Satranc, tahta uzerinde bulunan 16 taşınızı kullanarak rakibinizin 16 taşı ile yaptığınız mucadeleden oluşan bir strateji oyunudur. Genel itibari ile bir savaş duzeni ustune kurulu satranc oyunu, taşlarının şekilleri ve ozellikleri ile eşit guclere sahip iki ordu arasında yapılan bir savaşın temsili bicimidir. Satranc oyunu dunya capında bir yayılım gosteren, herkes tarafından beğenilen ve zekanızı kullanarak ceşitli stratejiler ile rakip oyuncuyu yendiğiniz bir oyundur. Satranc oyununda ki temel amac kendi şahınızı korurken rakip oyuncunun şahını devirmektir. Kısaca oyundaki temel amac “kral olurse savaş biter” mantığına dayalıdır.
İnsan, vucudunu nasıl calıştıkca geliştirebiliyor ve guc kazanıyor ise beynini de calıştırarak ve ceşitli beyin egzersizleri yaparak zekasını geliştirilebilir. İnsan zekasının sınırlarının hala cizilemediği bu donemde zekamızı geliştirebilmemiz icin satranc oyunu en onemli aktivitelerden biri konumundadır. Satranc oyunu eğlence ve zaman gecirme amaclı oynanabilir. Ama başarılı bir şekilde satranc oynayabilmek icin gorsel zeka, mantık, ileriyi planlayabilme, analiz, hareketlerinizin sonucunu kabullenme gibi yeteneklere sahip olmalısınız. Satranc oyununda bahsettiğimiz yetenekler ile doğmuş olmak gibi bir zorunluluğunuz yoktur. En nihayetinde satranc, masada iki kişi ile oynanan bir oyundan ibarettir. Bu oyunda başarılı olmak icin gereken ozellikleri calışarak ve satranc oynayarak geliştirebilirsiniz. Satranc oyununu oynadığınız sırada zihninizde bir beyin fırtınası yaptığınızı fark edeceksiniz. Bu durum her oynayışınızda daha da gelişecek ve sizi satranc oyununda daha iyi bir konuma getirecektir.
Satranc oyununda her taşın bir adı ve kendine ozgu bir ilerleme tarzı vardır. Yuzyıllar icinde kendini geliştirerek gunumuzdeki standart halini alan satranc, bu gelişim surecini dunyanın farklı kıta ve ulkelerinde dolaşarak tamamlar. Bu yazımızda satranc hakkında bilgiler verdikten sonra nasıl oynandığını başlangıc duzeyinde anlatacağız.
Satranc Oyununun Tarihi ve Gelişimi
Satranc oyununun nasıl ve ne zaman oynandığı konusunda birbirinden farklı goruşler ve hikayeler vardır. Bu hikayelerden birinde, veliaht prense askerlerin onemini ve onların nasıl yonetileceğini oğretmek icin ulkenin veziri tarafından geliştirildiği duşunuluyor. Bir başka hikaye de ise şehir kuşatma altındadır ve ulkenin kralı eli kolu bağlı caresiz bir durumdadır. Eşinin bu haline uzulen kralice tarafından eşinin eğlenebilmesi icin geliştirildiği soylenir. Satranc oyununun detayları, kuralları, mantığı ve stratejileri goz onune alındığı zaman tek bir kişi tarafından tek bir seferde geliştirildiğini duşunmek zordur. Satranc ancak evresel bir oluşum sureci ile acıklanabilir. Satranc oyununun tarihi hakkında kabul edilen goruş Cin temelli olduğudur. Cin oyunu olan caturanga adlı bir oyundan turediği duşunulmektedir. Hindistan ’da ortaya cıktığı duşunulen satranc oyunu 6. yuzyıla dayandırılmaktadır. Satranc taşlarının bir orduyu temsil ettiğini ve taşlar icinde fillerin bulunduğunu duşunursek bu goruş mantığa uygundur. Hindistan ’da ilk halini alan satranc oyunu, Hindistan ’dan Cin, Kore ve oradan da Japonya ’ya gecer. Hindistan ’ın batısında ise İran ’da Caturanga olarak oynanmaya başlar. İslamiyet ’in yayılmaya başladığı donemde Araplar, bu oyunu alarak satranj adı ile oynamaya başlar. Araplar bu oyunun uzerinde incelemeler yapar ve hakkında yazılar yazarlar. Satranc oyunu, İslam Devleti ’nin yaptığı fetihler ile birlikte İspanya uzerinden Avrupa topraklarına hızlı bir şekilde yayılır. Bir donem kilise tarafından kumar olarak gorulduğu icin Avrupa ’da yasaklanır. Ancak satranc Ronesans ile daha cok ilgi gormeye başlar. Satranc oyunu, artık kralların, devlet adamlarının, duşunurlerin ve sanatcıların oyunu olur. Zaman icinde satranc oyunu yayılmasına devam ederek halk zumresine kadar iner.
