1. GİRİŞ
İnsanların topluluk halinde yaşayan varlıklar olmaları neticesinde bazı toplu ihtiyacların karşılanması sorunu gundeme gelmiştir. Toplu halde yaşamak muşterek ihtiyacları oluşturmuştur. Zamanla bu ihtiyacların kapsamı ve turleri değişmiştir. Gun gectikce bu ihtiyacların karşılanması icin daha fazla finansmana ihtiyac duyulmuştur. Bu tur ihtiyacları bireyler kendileri finanse edemezler. Bu ihtiyaclara ornek olarak savunma, guvenlik, sağlık ve eğitimi verebiliriz. Toplumun genelini ilgilendiren bu ihtiyacların karşılanması icin yapılan harcamalara kamu harcamaları denmektedir.
Bu calışmada kamu harcamalarının tanımı yapılarak nasıl sınıflandırıldığı incelenecektir.
2. KAMU HARCAMALARININ TANIMI VE ONEMİ
Yukarıda kısaca değinildiği gibi insanların toplu halde yaşamaları, toplu halde yaşamanın ortaya cıkardığı ihtiyacların karşılanması ihtiyacını ortaya cıkarmıştır. Kamunun bu tur ihtiyaclarının karşılanması amacıyla yapılan harcamalara kamu harcamaları denmektedir. Kamu harcamalarının geniş ve dar tanımları da yapılmaktadır. Dar anlamda bir giderin kamu gideri sayılıp sayılmamasını etkileyen temel unsur gideri yapan kişinin hukuki kişiliğidir. Yani gider kamu tuzel kişileri tarafından yapılırsa kamu gideri, gercek ve ozel hukuk tuzel kişileri tarafından yapılırsa ozel gider adını alacaktır.
Başka bir deyişle konsolide ( genel+katma ) butceden yapılan harcamalar hukuki tanım kapsamına girip, dar anlamda kamu giderini oluşturmaktadır. Bu tanımda Devlete aktif bir bicimde duzenleme ve yonlendirme gorevi verilmiştir. Bu nedenle; sırtını liberal devlet anlayışına dayayan hukuki tanımın yetersiz kalacağı acıktır.
Geniş anlamda, devlet ve diğer kamu kuruluşlarının butce odemeleri ile Kamu İktisadi Teşebbusler (KİT), sosyal sigorta odemeleri, vergi muaflık ve istisnaları ve ozel kişilere yapılan teşvikleri de icerir.
Kamu harcamalarının odemesi para şeklinde yapılır ve bu harcamalar yetkili kişilerce yapılır. Her gorevlinin harcama yapması soz konusu değildir. Harcama yapabileceklere kanunlarla yetki verilmiştir. Ayrıca harcamanın mevzuatla belirlenmiş surec dÂhilinde gercekleştirilmesi gerekir .Kamu harcamaları zamanla artma eğilimi gosterirler. Bunlar kamu harcamalarının genel nitelikleridirler. Bu nitelikler zaman icinde istisna gosterebilirler. Orneğin; kamu giderlerinin para şeklinde odenmesi gunumuzde genel kuraldır. Ancak gecmişte, bazı gorevlilere aylık yerine konut verilmesi, ayni odemeler yapılması yanında ucretsiz seyahat olanağı sağlanması gibi odemlerin yapıldığı gorulmektedir. Gunumuzde de az da olsa bu tur uygulamalara rastlanmaktadır.
Son yıllarda ulke nufuslarının artması ve nufus bileşenindeki gelişmeler; askeri ve teknolojik alandaki ilerlemeler ile devlet anlayışında, ozellikle sosyal devlet kavramı bağlamında, meydana gelen değişmelerin de etkisiyle kamu harcamalarının onemi surekli bir şekilde artmaktadır.
