Goller, ulkemizde onemli bir doğa değeri olarak goze carpar. Yeryuzunun incileri gibi dizilen bu doğa kıymetlileri, enfes manzaralara da ev sahipliği yapmakta. Ozellikle, bizim ulkemizde. Tabi, cokca tartışmaları da beraberinde getirerek. Son yıllarda Turkiye'de gollerin maruz kaldığı cevre kirliliği, ihmal edilmeleri ve yeterince korunamamaları da ayrıca gundem konusunda.
[h=2]Turkiye'nin En Buyuk 5 Golu[/h]Turkiye ’de en buyuk yuzolcumune sahip goller, buyukten kucuğe şoyledir; Van Golu, Beyşehir Golu, Tuz Golu, Eğirdir Golu ve İznik Golu.
[h=4]1. VAN GOLU[/h]
Turkiye ’nin en buyuk golu Van Golu. Hem Turkiye ’de hem dunyada en cok bilinen gollerden biri olmasının sebebi yalnızca Van Golu Canavarı soylentisi değil. Yapısı itibariyle de oldukca ilginc bir oluşuma sahip.
Van Golu ’nun Yapısal Ozellikleri Nedir?
Yuzolcumu bakımından en buyuk alana sahip olan golumuzdur. Marmara Denizi ’nin ucte biri buyukluğundedir. Ayrıca dunyada da en buyuk soda miktarına sahip gollerden biridir. Yapısı sebebiyle de tatlı sudan ve hatta deniz ekosistemlerinden farklı bir sistemdedir. Suyu sadece sodalı değil, tuzludur da. Gol suyu tuzluluk oranı, yuzde o19, pH'sı ise 9.8 dir. Bu sebeple kışları Van Golu ’nun suları sert hava şartlarına rağmen donmaz. Van Golu, Bitlis ’te yer alan Nemrut Volkan Dağının patlamasından sonra, orada bulunan tektonik cokuntu alanında meydana gelen setin arkasında oluşmuştur. Van Golu, yore halkının ‘deniz ’ diye adlandırdığı, derinliği 171 metre, rakımı 1646 metre, yuzolcumu 3 bin 713 kilometrekare ve cevresi ise 430 kilometre olan bir volkanik set goludur. Elbette, golun su seviyesinin iklime bağlı olarak değiştiğini soylemek mumkun.
Golde dort adet ada bulunuyor. Bunlar; Akdamar, Adır, Carpanak ve Kuş adalarıdır. Akdamar Adası aralarında en cok bilinen adadır. Adada, manastır kompleksi ve 2000 ’lerde restore edilerek muzeye donuşturulen bir kilise var. Adada bulunan tarihi mirasın icinde en iyi korunan kilise, onuncu yuzyıldan kalma Kutsal Hac Kilisesi. Soylenenlere gore Kral Gagik Artzruni tarafından 915 ve 921 yılları arasında inşa edilmiş. Yapının duvarlarındaki rolyeflerde kutsal kitaba ait hikayelerden (orn. Adem ile Havva) izler gormek mumkun. Akdamar ’ı gormek isteyenler, Gevaş ’ta motor iskelesinden gunun her saati ulaşım imkanı bulabiliyorlar. Adalar genel olarak tarihi ve turistik bir değere sahip olduğu icin 1990 ’dan bu yana Arkeolojik Sit Alanı olarak değerlendiriliyor. Ayrıca Urartuların başkenti Tuşba uzerinde olan ve Van ’ı simgeleyen kale, Ahlat Selcuklu mezarları, Muradiye Şelalesi, Nemrut Dağı, Hoşap Kalesi de oldukca ilgi gormekte. Şimdiki ismi Van olan bu tarihi golun aslında eski bir adı var: Thospitis Lacus ya da Arsissa Lacus. Eski Yunan coğrafyacıları tarafından gol, her iki isimle de anılıyormuş.
Van Golu ’nde Doğal Yaşam
Golun tuzlu-sodalı yapısı sebebiyle biyolojik ceşitliliğin sınırlı olduğu soyleniyor. Golde 103 tur fitoplankton, 36 tur zooplankton bulunuyor. Tek balık turu de inci kefali olarak biliniyor. Bunların dışında, Van Golu kıyılarındaki deltalarda 100 ’un uzerinde kuş turune rastlanmış. Gol ozellikle gece balıkcılı, golu simgeleyen martı (Van Golu Martısı) ve yaz ordeği icin onemli bir ureme alanı.
Gelecekte Van Golu...
