Tennesin, en son keşfedilen elementtir. Periyodik tabloya son eklenen 4 elementten biridir. Rus ve Amerikalı bilim adamlarının ortak sentezidir.
Tennesin veya tennessine, en son keşfedilen super ağır elementtir. Doğada bulunmaz. Ozelliklerinin buyuk bir bolumu deneysel verilerle kanıtlanmış değil. Belirlenen ozellikleri ise tahmini olarak kayıtlara gecmiştir. Az bilinen, radyoaktif ve yapay olarak uretilen bir elementtir. Tennesin, gunumuze kadar elle tutulur ve gozle gorulur miktarda sentezlenemedi. Bu sebeple laboratuvar araştırmaları dışında herhangi bir kullanımı, uygulaması ve faydası bulunmuyor. Doğal olarak zararı da yok! Tennesin, 2010 yılında sentezlendi, 2015 yılında keşfi onaylandı, 2016 yılında adlandırıldı. Amerikan ve Rus bilim adamlarının ortak calışması ile sentezlenen tennesin, ABD ’nin Tennessee eyaletine atfen isimlendirilmiştir. Periyodik tablodaki sıralamasına gore sondan bir onceki elementtir. Sadece iki izotopu sentezlenen gizemli tennesinle ilgili “bilinen gercekleri” derlemeye calıştık.
[h=4]Tarihcesi [/h]Tennesin, 2010 yılında Amerikalı ve Rus bilim adamlarının ortak calışması sonucu Rusya ’nın Dubna kentinde keşfedilmiştir. Rusya Dubna'daki Flerov Nukleer Reaksiyon Laboratuvarı, Amerika Kaliforniya'daki Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı, ABD Tennessee'deki Oak Ridge Ulusal Laboatuvarı (ORNL), Vanderbilt Universitesi ve Tennessee Universitesi ’nden bir grup bilim adamının ortaklaşa yaptıkları deneyler sonucu sentezlenen tennesinin keşif raporu, Nisan 2010 tarihinde yayınladı.
117 numaralı elementin sentez calışmaları 2009 yılında başladı. Berkelyum-249 atomlarının, hızlandırılmış Kalsiyum-48 iyonlarıyla bombardımanı sonucu oluşan nukleer fuzyon reaksiyonu ile sentezlenmiştir. Tennesinin ilk sentezinde siklotran adı verilen parcacık hızlandırıcıda hızladırılan kalsiyum iyonları, bir titanyum folyo uzerine 300 nanometre kalınlıkta yerleştirilen berkelyum atomları hedefine carptırıldı. İlk deney 70 gun boyunca surdu. Bu sure icinde ışık hızının yuzde 10'u kadar bir hızda hızlandırılan (saniyede yaklaşık 30 bin kilometre) kalsiyum iyonları, berkelyum atomlarına boğuldu. 70 gunluk bombardıman sırasında 5 atom cekirdeği oluştu. Bu cekirdekleri ortaya cıkaran yuksek enerjinin bir sonucu olarak cekirdekler, Tennesin-293 izotopu ve 4 serbest notron oluşturarak anlık olarak ısıl enerjisini kaybetti. Tennesi-293 izotopu ise, yaklaşık 14 milisaniye icinde alfa emisyonuyla moskovyum izotopuna donuştu. İkinci deney ise, 50 gun surdu. Bu deneyde kalsiyum iyonlarının hızı azaltıldı. Daha duşuk etkili enerji ortaya cıktı ve oluşan tek bir atom cekirdeği 3 notron yayarak daha ağır Tennesin-294 izotopunu oluşturdu. Tennesin-294 izotopu da, 78 milisaniye icinde moskovyum izotoplarına bozundu.