3.KAMU HARCAMALARININ SINIFLANDIRILMASI
Kamu harcamalarına ilişkin ceşitli sınıflandırmalar vardır. Kamu harcamalarının ekonomik ve toplumsal sonuclarının belirlenebilmesi, ancak harcamaların ekonomik etkilerine gore sınıflandırılması ile mumkun olabilmektedir .
3.1. Analitik Sınıflandırma
Turkiye'de 2004 yılından itibaren analitik butce sınıflandırılmasına gecilmiştir. Analitik butce sınıflandırması dort farklı ayrıma dayanmaktadır: Kurumsal sınıflandırma, fonksiyonel sınıflandırma, finansman tipi sınıflandırma ve ekonomik sınıflandırmadır.
3.1.1. Fonksiyonel (İşlevsel) Sınıflandırma
Kamu Harcamalarının, kamu hizmetlerinin niteliğine gore ayrımıdır. Fonksiyonel ayrımın amacı, ceşitli devlet faaliyetlerinin maliyetini tespit etmektir . Devletin klasik ve sosyo-ekonomik nitelikteki hizmetleri goz onunde tutulmakta, her bir hizmet grubu icin yapılan giderler dikkate alınmaktadır. Aynı hizmet, birden fazla kamu kuruluşu aracılığı ile gercekleştiriliyor ise; her kuruluşun o hizmet icin yaptığı giderler toplanmakta ve boylece her hizmet icin toplam gider belirlenmektedir.
Bir butun olarak ceşitli kamu hizmetlerinin maliyetlerini gormeye, bu maliyetlerle ilgili olarak karşılaştırmalar yapmaya ve dolayısıyla hizmetlerin daha verimli olmasını sağlamaya fırsat veren bu ayrım, genellikle yarı toplumsal ya da piyasa konusu olabilir nitelikteki hizmetlerin etkinleştirilmesi, maliyet ya da analizlerinin yapılabilmesi bakımından daha fazla yara sağlayabilmektedir.
Fonksiyonel sınıflandırma icinde bulunan kalemleri şu şekilde sıralayabiliriz.
Toplam Harcamalar
Genel kamu hizmetleri
Savunma hizmetleri
Kamu duzeni ve guvenlik hizmetleri
Ekonomik isler ve hizmetler
Cevre koruma hizmetleri
İskÂn ve toplum refahı hizmetleri
Sağlık hizmetleri
Dinlenme, kultur ve din hizmetleri
Eğitim hizmetleri
Sosyal guvenlik ve sosyal yardım hizmetleri
3.1.2. Ekonomik SınıflandırmaEn genel anlamda ekonomik tasnif, kamu harcamalarının ekonomik etkilerine gore ayrıma tabi tutulmasıdır. Farklı ekonomik sınıflandırmalara olmakla birlikte genel kabul goren ekonomik sınıflandırma; reel harcamalar, transfer harcamaları, cari harcamalar ve yatırım harcamaları kalemlerinden oluşmaktadır.
3.1.2.1. Reel Harcamalar
Devlet bu harcamalar kanalıyla, uretim faaliyeti icin gerekli olan uretim faktorlerini kullanır. Emek, toprak ve sermaye gibi temel uretim faktorlerini kullanarak bu faktorlerin gelir elde etmelerine yol actığı icin Reel harcamalara, uretim faktoru kullanan harcamalar ve gelir yaratıcı harcamalar da denir. Bu niteliği ile gercek bir uretim faktoru kullanmayan, dolayısıyla gelir yaratıcı bir rolu olmayan transfer harcamalarından farklıdır ve bir anlamda transfer harcamalarının tam karşıtı niteliğindedir. Reel harcamaların uretim faktoru kullanımı, temelde iki şekilde ortaya cıkabilir:
1) Yukarıda da değinildiği gibi, devlet uretim faktorunu doğrudan satın alabilir; memur ve işci istihdamı, taşınmaz satın alınması veya sermaye kullanımı ve kiralaması, uretim faktoru kullanımının en temel şeklidir.
