Tanrının varlığı ve yokluğu uzerine yapılan tartışmalar yuzlerce yıldır insanlığı meşgul etmiştir. Felsefeciler, bilim insanları ve teologlar birbirinden farklı iddialar sunmuş ve kendi goruşleri haric diğer iddiaları curutmeye calışmışlardır. İşte bu goruşlerin başında gelen teizm, Yunanca tanrı anlamına gelen theos kelimesinden turemiştir ve tanrıcılık demektir. Teistler en az bir tanrının var olduğuna, bu tanrının insanlığı doğru yola sokmak icin farklı yollarla onlara dinler ve peygamberler gonderdiğine inanırlar.
Teistler tanrının insanlara din gonderdiğine inandığı icin teizmde tanrı dışında, peygamber, kutsal kitap, vahiy, sevap, gunah, ibadet, melek, şeytan, cin, kıyamet, ahret, cennet, cehennem ve kader gibi kavramların hepsi mevcuttur.
Bu inanışı savunanlar teist olarak adlandırılır. Onlara gore evrenin yaradılışından sorumlu tanrılar, evreni yarattıktan sonra başıboş bırakmamışlardır; aksine tanrılar dunya ve insanlarla surekli ilişki icindedir. Teizm kabaca tanrıya insansal duygular yukleyen bicimi ile kişisel teizm, tanrıyı tum nesnelerin sebebi kabul eden bicimi ile ussal teizm şeklinde ayrılır.
[h=3]Teizmin Turleri Nelerdir?[/h]Teizmin monoteizm, politeizm, panteizm ve panenteizm gibi alt turleri vardır. Monoteizm, tek tanrıcılık demektir. Yani monotezime gore sadece tek bir tanrı vardır ve tanrının bir ortağı ya da başka bir tanrı olamaz. Gecmişten gunumuze varlığını koruyan İslam, Yahudilik ve Hıristiyanlık gibi tek tanrılı dinler, en cok bilinen ve dunyada yaygın olan monoteistik dinlerdir.
Politeizm cok tanrıcılıktır ve politeistler birden fazla tanrı olduğuna inanırlar. Yunanca’cok anlamına gelen poly ve yine tanrı anlamına gelen theos kelimelerinden turemiştir. Daha cok eski toplumlarda rastlanan politeizmde tanrılar ceşitli ozelliklere gore ayrılır ve hepsi bir kavramın simgesidir. Bu inanca gore zamanla bir figure donuşen tanrılar, doğaustu yeteneklere sahiptir.
Panteizmde, her şeyi kapsayan ickin bir tanrı vardır ve evrenin ya da doğanın tanrı ile aynı olduğu fikri egemendir. Panenteizm ise, panteizmde olduğu gibi evrenin kendisinin tanrı olduğunu savunur. Ama evrensel panteist goruşten farklı olarak panenteizm, tanrının evrenden aşkın ve mutlak değişmez olduğu goruşudur.
[h=3]Teizme gore Tanrının ozellikleri nelerdir?[/h]Teizm, tanrıyı bazı ozellikleri ile acıklar ve tanrı ile ilgili kuramlar sunar. Teistlere gore tanrının en belirgin ozelliği yaratıcı olmasıdır. Bu kuram teizmin ilk ve temel kuramıdır. İkinci ozellik ise tanrının kusursuzluğudur. Teistler icin tanrı her acıdan mutlak bir mukemmellik ile donanmıştır. Ucuncu kurama gore tanrı her şeyi bilir ve bilginin kaynağıdır. Dorduncu kuram tanrının evren gibi sonsuz bir guce sahip olduğu inanışıdır. Beşinci kurama gore yaratıcı kendi kendine yeterlidir. Altıncı sırada tanrının duygulardan bağımsız ve tarifsiz olması gelirken son kuram yaratıcının mekÂn ve zaman kavramlarından bağımsız olduğu fikri uzerine kuruludur.
[h=4]Teizmin diğer oğretilerden farkları nelerdir?[/h]Teistler evreni yaratan ve yoneten, vahiy yoluyla insanlara emirler gonderen bir tanrıyı savunurken elbette ateizm ve deizmden ayrılır. Bu oğreti tanrıyı ve dini inkar eden ateizmin tamamen karşısındadır. Hatta ateizm ile savaş halindedir. Tanrıyı kabul eden ancak kutsal kitapları, peygamberleri ve dinleri reddeden deizm ise teizm ile tanrı konusunda birleşirken kutsal kitaplar, peygamberler ve dinler konusunda ayrı duşer. Tarihsel surecte deizm başta tanrı tanımazlık olan ateizme karşı tanrıcılığın savunusu olarak kullanılırken zamanla kilise teologları tanrıcılığı egemen yapmak icin teizmi ozgur duşunceyi savunan deizmden ayırmışlardır.
[h=4]Nasıl ortaya cıkmıştır?[/h]Deizmin etkisi, aydınlar ve halk arasında yaygınlaşınca kilise, Hıristiyan tanrısını deizmin tanrısının karşısında bir bakıma yeniden şekillendirip yeni bir tanrı tasarımı yaratmıştır. Hatta ilerleyen donemlerde teizm kilisenin tekelinden bağımsızlaşmış ve teistler fikirlerini deneyimlerine ve ussal kanıtlara dayandırarak savunmayı denemişlerdir.