Yapılan araştırmalarda uzun vadede Doğu Toros Dağları ’nın erozyona uğraması sonucu Van Golu'ndeki suların Dicle'ye dokulup, golun kuculeceği ya da yok olacağı duşunuluyor. Fakat kısa vadede bakarsak, kapalı sistem gollerinde meydana gelen kirlenme, plansız yerleşimler ve arıtma tesislerinin bulunmaması yuzunden Van Golu ’nun zaten olumsuz yonde etkilendiği soylenmekte.
Peki ya ‘Canavar ’ ?
Van Golu medyada bir donem ‘canavarıyla ’ populer hale gelmişti. Van Golu yoresindeki halkın, golde bir canavar yaşadığını iddia etmesi basında oldukca yer almıştı. Daha sonra bu soylentinin amacının, turistlerin ilgisini cekmek olduğunu soyleyen karşıt goruşler de cıktı. Fakat tum bu iddialar bir soylentiden oteye gidemese de bolgeye soz konusu canavarı araştırmak icin bilimsel bir ekip gonderildiği bir gercektir.
[h=4]2. BEYŞEHİR GOLU[/h]
Turkiye ’nin ikinci buyuk golu, Beyşehir Golu. Gol, etrafında bulunan Milli Park, ağaclarla suslenmiş doğal manzarası, gun batımını izleme ve hatta kamp yapma imkanı sayesinde ziyaretci akınına uğramaktadır.
Beyşehir Golu ’nun Yapısal Ozellikleri Nedir?
İc Anadolu ’nun batısına doğru bulunan Beyşehir ve Seydişehir arasında kalan bolgede, tektonik bir cokeltidedir. Golun, deniz seviyesinden yuksekliği 1121 metre, yuzolcumu 651 kilometrekare ve ayrıca kuzeybatı-guneydoğu doğrultusunda uzunluğu 50 metre, deniz seviyesinden yuksekliği 1115 metre, genişlik aşağı yukarı 18-20 kilometre civarındadır. Etrafında yer alan dağlar, yuksekliği 2000 metreyi aşan oluşumlardır. Toros Dağları, guney ve batısında uzanır. Doğusunda Erenler Dağı, guneydoğu-kuzeybatı yonunde ise Anamas Dağı ve Sultan Dağları ile cevrilmiştir. Sultan Dağları, Beyşehir Golu ’nu İc Anadolu ’dan ayırır. Bu bolum ayrıca Beyşehir Golu Havzası ile Eğirdir ve Akşehir Golu havzalarının su bolum cizgilerini meydana getirmekte Golun batısına bakınca, kıyı goruntusunun oldukca yuksek ve dik olduğu farkedilir. Kıyıların kesintiye uğradığı yerde, Yenişar Ovası uzanmaktadır. Bunun dışında kalan kıyıları ise daha alcak bolgelerdir. Hafif eğimli olan kıyıların arkasında batı tarafında Yeşildağ, doğu tarafında ise Kıreli Ovası bulunur.
Golden gelen fazla sular, kanal aracılığıyla Carşamba Suyu ’na aktarılır. Halk arasında “'uluarık”' olarak adlandırılan Beyşehir Golu, Suğla Golu'ne akıyor. Tabanında neojen gol tortuları bulunan golun icinde bir cok ada mevcut. Bunlardan en bilinenler; Mada, Akburun, Kızkulesi, İğdeli adalarıdır.
Beyşehir Golu ’nde Doğal Yaşam
Yapısı sayesinde golde balık miktarı cok fazladır. Başta sazan balığı olmak uzere turna, levrek, kadife balığına da oldukca sık rastlanılır. Ayrıca Beyşehir Golu su kuşları icin onemli bir konumdur. Coğunlukla avlanmak uzere gole gelirler. Bazıları da adalarda uremek ve kışı gecirmek icin rotalarını Beyşehir Golu ’ne cevirirler. Son olarak, Beyşehir Golu ’nun etrafında cok miktarda yaban domuzunun suruler halinde bulunduğu da bilinmektedir.
[h=4]3. TUZ GOLU[/h]
Bir zamanlar yuzolcumuyle Turkiye ’nin en buyuk ikinci golu olan Tuz Golu, yıllar icinde su kaybederek kuculdu. Şimdiki resmi kayıtlara gore, Turkiye ’nin ucuncu buyuk golu olarak geciyor.
Tuz Golu ’nun Yapısal Ozellikleri Nedir?
