Moskovyum, adını Moskova ’dan alan bir elementtir. Rus ve Amerikalı bilim adamlarının ortak calışması ile keşfedilmiştir. Yapay elementlerden biridir.
Moskovyum, yarılanma omru saniyeden cok daha kısa olan ve cok hızlı bir şekilde bozunan radyoaktif bir elementtir. Super ağır ve oldukca radyoaktiftir. Doğada bulunmaz, yapay olarak elde edilebilir. Laboratuvar araştırmaları dışında herhangi bir kullanımı, faydası ve uygulaması bulunmuyor. Son olarak keşfedilen super ağır 4 elementten biridir. Adından da anlaşılacağı gibi Rusya ’nın başkenti Moskova ’ya atfen isimlendirilmiştir. Rus ve Amerikalı bilim adamlarının ortak calışmasının urunu olan moskovyum, 27 gun suren bir deneyde sentezlenebildi. Moskovyumla ilgili bircok bilgiye makalemizden ulaşabilirsiniz.
(Fotoğraftaki siluet; Rus bilim adamı fizikci Prof. Dr. Yuri Oganessian...)
[h=4]Tarihcesi [/h]Moskovyum, Rus ve Amerikalı bilim adamlarının ortak calışması ile keşfedilmiştir. Rusya Dubna ’daki Ortak Nukleer Araştırmalar Enstitusu ’nden (JINR) bir grup bilim adamı ile Amerika Kaliforniya ’daki Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı ’na (LLNL) bağlı Glenn Seaborg Enstitusu ’nden bir grup bilim adamının birlikte yaptığı calışmalarda 115 numaralı element sentezlendi. Ekibin başında Rus bilim adamı fizikci Prof. Dr. Yuri Oganessian ve Amerikalı bilim adamı Ken Moody yer aldı.
Rus ve Amerikalı bilim adamları JINR ’de yaptıkları deneyi 14 Temmuz – 10 Ağustos 2003 tarihleri arasında gercekleştirdi. “U400 siklotron parcacık hızlandırıcı” adı verilen cihazda yapılan ve 23 gun suren deneyde, 115 numaralı elementin atomik curume modelleri ve curume zincirleri teyit edildi. Bozunma zincirlerinde alfa curumesi yoluyla moskovyum atomu sentezlendi. Amerikyum-243 izotopunun Kalsiyum-48 cekirdeği ile bombardımanı sonucu oluşan fuzyon reaksiyonu vasıtasıyla 115 numaralı elementin 4 atomu uretildi. Reaksiyonda Dubniyum-268 bozunma zincirini takiben moskovyum ve nihonyum atomları sentezlendi. Bu atomlar şunlardır; Mc-288 (3 notron), Nihonyum-284 ve Mc-287 (4 notron), Nihonyum-283 ’e donuşen (4 notron). Ekip, elde edilen atomları, ardışık beş alfa bozunmasıyla oluşan uc benzer curume zincirinde 30 saniyeden daha az surede gozlemledi. Bu curume şeması moskovyum ve nihonyum elementleri icin ozel olarak tanımlandı ve bilim adamlarının ilgisini cekti. İlginc bir şekilde dorduncu curume zincirinin, onceki uc curume zincirinden farklı bozunmalarla oluştuğu gozlemlendi. Uzun bozunma zincirlerinin bu sıklıkla gercekleşmediğini bilen bilim adamları, bu durumu dikkat cekici buldu.
JINR ve Livermore ekipleri, elde edilen verileri doğruladı. Kanıtlar, 1 Şubat 2004 tarihinde yayınlandı. Uluslararası Temel ve Uygulamaları Kimya Birliği (IUPAC) ve Uluslararası Temel ve Uygulamaları Fizik Birliği (IUPAP) bunyesinde oluşturulan Ortak Calışma Grubu (JWP), 30 Aralık 2015 tarihinde son olarak keşfedilen 4 yeni elementten biri olarak kanıtları kabul etti ve 28 Kasım 2016 tarihinde moskovyum resmen periyodik masaya eklendi.
