Ozel ve kamu kuruluşlarının yetki ve sorumlulukları ile bağlantılı bu kavramlar, “yetkiler” ve “yonetim uygulamalarını” kapsar.
“Yetki devri”, “yetki genişliği” ve “yerinden yonetim” kavramları, kamu ve ozel kurumların veya teşkilatların yetkilerini ve yonetim uygulamalarını “paylaşmayı” ifade eder. Ozel şirketler ve kamu kurumlarının yetki ve sorumlulukları ile bağlantılı kavramlardır. İşlemlerin sağlıklı yurutulebilmesi icin yonetici veya merkez teşkilat adına karar verme, kamu hizmetlerinin sorunsuz bir şekilde yurutulmesi gibi amaclarla uygulanır. Makalemizde her bir kavramı ayrı ayrı ele alacağız.
[h=2]Yetki Devri Nedir? [/h]Yetki devri; aynı kurum icinde ust kademe yoneticinin bazı koşullarda, bazı yetkilerini kendi iradesiyle alt kademedeki yoneticiye veya yoneticilere devretmesidir. Devredilen yetkiler, yoneticinin iradesine bağlı olarak her an geri alınabilir. Yetki devri, bir yoneticinin astlarına gorevler vermesi; serbest anlaşmalara girişmek ve kaynakları kullanmak; gorevlerin yerine getirilmesi icin ihtiyac duyulan serbestliğin tanınması şeklinde gercekleşebilir.
Yetki devrinin ilkeleri şunlardır: Sorumluluk devredilemez; emir-komuta birliğinin bozulmaması icin birden fazla kimseye karşı sorumlu olunmamalıdır; yetki ve sorumluluk eşit olmalıdır.
[h=3]Yetki Devrinin Faydaları [/h]Yetki devrinin yoneticiler, astlar ve orgutler acısından faydaları şunlardır;

Yetki devreden yoneticinin verimliliği artar
Yoneticinin zamanını daha esnek kullanmasını sağlar
Yoneticinin uzerindeki standart, rutin ve detaylı işler azalır
Yoneticinin daha onemli işlerle ilgilenmesini sağlar
Yoneticinin karar verme sureci daha verimli hale gelir
Astları ile aralarındaki guven mekanizmasını guclendirir
Yetki devralan astın karar alma becerisi gelişir
Devraldıkları yetkinin sorumluluğu ile kendilerini geliştirebilirler
Astların kararlara olumsuz tavrı azalır veya ortadan kalkar
Astların motivasyonu guclenir, aidiyet duygusunu artırır
Astların kendilerini değerli hissetmelerini sağlar, ozguvenleri artar
Astlar, gelecekteki kariyerleri icin tecrube kazanırlar
Daha alt kademedeki personele karşı konumlarını guclendirirler
İşletmede işlerin daha kısa surede yurumesi sağlanır
Yetkilerle ilgili tecrubeli personel sayısı artar
Yoneticiler ve astlar arasındaki “yetki” uyumu, diğer personeli olumlu etkiler [h=3]Yetki Devri Sureci [/h]Yetki devri sureci şu aşamalardan oluşur:

Yetki Devri İhtiyacının Ortaya Cıkması: Yoneticiler, ceşitli sebeplerle yetkilerini devretmek zorunda kalabilir. İş yoğunluğu, zaman yetersizliği, astların tecrube kazanmasını istemek ve astlardan daha fazla yararlanmak icin yetki devri ihtiyacı doğabilir. Bu durumda devredilecek yetkilerle ilgili amac, kapsam, sure ve sınırlar belirlenir.
Devredilecek İşlerin ve Yetkilerin Belirlenmesi: Yetki devri ihtiyacının ortaya cıkmasının ardından yoneticiler, kendi yetki alanlarına giren işleri sınıflandırır. Bu sınıflandırma, astlara devredilecek yetki ve gorevlerle ilgili cakışma yaşanmaması icin onemlidir.
Devredilecek Astın Bulunması: Yoneticiler, yetkilerini devredebileceği belirli niteliklere sahip astı bulmak zorundadır. Devredilen yetkiler, astın kaldırabileceği kapasitede olmalıdır. Astların, devredilen yetkilerin sınırlarını, yoneticinin beklentilerini bilmesine dikkat edilmelidir. Yoneticiler, yetkilerini devredecekleri astları secerken, astın mevcut iş yukunu dikkate alması gerekir. Ayrıca, hızlı ve kalitesiz iş yapan astlardan ziyade yavaş ve kaliteli iş yapan astlara yetki devretmek daha uygundur. Ustlerin yetkilerini devrettiği astlara cesaret, inanc ve guven vermesi de beklenir.
Devredilen Yetkinin Kullanılması: Yetkilerin devredilmesinin ardından bu işlemden etkilenecek astın altındaki personel, yonetici tarafından bilgilendirilmelidir. Yetkileri devralan astın ihtiyac olan bilgi ve kaynaklara kolayca ulaşabilmesi sağlanmalıdır. Bu konuda yoneticinin astına guvenmesi ve bu guveni astına hissettirmesi beklenir. Ayrıca, astın, devredilen yetkilerle ilgili denetime acık olduğunu da bilmesi gereklidir.
Denetim Sisteminin Kurulması: Yoneticiler, yetkilerini devrettikten sonra o işle ilgilenmeme hatasına duşebilir. Ancak yoneticilerin periyodik olarak astlara devrettikleri yetkilerin kullanımı ve işlerde aksaklık olup olmadığını denetleyecek bir mekanizma kurması gerekir. Yetki devrinin başarısı, denetim mekanizmasının başarısı ile doğru orantılıdır. Denetim mekanizması; izleme, yonlendirme ve değerlendirme aşamalarından oluşur. Yetki devri sonrası yoneticiler; astların yetkiyi nasıl kullandıklarını takip eder, gerek olursa yonlendirir ve gerekli tavsiyelerde bulunur. [h=4]Yetki Devrini Engelleyen Durumlar [/h]Yetki devri, bazı yoneticilerin cekindiği bir durumdur. Her işi yapma cabası icinde olan yoneticiler, kendi yetkilerine ilişkin plan ve programlar hazırlayıp astlara vermek istemezler. Astlara guvenilmemesi sonucu ortaya cıkan bu durumlar, yoneticinin “oneminin azalacağı” ve “otoritesinin sarsılacağı” endişelerinden kaynaklanır. Bu endişeler, yetki devrini engelleyen en onemli maddelerdir.
Bazı durumlarda astlar da yetki devralmak istemeyebilir. Sorumluluk alarak inceleme ve araştırma yapmak istememesi, her konuyu amirlerine danışma alışkanlıkları, iş yukunun fazla olması, yetkilerle ilgili gerekli bilgi ve tecrubesinin olmaması, hata yapma ve tenkit edilme endişesi, kendine guvenmeme gibi durumlar, astların yetki devralmak istememesinin en onemli sebepleri arasındadır.
[h=4]Yetki Genişliği Nedir? [/h]Yetki genişliği; merkezdeki kuruluşların belli işlevleri yerine getirmelerine yetecek bir veya birden fazla yetkiyi, kendi adlarına kullanılmak uzere merkezden uzakta veya taşrada bulunan bir orgute devretmesidir. Merkezi kuruluşların kimi etkinliklerini, taşrada kurdukları orgutler eliyle yurutmeleri, yetki genişliğine dayanan bir uygulamadır. Yetki genişliğinin temelinde, merkezden yonetim sonucunda doğan bazı sakıncaları gidermek amacıyla merkezi yonetimin denetimi altındaki bazı birimlere bazı yetkilerin devredilmesi yer alır. Başka bir tanıma gore de, yetki genişliği, merkezde toplanmış yetkilerin bir bolumunun, merkezin denetimindeki bir teşkilattaki bazı yoneticilere aktarılması uygulamasıdır.
Yetki genişliği ile ilgili temel ilkeler şunlardır;

Yetki genişliği; merkez teşkilatına ait olan kamu gucunden kaynaklanan karar alma ve uygulama gibi yetkilerin bir yerin veya bir hizmetin başında bulunan personele devredilmesidir.
Yetki genişliği, taşra teşkilatındaki gorevliye veya personele, işlerin aksamaması icin “merkez adına karar verme” yetkisini devretmektir.
Kamu kurumlarında yetki genişliği ilkesi, bir ildeki valiye tanınan bir yetkidir.
Taşra teşkilatları, yetki genişliği cercevesinde, merkez teşkilatın talimat ve emirlerini yerine getirmek ve taşrada merkezin gorevlerini uygulamakla yukumludur.
Taşra teşkilatı, yetki genişliği ilkesi gereği merkez teşkilatın hiyerarşik denetimindedir. Emir-komuta zinciri devam etmektedir.
Yetki genişliği gucu veya yetkisi verilen kimseler, merkezin hiyerarşisine tabidir, merkez orgut icinde sayılır.
Yetki genişliği verilen makam veya kişi, devlet tuzel kişiliğini kullanır. [h=4]Yerinden Yonetim Nedir? [/h]Yerinden yonetim; politik ve yonetsel yetkilerin bir bolumunun merkezi yonetimin dışında bulunan otoritelere aktarılmasıdır. Yerinden yonetimin temel ilkeleri şunlardır;

Bazı idari hizmetler, devlet merkezinden veya tek elden değil, merkezi idare hiyerarşisine dahil olmayan kamu tuzel kişileri tarafından yurutulmesi uygulamasıdır.
Yerinden yonetim kuruluşları, ozerktir; kendilerine ait ayrı bir tuzel kişiliği vardır.
Yerinden yonetimde "irade" merkezdedir. Merkeze bağlı birimlerin gorev ve yetkileri sınırlıdır. Birimler, ustlendikleri yetki ve gorevler bakımından merkeze karşı sorumludur.
Yerinden yonetim kuruluşları ikiye ayrılır:

Yerel idareler: İl ozel idaresi, belediye ve koy idarelerinden oluşur. Belli bir yorede oturanların ortak ihtiyaclarını karşılamak amacıyla tanınmış bir ozerkliktir. Yerel yoneticiler, o yorenin secmenleri tarafından belirlenir. İl ozel idaresinin başı, il valisidir. Belediye idaresi, secimle gelen belediye başkanı tarafından yonetilir. Taşradaki yerinden yonetim kamu tuzel kişiliklerinin ayrı malvarlıkları ve butceleri vardır. Kişi topluluklarıdır.
Hizmet kuruluşları: Uzmanlık ve teknik bilgi gerektiren hizmetleri yerine getiren merkez teşkilatından ayrı kamu tuzel kişilikleridir. “Hizmet yerinden yonetim” kuruluşlarının idarecileri veya karar organları, secimle değil, atanmayla belirlenir. Ayrı malvarlıkları ve butceleri vardır. Mal topluluklarıdır.
Yerinden yonetimin “siyasal” ve “yonetsel” olmak uzere iki temel bicimi vardır.

Siyasal Yerinden Yonetim: Politik gucun merkezi yonetim ile yerel yonetim birimleri arasında boluşulmesini ifade eder. Bu sistemde politik otorite bir merkezde toplanmamış, ceşitli birimler arasında yaygınlaştırılmıştır. Yerinden yonetim, orgutsel olarak “cok merkezliliği” ifade eden federalizmi doğurmuştur. Federalizm, bir ulkedeki ceşitli politik, kulturel ve ekonomik sorunlara cozum arayışının bir sonucudur.
Yonetsel Yerinden Yonetim: Yerel nitelikteki kamu hizmetleri ve ekonomik, ticari, kulturel ve teknik bazı işlevlerin merkezi yonetimin hiyerarşik yapısı dışında bulunan kamu tuzel kişiliklerince yurutulmesi olarak ifade edilebilir. Bu kamu tuzel kişilikleri belirli bir coğrafi bolgede yaşayan halkı veya eğitim, kultur ve sanayi gibi bazı hizmetleri temsil ederler. Dolayısıyla yonetsel yerinden yonetim, 'idari' ve coğrafi ’ olmak uzere ikiye ayrılır.
A. İdari Yerinden Yonetim; yerel nitelikteki kamu hizmetlerinin ve kulturel, ticari ve iktisadi bazı teknik konuların merkezi idarenin dışındaki kamu tuzel kişiliklerince yurutulmesidir. Bu kurumlara anayasa cercevesinde ozerk bir statu tanınmıştır. Butun ulkelerde uygulanan bir yonetim şeklidir. Merkeziyetciliğin sorunlarını ortadan kaldırmak ve halkın yonetime katılmasını sağlamak amacıyla uygulanır. Yerel ihtiyaclar ve hizmetler arasında eşitlik sağlar ve kamu hizmetlerindeki verimi artırır.
B. Coğrafi Yerinden Yonetim: İdari bazı gorevlerin yurutulmesi yetkisinin, bolge, il, belediye ve koy gibi belirli bir coğrafi alanla sınırlı bolgelere verilmesi uygulamasıdır. Coğrafi bolgenin yoneticileri veya karar organları, secmenlerin iradesiyle belirlenir. Bu yonetim uygulaması; bir il, ilce, koy veya mahalle halkının ihtiyaclarını kendi organları vasıtasıyla karşılar. Yerel yonetimler, bu ilkenin bir sonucudur.
[h=4]Bunları Biliyor musunuz? [/h]
Yapılan araştırmalara gore, ozellikle orta yaşlı yoneticiler yetkilerini astlarına devretmek istemiyor.
Yetki devri ile imza devri farklıdır. İmza devrinde yoneticinin yetkileri değil, sadece imza yetkisi bir şahsa devredilir.
Yetki genişliğinin diğer adı “tevsii mezuniyet”tir. Fransızca “déconcentration” sozcuğunun karşılığıdır.
Turkiye ’de, Anayasa ’ya gore illerin idaresi "yetki genişliği" esasına gore yapılır. Bu esastan sorumlu makamlar, valiler veya kaymakamlardır.
Anayasa, illerin yonetiminde "gorevler ayrılığı" esasını benimsemez. Taşrada yonetim sistemi, İl Ozel İdaresi değil, il genel yonetimi uzerine yurutulur.
Yerinden yonetim veya “ademi merkeziyet” kavramı Fransızca “decentralisation” sozcuğunun karşılığıdır. “Ademi merkeziyet” kok anlamı olarak "merkez yokluğu" anlamındadır. Ancak bu kavramın tersine “yerinden yonetim, "bir merkezden yonetilme" uygulamasıdır.
Yerinden yontem, uniterlik ilkesine dayanır; bircok ozerk ya da yarı-ozerk birimin bir merkezden yonetilmesi usuludur.
Yerinden yonetim, 20. yuzyılın başlarından bu yana uniterlik veya merkeziyetcilik ilkesine bağlıdır.
Yerinden yonetim, 1950‘li yıllardan itibaren tekelci şirketlerin orgutlenme sorunlarına cozum bulmak amacıyla geliştirilmiştir.