliz vatandaşı ciftci ve toprak sahibi olan Robert Thomas Livermore ’dan alır. Robert Livermore, adını taşıyan şehirde hic yaşamamıştır. Ticaret icin geldiği Kaliforniya ’da ceşitli ticari işlerin ardından aldığı topraklar onemli bir şarapcılık bolgesiydi ve bu bolgeye “Livermore Vadisi” denilirdi. Daha sonra adı bir bilim laboratuarına ve dolaylı olarak bir elemente verildi.
Lawrence Livermore Laboratuvarı ve Rusya ’nın Dubna kentindeki nukleer laboratuardan bilim adamlarının ortak calışması ile livermoryum da dahil olmak uzere 113 ila 118 kutle numaralı 6 element keşfedilmiştir.
116 numaralı elementi sentezleme calışmaları ilk olarak 1977 yılında Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvarı ’nda (yeni adı Livermore) yapıldı. Bilim adamı Ken Hulet ve ekibi tarafından yapılan deneyler başarılı olamadı. Daha sonra aynı laboratuarda 1999 yılında yapılan calışmalarda 116 numaralı element keşfedilmiş; ancak kanıtların “Bulgar yazar Victor Ninov tarafından uydurulan veriler olduğu” gerekcesi ile keşif iddiası reddedilmiş.
2017 yılı itibariyle livermoryumun yalnız 35 atomu sentezlenebildi.
2000 yılında livermoryum sentezi icin calışmalara başlayan Rus bilim adamları, gunler suren deney boyunca Kuriyum-248 atomu ile Kalsiyum-48 atomunu reaksiyona soktu. Bu sure icinde 23 kentilyondan (2.3 x 10 19) fazla kalsiyum iyonu kullanıldı.
Livermoryumun keşfedilmeden once periyodik tabloda yer alan adı “ununhexium”, Yunanca “bir, bir, altı”, yani yan yana getirildiğinde “116” sayısının karşılığıdır.
Livermoryumun insanlar, hayvanlar ve bitkiler uzerine bilinen bir biyolojik rolu bulunmuyor. Radyoaktifliği sebebiyle toksik olabileceği değerlendiriliyor. Ayrıca cevre icin de tehdit icerdiği ongoruluyor.