Amerikalı ve Rus bilim adamlarının işbirliği ile sentezlenen tennesinin keşif raporu 9 Nisan 2010 tarihinde Physical Review Letters adlı bilim dergisinde yayınlandı. Aynı ekip, 2012 yılında yaptıkları ikinci bir deneyle keşif kanıtlarını doğruladı. 2014 yılında da Almanya'daki Ağır İyon Araştırma Merkezi'nden (GSI) aralarında Amerikalı bilim adamlarının da bulunduğu bir grup bilim adamı, 117 numaralı elementle ilgili bir keşif iddiasında daha bulundu. Uluslararası Temel ve Uygulamaları Kimya Birliği (IUPAC), yaptığı değerlendirmeler sonucu Amerikalı ve Rus bilim adamlarının kanıtlarını kabul etti. Her iki ulkenin bilim adamlarına isimlendirme hakkı verildi. Calışmalara Tennessee eyaletinden katılan bilim adamlarının 117 numaralı elementin keşfindeki katkılarından dolayı bu eyaletin ismi yeni element icin onerildi. IUPAC, 117 numaralı elementin keşfini Aralık 2015 tarihinde, “tennessine” ismini ise Kasım 2016 tarihinde onayladı.
“Tennesin” kelimesi, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Oak Ridge Ulusal Laboratuvarı'nın bulunduğu Tennessee eyaletine atfen turetilen bir sozcuktur. Element icin duşunulen “Tn” sembolu eyaletin kısaltması olduğu icin “Ts” sembolu secildi. İsmi onaylanmadan once IUPAC tarafından periyodik tablodaki yerinin belirlenmesi icin “Ununseptium” adı ve “Uus” sembolu verilmiştir. Keşfedilmeden once periyodik element tablosundaki terminolojiye uygun olarak ustunde bulunan daha hafif homologu astatine benzerliği goz onune alınarak “eka-astatin” olarak adlandırılmıştır.
(Tennesin sentezi icin yapılan deneyde kullanılan cozelti haldeki berkelyum hedefi...)
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Tennesinin kimyasal sembolu “Ts”dir. Atom numarası 117, atom ağırlığı 294'tur. Yoğunluğu 7,1 veya 7,3 gr/cm3 olarak ongoruluyor. Erime noktası 350-550 derece, kaynama noktası 610 derece olarak tahmin ediliyor. Tennesin kabuğunun her birindeki elektronların sayısı “2, 8, 18, 32, 32, 18, 7” şeklindedir. Oksidasyon durumları “1, +1, +3, +5” olarak ongoruluyor. 117 proton ve 117 notron icerir.
Periyodik element cetvelinin 7-A grubu, P-Blok, 7. Periyot'ta yer alan super ağır veya transaktinit bir elementtir. Tennesinin sınıflandırması tam olarak bilinmiyor. Halojen ailesinin bir uyesidir. Tepkimeye eğimli ametallerden oluşan halojen elementler; flor, klor, brom, iyot, astatin ve tennesindir. 17. gruptaki konumu gereği halojenlere ozgu kimyasal ozelliklere sahip olması bekleniyor. Oda koşullarında flor ve klor gaz, brom sıvı, iyot da katı haldedir. Tennesinin ise, 20 derece oda sıcaklığında homologu astatin gibi katı bir ametal olacağı ongoruluyor. Bununla birlikte goreceli elektronların etkilerinin kısmi metaloid ozelliklere neden olabileceği tahmin ediliyor. Yani, metallerle reaksiyonunda ametal, ametallerle reaksiyonunda metal gibi davranabileceği duşunuluyor. Başka bir sınıflandırma da, ucucu bir metal olabileceği yonunde...
Diğer halojenler gibi elektronegatifliği yuksek olması varsayılıyor. Ayrıca, elektrik iletkenliği bulunduğu duşunulen tennesinin ısı iletkenliğinin duşuk duzeyde olması bekleniyor. Başka bir ifadeyle yarı iletken ozellikleri olabileceği bekleniyor. Nispi bazı etkiler sebebiyle ozelliklerinden bazılarının halojenlerden ayrılabileceği değerlendiriliyor. Değerleri henuz deneysel verilerle kanıtlanamayan bazı ozellikleri şunlardır; yoğunluğu, erime noktası, kaynama noktası, kristal yapısı, atomik yarıcapı, kovalent yarıcapı, ozgul ısı kapasitesi, buhar basıncı, elektronegatifliği, modulleri, sertlik değerleri...