“Moskovyum” kelimesi, JINR ekibinin, elementin keşfindeki katkıları sebebiyle Rusya ’nın başkenti Moskova ’dan esinlenilerek turetilmiştir. Haziran 2016 ’da keşifci bilim adamları tarafından “moscovium” ismi ve “Mc” sembolu onerildi. 28 Kasım 2016 tarihinde onerilen isim ve simge IUPAC tarafından onaylandı. Moskovyuma keşfedilmeden once periyodik tablodaki terminoloji gereği IUPAC tarafından gecici olarak “ununpentium” ismi ve “Uup” sembolu verilmiştir. Keşfedilmeden once periyodik tablodaki terminoloji gereği daha hafif homologu bizmuta benzerliği sebebiyle “eka-bizmut” olarak isimlendirildi.
(Moskovyumun sentezi icin kullanılan siklotron adlı hızlandırıcıda yapılan deneyin temsili fotoğrafı...)
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Moskovyumun kimyasal sembolu “Mv”dir. Atom numarası 115, atom ağırlığı 290 ’dır. Yoğunluğunun 13,5 grcm3 olacağı tahmin ediliyor. Erime noktası 400 derece, kaynama noktası 1100 derece olarak ongoruluyor. Atom yarıcapı 187 pm, kovalent yarıcapı 156-158 pm olarak varsayılıyor. Enerji seviyesi başına elektronları “2, 8, 18, 32, 32, 18, 5” şeklindedir. Oksidasyon durumları “1, 3” olarak ongoruluyor. Super ağır yani transaktinit elementlerden biridir. Periyodik tablonun 15. Grup, P-Blok, 7. Periyodunda yer alan bir metaldir. Periyodik tablodaki konumu dikkate alındığında oda sıcaklığında metalik bir katı olacağı ongoruluyor.
Ozellikleri hakkında kanıtlanmış cok fazla deneysel veri bulunmuyor. Ozellikleri kanıtlanıncaya kadar moskovyumun; bizmut, azot, fosfor, arsenik ve antimon gibi azot grubu (pnictogen) elementlerin ağır bir homologu gibi davranacağı ongoruluyor. En turdeş elementin, hemen uzerinde bulunan bizmut olacağı varsayılıyor. Azot grubu elementlerin karakteristik ozellikleri goz onune alındığında cift ve uclu kovalent bağlar oluşturma eğilimleri sayesinde kararlı bileşikler oluşturabilme yeteneği sergileyebileceği tahmin ediliyor. Ayrıca, +1 veya +3 yuklu iyonlar oluşturan yoğun ve katı bir metal olması bekleniyor.
[h=4]İzotopları [/h]Moskovyum izotopları doğada bulunmaz. Sentetiktir ve tum izotoplarının son derece radyoaktif olması beklenir. Laboratuvar ortamında yapay olarak elde edilebilir. Amerikyum ve kalsiyumun fuzyon reaksiyonları sonucu sentezlenebilir. Amerikyumdan ince bir tabakanın uzerine kalsiyum iyonlarının gonderilmesi sonucu atom cekirdeklerinin carpıştırılması işlemiyle sentezlenen moskovyum, cok kısa omurlu bir dizi izotopa sahiptir. Alfa bozunması yoluyla nihonyum izotoplarına donuşur. Bir bozunum duzeni ise Kopernikyum-291 izotopunu uretir. Henuz keşfedilmemiş Cn-291 izotopunun 10 yıldan fazla, bir iddiaya gore de 1200 yıl yarılanma omru olacağı tahmin ediliyor. En kararlı izotopu Mc-290, 0,8 saniyelik yarılanma omrune sahiptir. Başka bir ifadeyle; moskovyum atomlarının yarısı 0,8 saniyede farklı bir atoma bolunur.
Moskovyumun yarılanma omurleri bilinen 287 ila 290 atom kutleli 4 izotopu bulunur. İzotoplarının hicbiri kararlı değildir. Bugune kadar sentezlenen en kararlı izotopu, 0,8 saniye yarılanma omrune sahip Mc-290 ’dır. Henuz keşfedilmemiş Mc-291 izotopunun birkac saniyelik yarılanma omru olacağı ongoruluyor. İzotopları ve yarılanma omurleri şoyledir; Mc-287 (32 milisaniye), Mc-288 (87 milisaniye), Mc-289 (220 milisaniye), Mc-90 (0,8 saniye).
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz? [/h]
Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği (IUPAC), yeni elementlerin keşfi ile ilgili onay veren yetkili bir kurumdur. IUPAC kurallarına gore yeni keşfedilen elementlerin şu kriterlere gore isimlendirilmesi gerekiyor; mitolojik bir olay veya karakter, astronomik bir nesne, bir mineral veya benzer bir madde, bir yer veya coğrafik bir bolge, elementin bir ozelliği, bir bilim insanı… Bu kriterlere gore Rusya ’da keşfedilen 115 numaralı element, başkent Moskova ’dan esinlenilerek isimlendirilmiştir.