Satranc Oyununda Başlangıc
Satranc taşları hakkında bilgi vermeden once savaş oyunu dediğimiz satranc oyununda savaş alanı durumundaki satranc tahtasından da soz edelim. Satranc tahtası siyah (koyu) ve beyaz (acık) renklerdeki karelerden oluşur. 8x8 karelerden oluşan tahtada 64 kare bulunur. Oyuna her zaman beyaz taraf başlamaktadır. Sectiğiniz stratejiye gore ilk once veya sonra başlamak sizin avantajınız ya da dezavantajınız olabilir. Onumuzde bir satranc tahtası olduğunu duşunelim ve siz beyaz taşları kullanan tarafsınız. Bu şekilde konumlandığınızda tahtadaki kareler sizin onunuzden başlayarak yatay olarak birden sekize doğru sıralanır. Dikey olarak ise sol kareden sağa kareye doğru a harfinden h harfine doğru sıralanır. Bu sıralama sayesinde her karenin kendine ait bir adı bulunur. Harflerin ve sayıların birleştiği kareler harf ve sayıların birlikte kullanımı ile isimlendirilir. (a1, a5, d4, h7 vb.) Onumuzdeki satranc tahtasına baktığımızda tahtanın doğru tarafında olduğumuzu anlamak icin en sağdaki kareye bakmamız gerekir. Eğer tahtaya doğru oturmuşsanız. En sağdaki karenin rengi beyazdır.
Satranc Oyununda Kullanılan Taşlar
Yazımızın başında bahsettiğimiz gibi satranc oyunu iki kişi ile oynanır ve her oyuncunun 16 taşı vardır. Toplamda 32 taştan oluşur. Bazı taşların kendilerine ozgu isimleri, hamleleri ve değerleri vardır. Taşların dizilişi piyonlar on sırada yer almakla birlikte diğer taşlar sağdan sola kale, at, fil, vezir, şah, fil, at ve kale şeklinde sıralanır. Bu başlık altında sizlere satranc oyunundaki taşlar hakkında bilgi vereceğiz.
Piyon: Satranc oyunundaki en zayıf taştır. Piyonun hareket yonu her zaman ileridir. Her hamlede ancak bir kare ileri gidebilirler. Ancak capraz karede rakibin bir taşı var ise onu alabilmek icin capraz kareye gecerler. Piyon taşı geriye hamle yapamaz. Satranc oyununda bu ozelliği taşıyan tek taştır. Bu sebeple piyonu oynarken cok iyi duşunmelisiniz. Cunku geri donuşu yoktur. Piyon onundeki karede herhangi bir taşın olması durumunda ilerleyemez. Piyonun ilerleyebilmesi icin onundeki karenin acık olması gerekir. Oyundaki değeri 1 puan ’dır. Satranc tahtasında bir kişinin sekiz piyonu vardır ve bu piyonlar diğer taşların onune dizilirler. Bu konum, satranc tahtasındaki 2. ve 7. sıraya denk gelir. Piyon taşı savaştaki piyadeyi temsil eder.
At: Bu taş hamle şekli ile diğer taşlardan ayrılmaktadır. Oyuna yeni başlayanlar icin anlaşılması en zor taş olabilir. At, ilerlerken “L” cizerek ilerler. Atı diğer taşlardan ayıran bir ozelliği daha vardır. At, diğer taşların ustunden atlayabilmektedir. Diğer taşlar bunu yapamazlar. Bu taş oyundaki en zor ve en hileli taşlardandır. Atı kullanırken iyi duşunmek gerekir. Satranc oyunda atın değeri 3 puandır. Satranc tahtasında bir kişinin sadece iki atı vardır.
Fil: Bu taş oyun sırasında capraz ilerleyebilir. Filin zayıf noktası tek renk uzerinde ilerleyebilmesidir. Oyun icindeki iki filinizin biri sadece beyaz karelerden ilerleyebilirken diğer filiniz sadece siyah karelerde ilerlemek zorundadır. Satranc oyununda filin değeri 3 puandır. Bu durum fil ve atı eşit seviyeye getirir.
Kale: Satranc oyunundaki değerli taşlardan biridir. Kale; ileri, geri, sağa ve sola istediği kadar gidebilir. Bu hareket rahatlığı taşın gucunu arttırmaktadır. Satranc oyununda rok adı verilen ozel bir harekete sahiptir. Satranc oyununda kalenin değeri 5 puandır. Oyun icerisinde bir kişinin iki kalesi vardır.
Vezir: Satranc oyunundaki şahtan sonraki en değerli taştır. Vezir; ileri, geri, sağa, sola ve capraza istediği kadar ilerleyebilir. Bu hareket ozgurluğu veziri en guclu ve en korkulan taş yapar. Satranc oyununda vezirin değeri 9 puandır. Satranc oyununda bir kişinin sadece bir veziri vardır.
Şah: Satranc oyununda tartışmasız en onemli taştır. Şah yenildiğinde oyun kaybedilir. Yani galibiyet ya da mağlubiyet şaha bağlıdır. Şah hareket rahatlığı konusunda biraz kısıtlıdır. Şah etrafındaki karelerden birine tek kare ilerleyebilir. Oyundaki butun taşların bir puan değeri vardır. Ancak şaha puan verilmez. Bu şahın paha bicilemez oluşunu gosterir. Satranc oyununda bir kişinin sadece bir şahı vardır.