Tuz Golu, İc Anadolu Bolgesi ’nde yer alan Ankara, Konya ve Aksaray ’ın birleştiği bolgede bulunuyor. Turkiye ’nin en sığ golu olmakla beraber, deniz seviyesinden 905 metre yukseklikte ve derinliği 40 santimetre. Dışarıya akıntısı olmayan golun yağış alanı 11.900 kilometrekaredir. Beslenme kaynağı az olan golun su kaynakları, ya yazın iyice kuruyan ya da tamamen kuruyan derelerdir. Golun su kaynakları; Şereflikochisar'dan gelen Pecenek Cayı, Aksaray'dan gelen, Melendiz Cayı, guneyden ve batıdan gelen İnsuyu, Karasu, Kırkdelik caylarıdır. Tuz Golu dunyanın en tuzlu ikinci goludur. Turkiye ’nin tuz ihtiyacının yuzde 40 ’ı buradan sağlanır. Tuz Golu ’nde tuz oluşumu ise meteorolojik suların yeraltına emilmesiyle oluyor. Sular, daha once orada bulunan tuz domlarını eriterek, yuzeye taşıyor. Tuz Golu, cevresindeki platolar arasında, tektonik hareketlerle oluşmuş bir cukurluğun en derin yerinde bulunuyor. Tuz Golu'nun icinde bulunduğu cukurluk doğu, batı ve guneyden faylarla cevrili.
Ortalama su seviyesi 40 santimetre olan gol, mayıs ayında 110 santimetreye yukselir ancak ağustos ayında golun neredeyse tamamı kurumaktadır. Hatta yaz mevsiminin bitiminde bolge halkı, Kaldırım Tuzlası ’ndan karşı bolgeye yuruyerek gidiyor. Tuz oranındaki yukseklik, gol sahasında buharlaşma sonucunda her sene 10-30 santimetrelik tuz tortulaşmasına sebep olur. Bu donemde tuzluluk oranı binde 329 ’a ulaşır. Sodyum klorur oranı, magnezyum klorur ve sodyum sulfat oranlarından yuksektir. Bu da mutfak tuzu kimyasında bir yapı demek oluyor. Tortulanan tuz tabakaları, makinelerle kazılıyor; Kaldırım, Kayacık ve Yavşan tuzlalarına toplanıyor.
Tuz Golu ’nde Doğal Yaşam
Golun, her sene biraz daha kuculmesi, başta flamingolar olmak uzere bircok kuş turunu tehdit eder. Tuz Golu, onlar icin beslenme alanıdır cunku. Hatta Turkiye ’de flamingolar icin en onemli kulucka alanı burasıdır. Golun orta kesimlerinde her biri 5-6 bin yuvadan oluşan dev kulucka kolonileri vardır. Golun etrafı kuşların rahatca beslenmesi, yuzebilmeleri icin oldukca uygundur. Flamingolar dışında; angıt, kılıcgaga kuşları ve yaban kazları, yaban ordekler, turnalar topluluklar halinde golde yaşamaktadırlar. Tuz Golu, bozkır kartalının ulkemizde bilinen iki ureme alanından biri. Bunun dışında golun cevresinde tuzcul stepler ve endemik turlerden oluşan ekolojik acıdan hassas bitki toplulukları bulunmaktadır.
Gelecekte Tuz Golu...
Yapılan araştırmalar, Tuz Golu ’nun 1915 yılından bu yana yuzde 85 oranında kuculduğunu ortaya koyuyor. Uzmanlar, Tuz Golu ’nun icinde bulunduğu olumsuz koşulların devam etmesi durumunda golun yok olma tehditi altında bulunduğunu soyluyor. Atık suların gole aktarılması, cok su tuketen bitkilerin yetiştirilmesi, binlerce kuyunun varlığı, yanlış sulama yontemleri sebebiyle golun hızla kuculmesi uzmanların dikkat cektiği en onemli konu.
[h=4]4. EĞİRDİR GOLU[/h]
Gorsel sahibi: Gulcan Acar
Turkiye ’nin ikinci en buyuk tatlı su golu, Eğirdir Golu. Olumsuz cevre faktorlerinden az etkilenmesi sebebiyle, biyolojik ceşitliliğin oldukca zengin olduğunu soyleyebiliriz.
Eğirdir Golu ’nun Yapısal Ozellikleri Nelerdir?
Kıyı uzunluğu 150 kilometre olan golun, yuzolcumu 468 kilometrekaredir ve en derin yeri ortalama 15 metredir. Genel olarak dik kayalar ve sığ bir tabana sahiptir. Isparta bolgesindeki golun kuzeyinde yer alan bolumu Hoyran, guneyinde yer alan bolumu Eğirdir bolumu olarak bilinir. Aslında tektonik bir goldur fakat, karstlaşmadan oturu daha derin bir yapılaşmaya girmiştir. Golun batısında yer alan dudenlerin coğu kapatılarak pompaj istasyonları kurulmuştur. Isparta ’nın icme suyunun onemli bir kısmı buradan karşılanıyor. Denizle olan bağlantısı, golun onemli ozelliklerinden biridir. Eğirdir Golu, “A Sınıf Sulak Alan” listesinde. Ve golu besleyen onemli kaynaklar; başta cevre dağlardan gelen dereler-caylar ve golun tabanından kaynayan sulardır.