113, 115, 117 ve 118 numaralı son keşfedilen elementlerin isimleri keşifci bilim adamları tarafından onerildi. Onerilen isimler IUPAC tarafından kabul edildi. Yaklaşık 6 aylık bir kamuoyu araştırmasının ardından 28 Kasım 2016 tarihinde onerilen isimlerle periyodik tabloya 4 yeni element eklendi.
Moskovyumun da icin de bulunduğu son olarak keşfedilen 4 element, periyodik tablodaki yerleri belli olduğu halde tabiatta bulunmadığı icin yakın zamana kadar keşfedilemedi. Cunku cok hızlı bir şekilde bozunurlar ve saniyenin cok kucuk bir biriminde gozlemlenebilecek teknoloji yoktu. Ayrıca yapay sentez icin atomları cok yuksek hızlara ulaştırabilecek hızlandırıcılar geliştirilmemişti. Yani 20 yıl once bu elementin sentezlenmesi imkÂnsızdı.
Dort yeni elementin keşfi ile birlikte bilim dunyası yayınlarında ve okul kitaplarında gecici isimlerle yer alan elementler yeni adları ile yer aldı veya yer alacak.
Moskovyumun keşfedilmeden onceki adı “ununpentium” kelimesi, Latince ve Yunanca “bir, bir, beş”, yani yan yana gelince “115” rakamının karşılığıdır. IUPAC, keşfedilmemiş elementleri, periyodik tablodaki atom numaralarını baz alarak bu şekilde isimlendirmiştir.
115 numaralı elementin sentezi sırasında moskovyumun ilk atomlarının hemen bozunması sonucu 113 numaralı nihonyum elementi keşfedildi.
2017 yılı itibariyle 100 adet moskovyum atomu uretilebildi.
Moskovyum, insanlar, hayvanlar ve bitkiler uzerinde hicbir biyolojik fonksiyona sahip değildir. Radyoaktifliği sebebiyle toksik olması bekleniyor.
Moskovyumun biyokimyasal reaksiyonlarda diğer metallerin yerini alabileceği değerlendiriliyor.
Moskovyum, yarılanma omru saniyeden cok daha kısa olan ve cok hızlı bir şekilde bozunan radyoaktif bir elementtir. Super ağır ve oldukca radyoaktiftir. Doğada bulunmaz, yapay olarak elde edilebilir. Laboratuvar araştırmaları dışında herhangi bir kullanımı, faydası ve uygulaması bulunmuyor. Son olarak keşfedilen super ağır 4 elementten biridir. Adından da anlaşılacağı gibi Rusya ’nın başkenti Moskova ’ya atfen isimlendirilmiştir. Rus ve Amerikalı bilim adamlarının ortak calışmasının urunu olan moskovyum, 27 gun suren bir deneyde sentezlenebildi. Moskovyumla ilgili bircok bilgiye makalemizden ulaşabilirsiniz. (Fotoğraftaki siluet; Rus bilim adamı fizikci Prof. Dr. Yuri Oganessian...)
[h=4]Tarihcesi [/h]Moskovyum, Rus ve Amerikalı bilim adamlarının ortak calışması ile keşfedilmiştir. Rusya Dubna ’daki Ortak Nukleer Araştırmalar Enstitusu ’nden (JINR) bir grup bilim adamı ile Amerika Kaliforniya ’daki Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı ’na (LLNL) bağlı Glenn Seaborg Enstitusu ’nden bir grup bilim adamının birlikte yaptığı calışmalarda 115 numaralı element sentezlendi. Ekibin başında Rus bilim adamı fizikci Prof. Dr. Yuri Oganessian ve Amerikalı bilim adamı Ken Moody yer aldı.