2) Devlet, piyasadan mal ve hizmet satın alarak, bu mal ve hizmetlerin icinde ve dolaylı şekilde uretim faktoru kullanabilir ve onlara sahip olabilir. Doğrudan uretim faktoru kullanımı halinde, piyasa sektorunun soz konusu faktorleri kullanması olanağı artık yoktur; cunku aynı uretim faktorunun hem kamu, hem de piyasa sektorunde aynı anda kullanımı mumkun değildir. Dolaylı uretim faktoru kullanımı halinde ise, soz konusu uretim faktorlerini piyasa sektoru kullanarak, onları mal ve hizmetlere donuşturmektedir.
3.1.2.2. Transfer Harcamaları
Transfer harcamaları mahiyeti itibariyle karşılıksız ve GSMH uzerinde dolaylı etkileri olan harcamalardır. Bu tur harcamalar, ulkedeki gelirin yeniden dağılımı safhasında devletin uygulamaya koyduğu onemli bir olgudur.
Transfer harcamalarının ne olduğu ile ilgili kesin bir tanımlamanın yapılmamış olması nedeniyle, bu harcamaların kapsamı zamanla değiştirilmiştir. Bazı yeni harcama turleri transfer harcaması kabul edilirken bazıları ise kapsam dışına cıkarılabilmektedir.
Transfer harcamalarının en karakteristik ozelliği, karşılığında devlete mal ve hizmet ya da uretim faktoru verme zorunluluğunun bulunmamasıdır. Devlet borclarının faizleri, gazilere ve malullere odenen maaşlar, sosyal yardımlar, sosyal sigorta yardımları, iktisadi gayeli mali yardımlar, subvansiyonlar transfer harcamalarına ornek olarak gosterilebilir.
Transfer harcamaları kişilere, ailelere ve bazı gruplara yapılan, kazanc amacı bulunmayan harcamalardır. Transfer harcamalarının bu ozelliği literaturde hediye kavramı ile acıklanmaya calışılmıştır. Transfer harcamaları ozde satın alma gucunun tek taraflı ve karşılıksız olarak el değiştirmesinden başka bir şey değildir.
Transfer harcamalarının turleri, genel olarak dort grupta ele alınıp değerlendirilebilir.
1) Merkezi İdarenin Mahalli İdarelere Yaptığı Mali Yardımlar: Kamu hizmetlerini gercekleştirebilmek icin mahalli idarelerin yetersiz kalması durumunda idarenin mahalli idarelere parasal yonden destek sağlamasıdır. Genel butceden yapılan bu yardımlar, mahalli idareler tarafından mal ve hizmet alımında kullanılmış olsa bile, merkezi idareye herhangi bir karşılık sağlamadıkları icin transfer harcaması olarak kabul edilebilir.
2) Devlet Borclarının Faiz Odemeleri: Devlet ceşitli nedenlerle, siyasi sınırlardaki kişi ve kişilere ayrıca siyasi sınırlar dışındaki ulke ve uluslar arası kuruşlara başvurmak suretiyle borclanabilir ve alacaklılara vade suresince faiz oder. Bu faiz odemeleri karşılığında herhangi bir mal ve hizmet alımı yapılmadığı icin faiz odemeleri de transfer harcaması olarak kabul edilir.
3) Sosyal Amaclı Transfer Harcamaları: Gelir dağılımında adaleti sağlamak amaclı olan bu harcamalar emekli aylıkları, dul ve yetim aylıkları, muhtac oğrencilere verilen burslar vb. giderler en tipik ornekleridir. Sosyal amaclı yapılan bu odemelerde transfer harcaması olarak kabul edilir.
4) İktisadi ve Mali Amaclı Transfer Harcamaları: Bunlar genel olarak, ekonomik ve mali politika uygulamaları gereğince devlet tarafından yapılan giderlerdir. Ceşitli nedenlerle bir verginin alınmaması veya indirilerek alınması şeklinde olabilir.