[h=4]Teizm neyi savunur?[/h]Tanrının mutlak, sınırsız bilgiye ve guce sahip olduğunu ifade eden bu oğretide, tanrı veya tanrılar yaratılmamışlardır; Ayrıca olmuş ve olacak her şeyi bilirler. Teizmde tanrıların evrenin işleyişine mudahale ettikleri inancı hÂkimdir. Cunku bu varlık ozunu ve karakterini akıllı yaratıkların duşuncelerinde ve ideallerinde acığa vurur. Bu yuzden de tanrı insan ile kişisel bir ilişki icindedir. Tanrı yarattığı varlıklardan ayrıdır ama kendini yarattıkları aracılığıyla gosterir. Bu yuzden de bu anlayışa gore varoluşun kaynağı ve koruyucusudur. O, en yuksek varlıktır, insan onu bilebilir ve ona erişebilir.
[h=3]Batı Felsefesinde Teist Kuramlar (Tanrının Sıfatları) Nelerdir?[/h]Teistler tanrının varlığını akıl yoluyla kanıtlamak icin ontolojik, kozmolojik, duzen ve amac acısından, ahlaki acıdan ve erdem acısından bazı kanıtlar ileri surmuşlerdir.
Ontolojik kanıt
Ontolojik kanıt Ortacağ ’da St. Anselm ’in Proslogion adlı eserinde ve Yenicağ ’da ise Descartes ’ın Meditasyonlar adlı eserinde geliştirilmiştir. Ontolojik kanıt tanrı kavramından tanrının varlığını cıkartmaktır ve tanrının her bakımdan kusursuz olduğunu ifade eder.
Hudus (Varlığın ortaya cıkması) kanıtı
Bu ayrıca kozmolojik kanıt olarak da isimlendirilir. Teistler, tanrının varlığını nedensel olarak kanıtlamak isterler. Her şeyin bir nedeni vardır. Her neden, başka bir nedenin sonucudur. Bu nedensellik zincirini sonsuza kadar goturmek insan aklı icin mumkun olmadığından, kendisi sonuc olmayan nedende durulur. İşte, teizme gore ilk neden tanrıdır.
Sonradan meydana gelen her şey, mantıken onu meydana getiren bir varlığa muhtac olduğuna gore ve evren de zaman icinde sonradan meydana geldiğine gore, onu meydana getiren varlık tanrıdır. Bu kanıt, ilk olarak İslÂm felsefesinde tanrının varlığını ve birliğini akıl ve mantık yoluyla kanıtlamak isteyen kelamcılar tarafından kullanılmıştır.
Erdem kanıtı
Bu kanıtı St. Thomas kullanmıştır. Buna gore evrende var olanların bir mukemmellik sıralaması vardır. Bu sıralamanın en ust katında ise her şeyin en mukemmeli olan tanrı yer alır.
AhlÂk kanıtı
Teizmde insan iyilik yapmaya, kotuluklerden kacınmaya eğilimlidir. Teistlere gore bu bir ahlÂk yasasıdır ve oğrenilmemiştir. İnsanların ozunde ve vicdanında hazır şekilde mevcuttur. Bunu insana kazandıran tanrıdır. Teizm tanrı olmasaydı her şeyin mubah olacağını, iyi ve kotunun bir anlam ifade edebilmesinin karşıtlıklara bağlı olduğunu iddia eder. Onlar icin iyi ve kotunun karşılığının teminatı ise tanrıdır.
Duzen ve amac kanıtı
Teistlere gore doğal dunyaya baktığımızda, her şeyin kendi işlevini yerine getirecek şekilde en ince ayrıntısına kadar duzenlenmiş ve ayarlanmış olduğunu goruruz. İşte bu duzen onlar icin her şeyi duzenleyen tanrının varlığının kanıtıdır. Teistler icin duzen ve amac kendi kendine ortaya cıkmaz; belli amaca hizmet eder ve irade sahibi tanrı tarafından gercekleştirilir. İbni Ruşd, Isaac Newton ve daha bircok filozof bu fikrin onemli savunucularıdır.
Dini tecrube kanıtı
Bu goruşu benimseyenlere gore, bircok insan tanrının varlığının kanıtı olarak ic duygularına ve sezgilerine başvurur. Tasavvufta Mevlana, Yunus Emre gibi one cıkan isimler de bu duşunceyi benimsemişlerdir. Onlar icin tanrıyı ispat etmeye gerek yoktur. Cunku tanrı zaten sezgiyle kavranabilir.
[h=4]Teizmin bilimle ilişkisi nasıldır?[/h]Bu oğreti bağnaz dinsel bir felsefe oğretisi olarak kabul edilir ve bilimi yadsır. Teizm tum bilimsel kuramlarla aslında zıt goruştedir. Bilimle ortuştuğune inandıkları değerler varsa, teistler bu kurallara sahip cıkarlar. Ama neden veya nasıl gibi soruları sormaz, bilimin duşunceleriyle ortuşmesi şartını koşarlar. Bunun dışında bilimdeki yeni gelişmeleri dine ve tanrıya bilincli darbe vurmaya calışanların urunu olarak gorme eğilimi de egemendir. Bazen de siyasal teizmi savunanlar bilimi siyasal bir arac olarak gorur ve hatta bilimsel yontemleri kullanarak argumanlarını oluşturup bilimle savaşırlar.