Rus ve Amerikalı bilim adamları JINR ’de yaptıkları deneyi 14 Temmuz – 10 Ağustos 2003 tarihleri arasında gercekleştirdi. “U400 siklotron parcacık hızlandırıcı” adı verilen cihazda yapılan ve 23 gun suren deneyde, 115 numaralı elementin atomik curume modelleri ve curume zincirleri teyit edildi. Bozunma zincirlerinde alfa curumesi yoluyla moskovyum atomu sentezlendi. Amerikyum-243 izotopunun Kalsiyum-48 cekirdeği ile bombardımanı sonucu oluşan fuzyon reaksiyonu vasıtasıyla 115 numaralı elementin 4 atomu uretildi. Reaksiyonda Dubniyum-268 bozunma zincirini takiben moskovyum ve nihonyum atomları sentezlendi. Bu atomlar şunlardır; Mc-288 (3 notron), Nihonyum-284 ve Mc-287 (4 notron), Nihonyum-283 ’e donuşen (4 notron). Ekip, elde edilen atomları, ardışık beş alfa bozunmasıyla oluşan uc benzer curume zincirinde 30 saniyeden daha az surede gozlemledi. Bu curume şeması moskovyum ve nihonyum elementleri icin ozel olarak tanımlandı ve bilim adamlarının ilgisini cekti. İlginc bir şekilde dorduncu curume zincirinin, onceki uc curume zincirinden farklı bozunmalarla oluştuğu gozlemlendi. Uzun bozunma zincirlerinin bu sıklıkla gercekleşmediğini bilen bilim adamları, bu durumu dikkat cekici buldu.
JINR ve Livermore ekipleri, elde edilen verileri doğruladı. Kanıtlar, 1 Şubat 2004 tarihinde yayınlandı. Uluslararası Temel ve Uygulamaları Kimya Birliği (IUPAC) ve Uluslararası Temel ve Uygulamaları Fizik Birliği (IUPAP) bunyesinde oluşturulan Ortak Calışma Grubu (JWP), 30 Aralık 2015 tarihinde son olarak keşfedilen 4 yeni elementten biri olarak kanıtları kabul etti ve 28 Kasım 2016 tarihinde moskovyum resmen periyodik masaya eklendi.
“Moskovyum” kelimesi, JINR ekibinin, elementin keşfindeki katkıları sebebiyle Rusya ’nın başkenti Moskova ’dan esinlenilerek turetilmiştir. Haziran 2016 ’da keşifci bilim adamları tarafından “moscovium” ismi ve “Mc” sembolu onerildi. 28 Kasım 2016 tarihinde onerilen isim ve simge IUPAC tarafından onaylandı. Moskovyuma keşfedilmeden once periyodik tablodaki terminoloji gereği IUPAC tarafından gecici olarak “ununpentium” ismi ve “Uup” sembolu verilmiştir. Keşfedilmeden once periyodik tablodaki terminoloji gereği daha hafif homologu bizmuta benzerliği sebebiyle “eka-bizmut” olarak isimlendirildi.
(Moskovyumun sentezi icin kullanılan siklotron adlı hızlandırıcıda yapılan deneyin temsili fotoğrafı...)
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Moskovyumun kimyasal sembolu “Mv”dir. Atom numarası 115, atom ağırlığı 290 ’dır. Yoğunluğunun 13,5 grcm3 olacağı tahmin ediliyor. Erime noktası 400 derece, kaynama noktası 1100 derece olarak ongoruluyor. Atom yarıcapı 187 pm, kovalent yarıcapı 156-158 pm olarak varsayılıyor. Enerji seviyesi başına elektronları “2, 8, 18, 32, 32, 18, 5” şeklindedir. Oksidasyon durumları “1, 3” olarak ongoruluyor. Super ağır yani transaktinit elementlerden biridir. Periyodik tablonun 15. Grup, P-Blok, 7. Periyodunda yer alan bir metaldir. Periyodik tablodaki konumu dikkate alındığında oda sıcaklığında metalik bir katı olacağı ongoruluyor.
Ozellikleri hakkında kanıtlanmış cok fazla deneysel veri bulunmuyor. Ozellikleri kanıtlanıncaya kadar moskovyumun; bizmut, azot, fosfor, arsenik ve antimon gibi azot grubu (pnictogen) elementlerin ağır bir homologu gibi davranacağı ongoruluyor. En turdeş elementin, hemen uzerinde bulunan bizmut olacağı varsayılıyor. Azot grubu elementlerin karakteristik ozellikleri goz onune alındığında cift ve uclu kovalent bağlar oluşturma eğilimleri sayesinde kararlı bileşikler oluşturabilme yeteneği sergileyebileceği tahmin ediliyor. Ayrıca, +1 veya +3 yuklu iyonlar oluşturan yoğun ve katı bir metal olması bekleniyor.