Transfer harcamaları kendi icerisinde de değişik bicimlerde sınıflandırmalara tabi tutulabilir.
Dolaylı ve Dolaysız Transferler: Bu tur bir ayırım, transfer harcamalarının bazılarının bireylerin veya sosyal grupların satın alma guclerini doğrudan, bazılarının ise dolaylı bir bicimde arttırmaları nedeniyle yapılmaktadır.
Gelir ve Sermaye Transferleri: Gelir transferleri, satın alma gucunun, diğer bir deyişle gelirin toplumun bir sosyal grubundan diğerine aktarılmasına neden olan harcamalardır. Savaşlar sonunda, savaşı kaybeden devletlerin kazananlara odemek zorunda kaldıkları savaş tazminatları ya da dış borcların faizleri gibi kaynakların ulusal sınırlar dışına aktarılması sonucunu yaratan harcamalar ise sermaye transferleri olarak kabul edilir. O halde, bunlar dışındaki transfer harcamaları, gelir transferleri olmaktadır.
Uretken ve Uretken Olmayan Transferler: Bu ayırıma gore iktisadi ve mali amaclı transfer harcamaları uretken, sosyal amaclı transfer harcamaları ile devlet borclarının faiz odemeleri ise uretken olmayan transferler arasında duşunulebilir. 3.1.2.3. Yatırım Harcamaları
Yatırım harcamaları, uretimi artıran, uretkenliği olumlu yonde etkileyen, kaynakların daha iyi kullanılmalarını sağlayan, uretim faktorlerinin verimliliğini coğaltan, coğu dayanıklı mal niteliğinde ve faydası birden fazla yıla yaygın mallara yapılan harcamalardır.
Yatırım harcamaları faydası uzun donemli harcamalardır. Yollar, yapılar, barajlar, tesisler, buyuk onarımlar, kamulaştırma giderleri vb. bu kapsamda değerlendirilmektedir.
Enflasyona karşı bir harcama politikası izlendiğinde, kamu harcamaları kısılırken, en cok etkilenen yatırım harcamaları olmaktadır. cunku aynı donem butcesinde bile yatırım harcamalarında kısıntı yapmak olurlu olmaktadır. Aynı zamanda yatırım harcamalarının talebi azaltıcı etkisi kısa donemde, uretimi arttırıcı etkisi ise uzun donemde gorulmektedir. Bu nedenle yatırım harcamalarında yapılacak indirim fazla direncle karşılaşmamaktadır.
3.1.2.4. Cari Harcamalar
Cari harcamalar hizmetler ile bir yıl icinde kullanılıp bitecek dayanıksız mallara yapılan harcamalardır. Cari harcamalarının faydası yapıldığı donemde yok olur. Kamu kuruluşlarının tuketim icin yaptıkları harcamalar bu gruba girer. Buyuk bir bolumu personele yoneliktir. Eğitim ve sağlık harcamaları da insan uzerinde gelecek donemlerde cari kalıcı etkileri olduğu icin, kamu muhasebesinde cari harcama kapsamına girer.(24)Hukumetler cari harcamalar uzerindeki gucleriyle secim donemlerinde rahatlıkla secmenlerin tercihleri uzerinde etkili olabilirler. Devlet memuru maaşlarının oranlarının arttırılması buna bir ornektir. Ayrıca kamu kesiminde istihdam edilen işcilere prim verilmesi de buna benzer bir politik yaklaşımdır.
Butce sistemimizde cari harcamalar, personel ve diğer cari harcama kalemlerinden oluşmaktadır. Personel giderleri kapsamında; aylıklar, sozleşmeli personel giderleri, işci ucretleri, sosyal yardımlar, ek calışma karşılıkları, tazminatlar ve oduller, odenekler, tedavi yardımı ve cenaze giderleri ile diğer personel giderleri yer almaktadır.