[h=4]İzotopları [/h]Tennesin, doğada bulunmaz. Laboratuvar ortamında yapay olarak elde edilebilen elementlerden biridir. Berkelyum elementi atomlarının hızlandırılmış kalsiyum iyonları ile bombardımana tutulması işlemi ile sentezlenebilir. Atom kutleleri ve yarılanma omurleri bilinen 2 adet izotopu bulunur. Oldukca kararsız olan bu izotoplardan Ts-293 izotopunun yarılanma omru 20 milisaniyedir. En kararlı izotopu Ts-294 ise, 50 milisaniye yarılanma omrune sahiptir. Alfa emisyonu ile bozunurlar. Henuz doğrulanamayan diğer izotoplarının hem alfa curumesi yoluyla hem de spontan yani kendiliğinden fisyon yoluyla bozunduğu duşunulmektedir.
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz?[/h]
Tennesin, 2017 yılı itibariyle periyodik element cetvelinde en son keşfedilen elementtir.
Tennesinin 117 proton ve 117 notronu bulunur. Ağır elementlerin proton ve notron sayıları eşit veya yakın oranlarda olduğunda sentezlenmeleri zorlaşmaktadır. Tennesinin en son keşfedilmesinin bir sebebi de proton ve notron sayısının eşit olması gosterilir.
2017 yılı itibariyle sadece 15 tennesin atomu sentezlenebilmiştir.
Tennessee, Kaliforniya'dan sonra bir elemente adı verilen ikinci ABD eyaletidir.
“Tennesin” elementinin keşfedilmeden once periyodik tablodaki adı “ununseptium” kelimesi, Latince “bir, bir, yedi”, yani yan yana getirildiğinde “117” sayısının karşılığıdır.
Tennesinin keşfinde Amerika ve Rusya'daki farklı laboratuvar ve universitelerden bilim adamları katıldığı icin isimlendirme konusunda sorun yaşanacağı duşunuldu. Ancak aynı donemde 4 farklı element keşfedildiği icin isimler uzerinde kolaylıkla anlaşma sağlandı. Bu bilim adamlarının işbirliği ile tennesinden başka nihonyum, moskovyum ve oganesson elementleri de keşfedilmiştir.
117 numaralı tennesin elementinin ismi ile birlikte 113 numaralı nihonyum, 115 numaralı moskovyum ve 118 numaralı oganesson isimli elementlerin isimleri de IUPAC tarafından aynı tarihte onaylanmıştır.
“Tenessin” kelimesi, İngilizce “tennessine” sozcuğunun “muhtemel” Turkce karşılığıdır. 2016 yılının son aylarında ismi onaylanan 117 numaralı elementin isminin Turkce karşılığı, Turk Dil Kurumu (TDK) gibi yetkili kurumlarca henuz belirlenmedi.
Laboratuvar ortamında sentezlenebilen transuranyum, yani uranyum otesi yapay elementlerin atom ağırlıkları en uzun yarılanma omru olan izotopu baz alınarak belirlenir. Gelecekte daha uzun yarılanma omru olan izotop uretilebileceğinden, tennesin gibi super ağır veya transaktinit elementlerin atom ağırlıkları gecici olarak kabul edilir.
Tennesin, gunumuze kadar gozle gorunur, incelenebilir veya gozlemlenebilir miktarda uretilemedi. Bu sebeple bircok ozelliği kanıtlanamadı. Belki de hicbir zaman tespit edilemeyecek.
İnsanlar, hayvanlar ve bitkiler uzerinde bilinen bir biyolojik rolu bulunmayan tennesinin radyoaktif ozelliği sebebiyle toksik veya kanserojen olabileceği varsayılıyor. Tehlikeli ve zehirli elementlerin bulunduğu halojen grubunda yer alan tennesinin cevre icin de tehdit unsurları icerdiği ongoruluyor.