[h=4]İzotopları [/h]Moskovyum izotopları doğada bulunmaz. Sentetiktir ve tum izotoplarının son derece radyoaktif olması beklenir. Laboratuvar ortamında yapay olarak elde edilebilir. Amerikyum ve kalsiyumun fuzyon reaksiyonları sonucu sentezlenebilir. Amerikyumdan ince bir tabakanın uzerine kalsiyum iyonlarının gonderilmesi sonucu atom cekirdeklerinin carpıştırılması işlemiyle sentezlenen moskovyum, cok kısa omurlu bir dizi izotopa sahiptir. Alfa bozunması yoluyla nihonyum izotoplarına donuşur. Bir bozunum duzeni ise Kopernikyum-291 izotopunu uretir. Henuz keşfedilmemiş Cn-291 izotopunun 10 yıldan fazla, bir iddiaya gore de 1200 yıl yarılanma omru olacağı tahmin ediliyor. En kararlı izotopu Mc-290, 0,8 saniyelik yarılanma omrune sahiptir. Başka bir ifadeyle; moskovyum atomlarının yarısı 0,8 saniyede farklı bir atoma bolunur.
Moskovyumun yarılanma omurleri bilinen 287 ila 290 atom kutleli 4 izotopu bulunur. İzotoplarının hicbiri kararlı değildir. Bugune kadar sentezlenen en kararlı izotopu, 0,8 saniye yarılanma omrune sahip Mc-290 ’dır. Henuz keşfedilmemiş Mc-291 izotopunun birkac saniyelik yarılanma omru olacağı ongoruluyor. İzotopları ve yarılanma omurleri şoyledir; Mc-287 (32 milisaniye), Mc-288 (87 milisaniye), Mc-289 (220 milisaniye), Mc-90 (0,8 saniye).
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz? [/h]
Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği (IUPAC), yeni elementlerin keşfi ile ilgili onay veren yetkili bir kurumdur. IUPAC kurallarına gore yeni keşfedilen elementlerin şu kriterlere gore isimlendirilmesi gerekiyor; mitolojik bir olay veya karakter, astronomik bir nesne, bir mineral veya benzer bir madde, bir yer veya coğrafik bir bolge, elementin bir ozelliği, bir bilim insanı… Bu kriterlere gore Rusya ’da keşfedilen 115 numaralı element, başkent Moskova ’dan esinlenilerek isimlendirilmiştir.
113, 115, 117 ve 118 numaralı son keşfedilen elementlerin isimleri keşifci bilim adamları tarafından onerildi. Onerilen isimler IUPAC tarafından kabul edildi. Yaklaşık 6 aylık bir kamuoyu araştırmasının ardından 28 Kasım 2016 tarihinde onerilen isimlerle periyodik tabloya 4 yeni element eklendi.
Moskovyumun da icin de bulunduğu son olarak keşfedilen 4 element, periyodik tablodaki yerleri belli olduğu halde tabiatta bulunmadığı icin yakın zamana kadar keşfedilemedi. Cunku cok hızlı bir şekilde bozunurlar ve saniyenin cok kucuk bir biriminde gozlemlenebilecek teknoloji yoktu. Ayrıca yapay sentez icin atomları cok yuksek hızlara ulaştırabilecek hızlandırıcılar geliştirilmemişti. Yani 20 yıl once bu elementin sentezlenmesi imkÂnsızdı.
Dort yeni elementin keşfi ile birlikte bilim dunyası yayınlarında ve okul kitaplarında gecici isimlerle yer alan elementler yeni adları ile yer aldı veya yer alacak.
Moskovyumun keşfedilmeden onceki adı “ununpentium” kelimesi, Latince ve Yunanca “bir, bir, beş”, yani yan yana gelince “115” rakamının karşılığıdır. IUPAC, keşfedilmemiş elementleri, periyodik tablodaki atom numaralarını baz alarak bu şekilde isimlendirmiştir.
115 numaralı elementin sentezi sırasında moskovyumun ilk atomlarının hemen bozunması sonucu 113 numaralı nihonyum elementi keşfedildi.
2017 yılı itibariyle 100 adet moskovyum atomu uretilebildi.
Moskovyum, insanlar, hayvanlar ve bitkiler uzerinde hicbir biyolojik fonksiyona sahip değildir. Radyoaktifliği sebebiyle toksik olması bekleniyor.
Moskovyumun biyokimyasal reaksiyonlarda diğer metallerin yerini alabileceği değerlendiriliyor.