İnsanların topluluk halinde yaşayan varlıklar olmaları neticesinde bazı toplu ihtiyacların karşılanması sorunu gundeme gelmiştir. Toplu halde yaşamak muşterek ihtiyacları oluşturmuştur. Zamanla bu ihtiyacların kapsamı ve turleri değişmiştir. Gun gectikce bu ihtiyacların karşılanması icin daha fazla finansmana ihtiyac duyulmuştur. Bu tur ihtiyacları bireyler kendileri finanse edemezler. Bu ihtiyaclara ornek olarak savunma, guvenlik, sağlık ve eğitimi verebiliriz. Toplumun genelini ilgilendiren bu ihtiyacların karşılanması icin yapılan harcamalara kamu harcamaları denmektedir.
Bu calışmada kamu harcamalarının tanımı yapılarak nasıl sınıflandırıldığı incelenecektir.
2. KAMU HARCAMALARININ TANIMI VE ONEMİ
Yukarıda kısaca değinildiği gibi insanların toplu halde yaşamaları, toplu halde yaşamanın ortaya cıkardığı ihtiyacların karşılanması ihtiyacını ortaya cıkarmıştır. Kamunun bu tur ihtiyaclarının karşılanması amacıyla yapılan harcamalara kamu harcamaları denmektedir. Kamu harcamalarının geniş ve dar tanımları da yapılmaktadır. Dar anlamda bir giderin kamu gideri sayılıp sayılmamasını etkileyen temel unsur gideri yapan kişinin hukuki kişiliğidir. Yani gider kamu tuzel kişileri tarafından yapılırsa kamu gideri, gercek ve ozel hukuk tuzel kişileri tarafından yapılırsa ozel gider adını alacaktır.
Başka bir deyişle konsolide ( genel+katma ) butceden yapılan harcamalar hukuki tanım kapsamına girip, dar anlamda kamu giderini oluşturmaktadır. Bu tanımda Devlete aktif bir bicimde duzenleme ve yonlendirme gorevi verilmiştir. Bu nedenle; sırtını liberal devlet anlayışına dayayan hukuki tanımın yetersiz kalacağı acıktır.
Geniş anlamda, devlet ve diğer kamu kuruluşlarının butce odemeleri ile Kamu İktisadi Teşebbusler (KİT), sosyal sigorta odemeleri, vergi muaflık ve istisnaları ve ozel kişilere yapılan teşvikleri de icerir.
Kamu harcamalarının odemesi para şeklinde yapılır ve bu harcamalar yetkili kişilerce yapılır. Her gorevlinin harcama yapması soz konusu değildir. Harcama yapabileceklere kanunlarla yetki verilmiştir. Ayrıca harcamanın mevzuatla belirlenmiş surec dÂhilinde gercekleştirilmesi gerekir .Kamu harcamaları zamanla artma eğilimi gosterirler. Bunlar kamu harcamalarının genel nitelikleridirler. Bu nitelikler zaman icinde istisna gosterebilirler. Orneğin; kamu giderlerinin para şeklinde odenmesi gunumuzde genel kuraldır. Ancak gecmişte, bazı gorevlilere aylık yerine konut verilmesi, ayni odemeler yapılması yanında ucretsiz seyahat olanağı sağlanması gibi odemlerin yapıldığı gorulmektedir. Gunumuzde de az da olsa bu tur uygulamalara rastlanmaktadır.
Son yıllarda ulke nufuslarının artması ve nufus bileşenindeki gelişmeler; askeri ve teknolojik alandaki ilerlemeler ile devlet anlayışında, ozellikle sosyal devlet kavramı bağlamında, meydana gelen değişmelerin de etkisiyle kamu harcamalarının onemi surekli bir şekilde artmaktadır.