Tennesin veya tennessine, en son keşfedilen super ağır elementtir. Doğada bulunmaz. Ozelliklerinin buyuk bir bolumu deneysel verilerle kanıtlanmış değil. Belirlenen ozellikleri ise tahmini olarak kayıtlara gecmiştir. Az bilinen, radyoaktif ve yapay olarak uretilen bir elementtir. Tennesin, gunumuze kadar elle tutulur ve gozle gorulur miktarda sentezlenemedi. Bu sebeple laboratuvar araştırmaları dışında herhangi bir kullanımı, uygulaması ve faydası bulunmuyor. Doğal olarak zararı da yok! Tennesin, 2010 yılında sentezlendi, 2015 yılında keşfi onaylandı, 2016 yılında adlandırıldı. Amerikan ve Rus bilim adamlarının ortak calışması ile sentezlenen tennesin, ABD ’nin Tennessee eyaletine atfen isimlendirilmiştir. Periyodik tablodaki sıralamasına gore sondan bir onceki elementtir. Sadece iki izotopu sentezlenen gizemli tennesinle ilgili “bilinen gercekleri” derlemeye calıştık. [h=4]Tarihcesi [/h]Tennesin, 2010 yılında Amerikalı ve Rus bilim adamlarının ortak calışması sonucu Rusya ’nın Dubna kentinde keşfedilmiştir. Rusya Dubna'daki Flerov Nukleer Reaksiyon Laboratuvarı, Amerika Kaliforniya'daki Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı, ABD Tennessee'deki Oak Ridge Ulusal Laboatuvarı (ORNL), Vanderbilt Universitesi ve Tennessee Universitesi ’nden bir grup bilim adamının ortaklaşa yaptıkları deneyler sonucu sentezlenen tennesinin keşif raporu, Nisan 2010 tarihinde yayınladı.
117 numaralı elementin sentez calışmaları 2009 yılında başladı. Berkelyum-249 atomlarının, hızlandırılmış Kalsiyum-48 iyonlarıyla bombardımanı sonucu oluşan nukleer fuzyon reaksiyonu ile sentezlenmiştir. Tennesinin ilk sentezinde siklotran adı verilen parcacık hızlandırıcıda hızladırılan kalsiyum iyonları, bir titanyum folyo uzerine 300 nanometre kalınlıkta yerleştirilen berkelyum atomları hedefine carptırıldı. İlk deney 70 gun boyunca surdu. Bu sure icinde ışık hızının yuzde 10'u kadar bir hızda hızlandırılan (saniyede yaklaşık 30 bin kilometre) kalsiyum iyonları, berkelyum atomlarına boğuldu. 70 gunluk bombardıman sırasında 5 atom cekirdeği oluştu. Bu cekirdekleri ortaya cıkaran yuksek enerjinin bir sonucu olarak cekirdekler, Tennesin-293 izotopu ve 4 serbest notron oluşturarak anlık olarak ısıl enerjisini kaybetti. Tennesi-293 izotopu ise, yaklaşık 14 milisaniye icinde alfa emisyonuyla moskovyum izotopuna donuştu. İkinci deney ise, 50 gun surdu. Bu deneyde kalsiyum iyonlarının hızı azaltıldı. Daha duşuk etkili enerji ortaya cıktı ve oluşan tek bir atom cekirdeği 3 notron yayarak daha ağır Tennesin-294 izotopunu oluşturdu. Tennesin-294 izotopu da, 78 milisaniye icinde moskovyum izotoplarına bozundu.