Oyun sırasında şah ve vezirin yerleri birbirleri ile karıştırılabilmektedir. Anlaşılır bir şekilde soylemek gerekirse taşlarınızı dizdiğinizde vezir sol şah ise sağ tarafta olmalıdır. Tablodaki adları ile vezir d sutununda şah ise e sutununda olmalıdır.
Satranc Oyununda Hamleler ve Kavramlar
Satranc oyununda taşların hareket yonlerini ve nasıl taş aldıklarını oğrenerek basit duzeyde satranc oynayabilirsiniz. Fakat satranc oyunu icinde ozel hamle ve stratejiler vardır. Bu ozel hamle ve stratejiler sizi oyun icerisindeki zor bir durumdan kurtarabilir veya oyunun gidişatını değiştirebilir.
Rok: Kale ve şah ile yapılabilen ozel bir kombinasyon hamledir. Bir savunma veya kacış hamlesidir. Rok ile şah kurtarılır. Kucuk rok ve buyuk rok olarak ikiye ayrılır. Beyaz taşların bizim olduğunu duşunursek;
Kucuk rok, şah, sağ taraftaki kaleye doğru iki adım ilerlerken kalede şaha doğru iki adım ilerler. Satranc tahtası uzerindeki konumu ile soyleyelim. e1 karesinde bulunan şah, g1 karesine ilerler. h1 karesinde duran kale de f1 karesine ilerler. Bu hareket tek hamle sayılır.
Buyuk rok, şahın sol taraftaki kale ile birlikte hareket etmesidir. Şah soldaki kaleye doğru iki adım ilerlerken kalede şaha doğru uc adım ilerler. Tahta uzerinde e1 karesindeki şah c1 karesine ilerler. a1 karesindeki kale ise d1 karesine yerleşir. Rok hamlesi sırasında kale ve şahın birbirinin ustunden gectiğini soyleyebiliriz.
Taş Alma: Rakibin taşını oyun dışına cıkarma işine taş alma denir. Oyunu kazanmak icin rakip taşları alarak rakibin şahını savunmasız hale getirmelisiniz. Her taşın kendine ozgu bir ilerleyişi vardır. Taşlarınızdan birinin guzergahında rakip taşlardan biri bulunuyorsa kendi taşınızı rakip taşın bulunduğu kareye yerleştirerek rakibin taşını almış yani yemiş olursunuz.
En Passant: Piyon ile yapılan ozel bir hamledir. Oyun başında ilk hamle ile iki adım ilerleyen piyonun sağ ya da sol komşu karelerinde bulunan bir piyon varsa komşu karede bulunan piyon hamle yapan piyonun arkasına capraz ilerleyerek piyonu alabilir. Bir piyonun capraz yediğini ve bir adım ilerleyebildiğinden yukarıda bahsettik. En passant hamlesi piyonun bu iki ozelliğinin birleşiminde oluşmaktadır. En passant, “gecerken” anlamına gelen Fransızca bir sozcuktur. Piyonun rakip piyonu gecerken almasını anlatır.
Terfi: Piyonun bir ozelliğidir. Bir piyonun en son yataya ulaşabilmesi durumunda piyon şah dışında istediği herhangi bir taşa donuşebilir. Bu duruma terfi denir. Oyunun kaderini değiştirebilecek onemli hamlelerden biridir. Oyuncular piyonlarını en guclu taş olduğu icin vezire terfi ettirmeyi tercih ederler.
Pat: Hamle sırası kendisindeyken oyuncunun oynayabileceği hamle kalmadığında oyun pat olur ve oyun beraberlik ile sonuclanır. Pat dışında “devamlı şah” ve “devamlı kış” durumu yaşanıyorsa beraberlik olur.
Feda: Oyuncunun daha karlı olacağını duşunduğu bir strateji icin taşlarından birini feda etmesi durumudur. Ancak rakip feda edilen taşı almak zorunda değildir. Her taşın bir puan değeri olduğunu soylemiştik. Bu puanlar feda yapacağınız zaman işe yarar. Feda ettiğiniz taşın alabileceklerinizden daha karlı olup olmadığını bu puan değerleri ile anlarsınız.
Catal: Oynanan bir taş ile rakibin iki taşını birden tehdit etme durumuna catal denir. Bu sayede rakip iki taşından birini feda etmek zorunda kalır.
Şiş: Taşınızın yol guzergahında rakibin arka arkaya iki taşı bulunuyorsa bu durum şiş olarak adandırılır. Rakip ya ondeki taşını feda edecek ya da ondeki taşı kacırarak arkada kalan taşını feda edecektir.
Satranc oyunu bir makale ile anlatılamayacak kadar geniş ve kapsamlı bir alandır. Bu konu hakkında bircok kitap yazıldı. Temel kurallar, taşlar, hamleler, kavramlar ve stratejiler icin ayrı ayrı birer kitap yazılabilir. Biz bu yazımızda sizleri satranc hakkında temel bilgileri verebilmeyi amacladık.