3.KAMU HARCAMALARININ SINIFLANDIRILMASI
Kamu harcamalarına ilişkin ceşitli sınıflandırmalar vardır. Kamu harcamalarının ekonomik ve toplumsal sonuclarının belirlenebilmesi, ancak harcamaların ekonomik etkilerine gore sınıflandırılması ile mumkun olabilmektedir .
3.1. Analitik Sınıflandırma
Turkiye'de 2004 yılından itibaren analitik butce sınıflandırılmasına gecilmiştir. Analitik butce sınıflandırması dort farklı ayrıma dayanmaktadır: Kurumsal sınıflandırma, fonksiyonel sınıflandırma, finansman tipi sınıflandırma ve ekonomik sınıflandırmadır.
3.1.1. Fonksiyonel (İşlevsel) Sınıflandırma
Kamu Harcamalarının, kamu hizmetlerinin niteliğine gore ayrımıdır. Fonksiyonel ayrımın amacı, ceşitli devlet faaliyetlerinin maliyetini tespit etmektir . Devletin klasik ve sosyo-ekonomik nitelikteki hizmetleri goz onunde tutulmakta, her bir hizmet grubu icin yapılan giderler dikkate alınmaktadır. Aynı hizmet, birden fazla kamu kuruluşu aracılığı ile gercekleştiriliyor ise; her kuruluşun o hizmet icin yaptığı giderler toplanmakta ve boylece her hizmet icin toplam gider belirlenmektedir.
Bir butun olarak ceşitli kamu hizmetlerinin maliyetlerini gormeye, bu maliyetlerle ilgili olarak karşılaştırmalar yapmaya ve dolayısıyla hizmetlerin daha verimli olmasını sağlamaya fırsat veren bu ayrım, genellikle yarı toplumsal ya da piyasa konusu olabilir nitelikteki hizmetlerin etkinleştirilmesi, maliyet ya da analizlerinin yapılabilmesi bakımından daha fazla yara sağlayabilmektedir.
Fonksiyonel sınıflandırma icinde bulunan kalemleri şu şekilde sıralayabiliriz.
Toplam Harcamalar
Genel kamu hizmetleri
Savunma hizmetleri
Kamu duzeni ve guvenlik hizmetleri
Ekonomik isler ve hizmetler
Cevre koruma hizmetleri
İskÂn ve toplum refahı hizmetleri
Sağlık hizmetleri
Dinlenme, kultur ve din hizmetleri
Eğitim hizmetleri
Sosyal guvenlik ve sosyal yardım hizmetleri
3.1.2. Ekonomik SınıflandırmaEn genel anlamda ekonomik tasnif, kamu harcamalarının ekonomik etkilerine gore ayrıma tabi tutulmasıdır. Farklı ekonomik sınıflandırmalara olmakla birlikte genel kabul goren ekonomik sınıflandırma; reel harcamalar, transfer harcamaları, cari harcamalar ve yatırım harcamaları kalemlerinden oluşmaktadır.
3.1.2.1. Reel Harcamalar
Devlet bu harcamalar kanalıyla, uretim faaliyeti icin gerekli olan uretim faktorlerini kullanır. Emek, toprak ve sermaye gibi temel uretim faktorlerini kullanarak bu faktorlerin gelir elde etmelerine yol actığı icin Reel harcamalara, uretim faktoru kullanan harcamalar ve gelir yaratıcı harcamalar da denir. Bu niteliği ile gercek bir uretim faktoru kullanmayan, dolayısıyla gelir yaratıcı bir rolu olmayan transfer harcamalarından farklıdır ve bir anlamda transfer harcamalarının tam karşıtı niteliğindedir. Reel harcamaların uretim faktoru kullanımı, temelde iki şekilde ortaya cıkabilir:
1) Yukarıda da değinildiği gibi, devlet uretim faktorunu doğrudan satın alabilir; memur ve işci istihdamı, taşınmaz satın alınması veya sermaye kullanımı ve kiralaması, uretim faktoru kullanımının en temel şeklidir.
