“Tek bir şey değişir, her şey değişir” sozunu farklı kaynaklardan duymuşsunuz. Kelebek Etkisi ’ni en iyi anlatan sozlerden biridir bu… Ozetlemek gerekirse; hayatta her şey birbiri ile bağlantılıdır. En ufak bir değişim, alakasız gorunen başka bir şeyde buyuk değişikliklere sebep olabilmektedir. İşte bu kelebek etkisidir!
Bir sistemin başlangıc verilerindeki kucuk değişikliklerin ongorulemez ve buyuk sonuclar doğrulabilmesi durumuna “kelebek etkisi” denir. Hatta bu etki surekli artarak adeta bir cığ gibi buyuyebilir. Kelebek etkisi, Edward N. Lorenz ‘in calışmalarından biri olan kaos teorisinin bir cıkarımıdır. Lorenz, 1972 yılında yaptığı bir sunumda: “Amazon Ormanları'nda bir kelebeğin kanat cırpması, ABD'de fırtına kopmasına neden olabilir. Farklı bir ornekle bu, bir kelebeğin kanat cırpması, dunyanın yarısını dolaşabilecek bir kasırganın oluşmasına neden olabilir” demiş ve verdiği bu ornek ile unlenmiştir. Bu ornek olayın kelebek etkisi olarak adlandırılmasına neden olmuştur. Elbette ki bu olayın gercek olup olmadığı bugune kadar ispatlanmamıştır. Dolayısıyla bu orneğin sadece teoride kaldığını soylemek mumkundur. Kelebek etkisi terimi genellikle kucuk bir etkinin buyuk kaoslara sebep olabileceği durumlarda ornek olarak kullanılmaktadır.
Lorenz, Kelebek etkisini 1963 yılında hava durumuyla ilgili bir hesaplama yaparken bulmuştur. Lorenz bu hesaplamada ilk olarak 0,506127 sayısını olayın başlangıc sayısı olarak ele almıştır. Sonraki hesaplamada ise 0,506 sayısını başlangıc olarak varsaymıştır. İki rakam arasındaki binde bir oranındaki fark, bir kelebeğin kanat cırpmasının oluşturduğu ruzgarla aynı olasılığı ifade etmektedir. Bu farka rağmen, surec esnasında ikinci hesaplamada kullanılan değer, sonuca ulaşıldığında cok farklı bir duruma sebep olmaktadır. Ozetle; sayılar birbirine yakın olsa dahi sonuclar cok farklı olabilmektedir. Lorenz, bu duruma kaos teorisi demiştir. Kaos teorisi, oluşan bir kaosun buyuyerek artmasını anlatmak icin kullanılmaktadır.
Doğrusal sistemlerde, girdilerdeki ufacık bir fark bile cıktılarda buyuk değişiklikler oluşmasına sebep olabilmektedir. Lorenz, ortaya koymaya calıştığı hava tahmininde bu etkiyi fark etmiş ve tahminlerin cok farklı değişkenlere bağlı olduğunu gozlemlemiştir. Yani cok kucuk olasılıklar bile cok farklı tahminlere goturebilmektedir. Lorenz, bu durumdan yola cıkarak kısa vadeli hava durumu tahmini yapılması gerektiği teorisine ulaşmıştır.
[h=4]Kelebek Etkisi Filmi Konusu [/h]2004 yılı ABD yapımı bir film olan Kelebek Etkisi ’nin başrolunu Ashton Kutcher, Amy Smart ve Eric Stoltz paylaşmıştır. Film; dram, bilim kurgu ve gerilim turundedir. Orijinal adı “Butterfly Effect”tir.
Filmin konusu şoyle ozetlenmektedir: doğuştan zihinsel problemleri olan Evan Treborn, yaşadığı kotu olayları gidip gelen hafızası sebebiyle tam olarak hatırlayamaz. Evan, yetişkin olduğunda hafıza sorunu geride kalır ve cok normal bir hayat surmeye başlar. Ancak bir gun kucukken tuttuğu gunluklerden birini tesadufen bulur ve okur. Bu olayın ardından zamanda yolculuk yaparak tam olarak hatırlayamadığı anılarına doner. Zaman yolculuğu sırasında değiştirdiği olaylar şimdiki yaşantısını etkileyecek ve geri donduğunde hic kimsenin zarar gormediği, sıradan bir hayat icin mucadele verecektir.
Kelebek Etkisi filminin oyuncuları:
Ashton Kutcher - Evan Treborn
Amy Smart - Kayleigh Miller
Melora Walters - Andrea Treborn
Elden Henson - Lenny Kagan
William Lee Scott -Tommy Miller
John Patrick Amedori -Evan Treborn – 13 yaşındaki hali
Irene Gorovaia - Kayleigh Miller – 13 yaşındaki hali
Kevin G. Schmidt -Lenny Kagan - 13 yaşındaki hali
Jesse James - Tommy Miller - 13 yaşındaki hali
Logan Lerman -Evan Treborn - 7 yaşındaki hali
Sarah Widdows - Kayleigh Miller - 7 yaşındaki hali
Jake Kaese - Lenny Kagan - 7 yaşındaki hali
Cameron Bright - Tommy Miller - 7 yaşındaki hali
Eric Stoltz - George Miller
Kevin Durand - Carlos
Callum Keith Rennie - Jason Treborn
Lorena Gale -Bayan Boswell
Ethan Suplee - Thumper
Tara Wilson - Heidi
Jesse Hutch - Spencer [h=3]Kaos Teorisi Nedir? [/h]Kaos Kuramı ya da Kargaşa Kuramı olarak da bilinmektedir. Evrendeki duzensizliklerin aslında duzenli olduğunu ongoren bir teoridir. Yapısal acıdan bir fizik teorisi ya da matematiksel bir tumevarım değildir. Fiziksel gerceklik parcalarının bir butun olarak eğilimini acıklamaya yarayan bir yontemdir.