Eğirdir Golu ’nde Doğal Yaşam
Golun ovalara doğru olan kıyıları sazlar ve kamışlarla kaplıdır. Golde bulunan balık turleri; sudak, eğrez , sazan, cim sazanı, ve gumuş balığı olarak biliniyor. Diğer canlılar ise yengec, su yılanı, su faresi, kurbağa ve su kaplumbağasıdır. Golde, yaban hayatı da hem kışlayan hem konaklayanlar acısından oldukca ceşitlidir. Bunlardan yerli olanları şoyledir: Tepeli dalgıc, yumurta pici, bozkaz, sakar meke, benekli su tavuğu, karabatak, balıkcıl turleri, angıt, , uzunbacak, bıyıklı sumru, saz delicesi, martı ceşitleri. Bunun yanısıra; Pelikan, kuğu, flamingo, sakarca kazı, bozkaz, fiyu, kılkuyruk, yeşilbaş, elma baş, macar, kız kuşu, su culluğu ve tepeli pakta gibi turlere de rastlamak mumkun.
[h=4]5. İZNİK GOLU[/h]
Marmara Bolgesi ’nin en buyuk ve Turkiye ’nin ise en buyuk beşinci golu, İznik Golu. Golun etrafındaki piknik yerleri, turistik tesisleri ve zengin bitki ortusu ile adeta cennetten bir manzara.
İznik Golu ’nun Yapısal Ozellikleri Nelerdir?
Tektonik bir tatlı su golu olan İznik Golu, Bursa ’nın İznik ve Orhangazi ilceleri arasında yer alıyor. Eskiden ‘Askania ’ adıyla anılan gol, bugunku adını İznik kasabasından alıyor. İznik Golu ’nun yuz olcumu 298 kilometrekare, doğu-batı doğrultusunda uzanan golun uzunluğu 33 kilometre, genişliği 12 kilometre, cevresi ise 95 kilometredir. Golu besleyen akarsuların en buyukleri Karadere ve Soluz Deresi olarak biliniyor. Genelde kış ve ilkbahar aylarında suyun seviyesi yukselirken, yaz mevsiminde alcalır ve sonbaharda en duşuk seviyesine ulaşır. Ortalama 13 metre olan derinlik, kıyılardan uzaklaştıkca hızla artar. Golun guneyinde doğu-batı yonune doğru uzanan derin bir oluk bulunuyor. Oluğun 13 kilometre uzunluğundaki en derin yeri, 65 metre ile İznik Golu'nun de en derin noktasıdır. Suyun sıcaklığı ilkbahar doneminde 5 santigrat dereceye duşmektedir cunku soğuk kar suları o mevsimde gole dokulurler. Yuzeydeki sular da soğuk olduğu icin yuzeyle dip arasındaki sıcaklık farkı o donemde azdır. Fakat yazın yuzeydeki sularla derinlerdeki sular arasındaki sıcaklık farkı fazla olmaktadır. Golun pH ’sı 7,8 - 8,5 arasındadır. Ayrıca İznik Golu, 1990 yılından bu yana, Sit Alanı olarak ilan edilmiştir.
İznik Golu ’nde Doğal Yaşam
Gol, onemli bir kuş alanı. Yaygın su urunleri ise şoyle: Sazan, kerevit, yayın, alabalık, istakoz. Kerevit ihrac edilmektedir. Kuşlar da İznik Golu ’nun bilinen ziyaretcilerinden. En sık gorulen turler; kucuk balaban, alaca balıkcıl, celtikci, erguvan balıkcıl, angıt, Macar ordeği, yılan kartalı şeklinde sıralanabilir. Bunların yanısıra golde yosun ve bitki turleri de ceşitli. Dipte bulunan acık renkli yosun turu, oksijeninin azalmasını onluyor ve balıkların beslenmesini sağlıyor. Golde zeytinlikler ve tarım alanlarının sayısı oldukca fazladır.
Olumsuz Koşullar
Her ne kadar biyolojik zenginliğiyle bilinse de İznik Golu ’nun populasyonu, sanayi tesislerinden gelen kirli sulara maruz kalmıştır. Gubre ve ilac kalıntıları da yuzeysel akışla gole ulaşır. Bu faktorler de golun balık turlerini olumsuz anlamda etkilemiştir.