2) Devlet, piyasadan mal ve hizmet satın alarak, bu mal ve hizmetlerin icinde ve dolaylı şekilde uretim faktoru kullanabilir ve onlara sahip olabilir. Doğrudan uretim faktoru kullanımı halinde, piyasa sektorunun soz konusu faktorleri kullanması olanağı artık yoktur; cunku aynı uretim faktorunun hem kamu, hem de piyasa sektorunde aynı anda kullanımı mumkun değildir. Dolaylı uretim faktoru kullanımı halinde ise, soz konusu uretim faktorlerini piyasa sektoru kullanarak, onları mal ve hizmetlere donuşturmektedir.
3.1.2.2. Transfer Harcamaları
Transfer harcamaları mahiyeti itibariyle karşılıksız ve GSMH uzerinde dolaylı etkileri olan harcamalardır. Bu tur harcamalar, ulkedeki gelirin yeniden dağılımı safhasında devletin uygulamaya koyduğu onemli bir olgudur.
Transfer harcamalarının ne olduğu ile ilgili kesin bir tanımlamanın yapılmamış olması nedeniyle, bu harcamaların kapsamı zamanla değiştirilmiştir. Bazı yeni harcama turleri transfer harcaması kabul edilirken bazıları ise kapsam dışına cıkarılabilmektedir.
Transfer harcamalarının en karakteristik ozelliği, karşılığında devlete mal ve hizmet ya da uretim faktoru verme zorunluluğunun bulunmamasıdır. Devlet borclarının faizleri, gazilere ve malullere odenen maaşlar, sosyal yardımlar, sosyal sigorta yardımları, iktisadi gayeli mali yardımlar, subvansiyonlar transfer harcamalarına ornek olarak gosterilebilir.
Transfer harcamaları kişilere, ailelere ve bazı gruplara yapılan, kazanc amacı bulunmayan harcamalardır. Transfer harcamalarının bu ozelliği literaturde hediye kavramı ile acıklanmaya calışılmıştır. Transfer harcamaları ozde satın alma gucunun tek taraflı ve karşılıksız olarak el değiştirmesinden başka bir şey değildir.
Transfer harcamalarının turleri, genel olarak dort grupta ele alınıp değerlendirilebilir.
1) Merkezi İdarenin Mahalli İdarelere Yaptığı Mali Yardımlar: Kamu hizmetlerini gercekleştirebilmek icin mahalli idarelerin yetersiz kalması durumunda idarenin mahalli idarelere parasal yonden destek sağlamasıdır. Genel butceden yapılan bu yardımlar, mahalli idareler tarafından mal ve hizmet alımında kullanılmış olsa bile, merkezi idareye herhangi bir karşılık sağlamadıkları icin transfer harcaması olarak kabul edilebilir.
2) Devlet Borclarının Faiz Odemeleri: Devlet ceşitli nedenlerle, siyasi sınırlardaki kişi ve kişilere ayrıca siyasi sınırlar dışındaki ulke ve uluslar arası kuruşlara başvurmak suretiyle borclanabilir ve alacaklılara vade suresince faiz oder. Bu faiz odemeleri karşılığında herhangi bir mal ve hizmet alımı yapılmadığı icin faiz odemeleri de transfer harcaması olarak kabul edilir.
3) Sosyal Amaclı Transfer Harcamaları: Gelir dağılımında adaleti sağlamak amaclı olan bu harcamalar emekli aylıkları, dul ve yetim aylıkları, muhtac oğrencilere verilen burslar vb. giderler en tipik ornekleridir. Sosyal amaclı yapılan bu odemelerde transfer harcaması olarak kabul edilir.
4) İktisadi ve Mali Amaclı Transfer Harcamaları: Bunlar genel olarak, ekonomik ve mali politika uygulamaları gereğince devlet tarafından yapılan giderlerdir. Ceşitli nedenlerle bir verginin alınmaması veya indirilerek alınması şeklinde olabilir.