Ornek vermemiz gerekirse: bir sigara dumanının havada yaptığı şekiller duzensizdir. Tamamen rastlantısal olarak hareket eder. Bir teorik fizikci, dumanın bu dinamiğinin aslında ortamdaki bircok parametre ve etken ile belirlendiğini savunur. Ancak girdiler ve parametreler o kadar coktur ki bu konuda net bir kanıya varmak neredeyse imkansızdır. Girdilerin bu denli değişken olmasının temel sebebi o girdilerin aynı zamanda cıktı olmasıdır. Duman orneğine geri donecek olursa; dumanın hareketine hafif bir hava akımı sebep olur. Ancak hava akımı aslında odanın başka yerindeki bir sıcaklık değişikliği ve basınc farkının neden olduğu bir harekettir. Cok sayıda girdinin surekli değişerek fiziksel değişimler ve değişik duzenler yaratması, bu yeni duzenlerinin yine kendisini etkilemesi kaos teorisi olarak adlandırılır. Buradaki onemli nokta; tum bu sureclerin gozlem ve bilimsel tahminlerle ongorulememesidir. Dolayısıyla bu durum kaos olarak nitelendirilmektedir. Halbuki bilim adamları tum bu değişimlere neden olan fiziksel yasalara ve matematiksel acıklamalara hakimdir. Yani duzen ve kaosun birbiri ile alakalı olduğunu soylemek mumkundur. Fakat fiziksel yasalar ne kadar basit olursa olsun sonuc cok fazla karmaşık veya rastlantısal olabilmektedir.
Kaos teorisinin getirdiği en onemli değişikliklerden biri kestirilemez determinizmdir. Determinizm evrenin kurulmuş bir saat gibi calıştığını, olayların onceden gorulebileceğini, butun her şeyin hesaplanabilir olduğunu ongoren bir bakış acısıdır. Kaos teorisi, duzensizlerin ongorulebilir nedenleri olduğunu duşunerek determinizme hizmet etmektedir. Sistemin yapısı cok iyi modellenmiş olsa dahi, yapılan en ufak bir hata tamamen farklı sonuclara yol acabilmektedir. Bu duruma “başlangıc koşullarına duyarlılık” denir. Bu ozellik sebebiyle sistem nedensel olarak calışsa da, uzun vadeli doğru tahminler yapılamamaktadır.
Duzensizlik cok karmaşık bir kavramdır. Herhangi bir şablona uymayan, matematiksel işlemlerle cozulemeyen olayların tamamı duzensizdir. Ancak olaylar, diğer bir değişle vakalar grafiklere dokulebilir. Evrendeki duzensiz olayları grafiğe doktuğumuzde ortaya anlamsız ancak bir şeyler anlatıyormuş gibi gorunen şekiller cıkmaktadır. Kaos teorisi “garip cekerler” adı verilen ve grafikleri bu şekilde etkileyen durumları, determinizme bir delil olarak gostermektedir. Kaos teorisi, bir koşula hassas bağlılık ve belirsizlik kuramını bir arada kullanarak bu tip duzensiz olayların matematiksel fonksiyonlara sahip olduğunu iddia etmektedir.
Kaos teorisinin temel onermeleri şunlardır:
Duzen, duzensizliğe sebep olur.
Kaos haline duzensizlik denilemez. Duzenin dışına cıkmak imkansızdır.
Duzensizliğin icinde de bir duzen vardır.
Duzen, duzensizlikten oluşur.
Yeni duzende, değişimin ardından cok kısa surede uzlaşma bağlılık gorulur.
Yeni duzen kendiliğinden orgutlenen bir surec aracılığıyla kestirilemez bir yone doğru gelişir. [h=4]Edward Norton Lorenz Kimdir? [/h]Amerika doğumlu olan Edward Norton Lorenz, unu dunya capına yayılmış bir matematikci ve meterologdur. Kelebek etkisi ve kaos teorisi ile tanınan Lorenz ’in doğum tarihi 23 Mayıs 1917 ’dir. Lorenz, bundan 9 yıl once, 22 Nisan 2008 tarihinde kanser hastalığı sebebiyle hayata veda etmiştir.
Darmouth Koleji ’nde ortaoğretimini tamamlayan Lorenz, Harvard Universitesi ’nde matematik dersleri almıştır. 2. Dunya Savaşı esnasında ABD hava pilotları icin hava calışanı gorevi alan Lorenz, savaştan dondukten sonra meteoroloji dersleri almıştır. MIT ’te meteorolog olarak calışmıştır. 1963 yılında, bir sistemin başlangıc verilerindeki ufacık değişikliklerin bile, buyuk ve ongorulemez sonuclar doğurabileceğini fark etmiştir. 1972 yılında sunduğu bir calışmada bu durumu orneklendirmek icin bir kelebeğin Amazon ormanlarında kanat cırpmasının Avrupa ’da fırtına kopmasına neden olabileceğini soylemiştir.
Sadece 3 değişken ile kaos ortamı doğabileceğini keşfeden Lorenz, oldukca basit bir sistemde cok karmaşık bir dinamiğin ortaya cıkabileceğini kanıtlamıştır. Lorenz ’in buluşu başta matematik olmak uzere biyoloji, fizik ve sosyal bilimler alanında da yeni bir araştırma alanının doğmasına aracı olmuştur.