Amerikalı ve Rus bilim adamlarının işbirliği ile sentezlenen tennesinin keşif raporu 9 Nisan 2010 tarihinde Physical Review Letters adlı bilim dergisinde yayınlandı. Aynı ekip, 2012 yılında yaptıkları ikinci bir deneyle keşif kanıtlarını doğruladı. 2014 yılında da Almanya'daki Ağır İyon Araştırma Merkezi'nden (GSI) aralarında Amerikalı bilim adamlarının da bulunduğu bir grup bilim adamı, 117 numaralı elementle ilgili bir keşif iddiasında daha bulundu. Uluslararası Temel ve Uygulamaları Kimya Birliği (IUPAC), yaptığı değerlendirmeler sonucu Amerikalı ve Rus bilim adamlarının kanıtlarını kabul etti. Her iki ulkenin bilim adamlarına isimlendirme hakkı verildi. Calışmalara Tennessee eyaletinden katılan bilim adamlarının 117 numaralı elementin keşfindeki katkılarından dolayı bu eyaletin ismi yeni element icin onerildi. IUPAC, 117 numaralı elementin keşfini Aralık 2015 tarihinde, “tennessine” ismini ise Kasım 2016 tarihinde onayladı.
“Tennesin” kelimesi, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Oak Ridge Ulusal Laboratuvarı'nın bulunduğu Tennessee eyaletine atfen turetilen bir sozcuktur. Element icin duşunulen “Tn” sembolu eyaletin kısaltması olduğu icin “Ts” sembolu secildi. İsmi onaylanmadan once IUPAC tarafından periyodik tablodaki yerinin belirlenmesi icin “Ununseptium” adı ve “Uus” sembolu verilmiştir. Keşfedilmeden once periyodik element tablosundaki terminolojiye uygun olarak ustunde bulunan daha hafif homologu astatine benzerliği goz onune alınarak “eka-astatin” olarak adlandırılmıştır.
(Tennesin sentezi icin yapılan deneyde kullanılan cozelti haldeki berkelyum hedefi...)
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Tennesinin kimyasal sembolu “Ts”dir. Atom numarası 117, atom ağırlığı 294'tur. Yoğunluğu 7,1 veya 7,3 gr/cm3 olarak ongoruluyor. Erime noktası 350-550 derece, kaynama noktası 610 derece olarak tahmin ediliyor. Tennesin kabuğunun her birindeki elektronların sayısı “2, 8, 18, 32, 32, 18, 7” şeklindedir. Oksidasyon durumları “1, +1, +3, +5” olarak ongoruluyor. 117 proton ve 117 notron icerir.
Periyodik element cetvelinin 7-A grubu, P-Blok, 7. Periyot'ta yer alan super ağır veya transaktinit bir elementtir. Tennesinin sınıflandırması tam olarak bilinmiyor. Halojen ailesinin bir uyesidir. Tepkimeye eğimli ametallerden oluşan halojen elementler; flor, klor, brom, iyot, astatin ve tennesindir. 17. gruptaki konumu gereği halojenlere ozgu kimyasal ozelliklere sahip olması bekleniyor. Oda koşullarında flor ve klor gaz, brom sıvı, iyot da katı haldedir. Tennesinin ise, 20 derece oda sıcaklığında homologu astatin gibi katı bir ametal olacağı ongoruluyor. Bununla birlikte goreceli elektronların etkilerinin kısmi metaloid ozelliklere neden olabileceği tahmin ediliyor. Yani, metallerle reaksiyonunda ametal, ametallerle reaksiyonunda metal gibi davranabileceği duşunuluyor. Başka bir sınıflandırma da, ucucu bir metal olabileceği yonunde...
Diğer halojenler gibi elektronegatifliği yuksek olması varsayılıyor. Ayrıca, elektrik iletkenliği bulunduğu duşunulen tennesinin ısı iletkenliğinin duşuk duzeyde olması bekleniyor. Başka bir ifadeyle yarı iletken ozellikleri olabileceği bekleniyor. Nispi bazı etkiler sebebiyle ozelliklerinden bazılarının halojenlerden ayrılabileceği değerlendiriliyor. Değerleri henuz deneysel verilerle kanıtlanamayan bazı ozellikleri şunlardır; yoğunluğu, erime noktası, kaynama noktası, kristal yapısı, atomik yarıcapı, kovalent yarıcapı, ozgul ısı kapasitesi, buhar basıncı, elektronegatifliği, modulleri, sertlik değerleri...