Transfer harcamaları kendi icerisinde de değişik bicimlerde sınıflandırmalara tabi tutulabilir.
Dolaylı ve Dolaysız Transferler: Bu tur bir ayırım, transfer harcamalarının bazılarının bireylerin veya sosyal grupların satın alma guclerini doğrudan, bazılarının ise dolaylı bir bicimde arttırmaları nedeniyle yapılmaktadır.
Gelir ve Sermaye Transferleri: Gelir transferleri, satın alma gucunun, diğer bir deyişle gelirin toplumun bir sosyal grubundan diğerine aktarılmasına neden olan harcamalardır. Savaşlar sonunda, savaşı kaybeden devletlerin kazananlara odemek zorunda kaldıkları savaş tazminatları ya da dış borcların faizleri gibi kaynakların ulusal sınırlar dışına aktarılması sonucunu yaratan harcamalar ise sermaye transferleri olarak kabul edilir. O halde, bunlar dışındaki transfer harcamaları, gelir transferleri olmaktadır.
Uretken ve Uretken Olmayan Transferler: Bu ayırıma gore iktisadi ve mali amaclı transfer harcamaları uretken, sosyal amaclı transfer harcamaları ile devlet borclarının faiz odemeleri ise uretken olmayan transferler arasında duşunulebilir. 3.1.2.3. Yatırım Harcamaları
Yatırım harcamaları, uretimi artıran, uretkenliği olumlu yonde etkileyen, kaynakların daha iyi kullanılmalarını sağlayan, uretim faktorlerinin verimliliğini coğaltan, coğu dayanıklı mal niteliğinde ve faydası birden fazla yıla yaygın mallara yapılan harcamalardır.
Yatırım harcamaları faydası uzun donemli harcamalardır. Yollar, yapılar, barajlar, tesisler, buyuk onarımlar, kamulaştırma giderleri vb. bu kapsamda değerlendirilmektedir.
Enflasyona karşı bir harcama politikası izlendiğinde, kamu harcamaları kısılırken, en cok etkilenen yatırım harcamaları olmaktadır. cunku aynı donem butcesinde bile yatırım harcamalarında kısıntı yapmak olurlu olmaktadır. Aynı zamanda yatırım harcamalarının talebi azaltıcı etkisi kısa donemde, uretimi arttırıcı etkisi ise uzun donemde gorulmektedir. Bu nedenle yatırım harcamalarında yapılacak indirim fazla direncle karşılaşmamaktadır.
3.1.2.4. Cari Harcamalar
Cari harcamalar hizmetler ile bir yıl icinde kullanılıp bitecek dayanıksız mallara yapılan harcamalardır. Cari harcamalarının faydası yapıldığı donemde yok olur. Kamu kuruluşlarının tuketim icin yaptıkları harcamalar bu gruba girer. Buyuk bir bolumu personele yoneliktir. Eğitim ve sağlık harcamaları da insan uzerinde gelecek donemlerde cari kalıcı etkileri olduğu icin, kamu muhasebesinde cari harcama kapsamına girer.(24)Hukumetler cari harcamalar uzerindeki gucleriyle secim donemlerinde rahatlıkla secmenlerin tercihleri uzerinde etkili olabilirler. Devlet memuru maaşlarının oranlarının arttırılması buna bir ornektir. Ayrıca kamu kesiminde istihdam edilen işcilere prim verilmesi de buna benzer bir politik yaklaşımdır.
Butce sistemimizde cari harcamalar, personel ve diğer cari harcama kalemlerinden oluşmaktadır. Personel giderleri kapsamında; aylıklar, sozleşmeli personel giderleri, işci ucretleri, sosyal yardımlar, ek calışma karşılıkları, tazminatlar ve oduller, odenekler, tedavi yardımı ve cenaze giderleri ile diğer personel giderleri yer almaktadır.