[h=4]İzotopları [/h]Tennesin, doğada bulunmaz. Laboratuvar ortamında yapay olarak elde edilebilen elementlerden biridir. Berkelyum elementi atomlarının hızlandırılmış kalsiyum iyonları ile bombardımana tutulması işlemi ile sentezlenebilir. Atom kutleleri ve yarılanma omurleri bilinen 2 adet izotopu bulunur. Oldukca kararsız olan bu izotoplardan Ts-293 izotopunun yarılanma omru 20 milisaniyedir. En kararlı izotopu Ts-294 ise, 50 milisaniye yarılanma omrune sahiptir. Alfa emisyonu ile bozunurlar. Henuz doğrulanamayan diğer izotoplarının hem alfa curumesi yoluyla hem de spontan yani kendiliğinden fisyon yoluyla bozunduğu duşunulmektedir.
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz?[/h]
Tennesin, 2017 yılı itibariyle periyodik element cetvelinde en son keşfedilen elementtir.
Tennesinin 117 proton ve 117 notronu bulunur. Ağır elementlerin proton ve notron sayıları eşit veya yakın oranlarda olduğunda sentezlenmeleri zorlaşmaktadır. Tennesinin en son keşfedilmesinin bir sebebi de proton ve notron sayısının eşit olması gosterilir.
2017 yılı itibariyle sadece 15 tennesin atomu sentezlenebilmiştir.
Tennessee, Kaliforniya'dan sonra bir elemente adı verilen ikinci ABD eyaletidir.
“Tennesin” elementinin keşfedilmeden once periyodik tablodaki adı “ununseptium” kelimesi, Latince “bir, bir, yedi”, yani yan yana getirildiğinde “117” sayısının karşılığıdır.
Tennesinin keşfinde Amerika ve Rusya'daki farklı laboratuvar ve universitelerden bilim adamları katıldığı icin isimlendirme konusunda sorun yaşanacağı duşunuldu. Ancak aynı donemde 4 farklı element keşfedildiği icin isimler uzerinde kolaylıkla anlaşma sağlandı. Bu bilim adamlarının işbirliği ile tennesinden başka nihonyum, moskovyum ve oganesson elementleri de keşfedilmiştir.
117 numaralı tennesin elementinin ismi ile birlikte 113 numaralı nihonyum, 115 numaralı moskovyum ve 118 numaralı oganesson isimli elementlerin isimleri de IUPAC tarafından aynı tarihte onaylanmıştır.
“Tenessin” kelimesi, İngilizce “tennessine” sozcuğunun “muhtemel” Turkce karşılığıdır. 2016 yılının son aylarında ismi onaylanan 117 numaralı elementin isminin Turkce karşılığı, Turk Dil Kurumu (TDK) gibi yetkili kurumlarca henuz belirlenmedi.
Laboratuvar ortamında sentezlenebilen transuranyum, yani uranyum otesi yapay elementlerin atom ağırlıkları en uzun yarılanma omru olan izotopu baz alınarak belirlenir. Gelecekte daha uzun yarılanma omru olan izotop uretilebileceğinden, tennesin gibi super ağır veya transaktinit elementlerin atom ağırlıkları gecici olarak kabul edilir.
Tennesin, gunumuze kadar gozle gorunur, incelenebilir veya gozlemlenebilir miktarda uretilemedi. Bu sebeple bircok ozelliği kanıtlanamadı. Belki de hicbir zaman tespit edilemeyecek.
İnsanlar, hayvanlar ve bitkiler uzerinde bilinen bir biyolojik rolu bulunmayan tennesinin radyoaktif ozelliği sebebiyle toksik veya kanserojen olabileceği varsayılıyor. Tehlikeli ve zehirli elementlerin bulunduğu halojen grubunda yer alan tennesinin cevre icin de tehdit unsurları icerdiği ongoruluyor.