Dunyada tukenen enerji kaynaklarına alternatif olan tukenmeyen enerji kaynakları, onumuzdeki 100 yıl icinde en cok konuşulan enerji ceşitleri olacak!
Enerji; bir cismin ya da sistemin iş yapabilme kabiliyetidir. Bircok değişik forma sahiptir. Dunyadaki enerji kaynakları ikiye ayrılır; yenilenebilir yani tukenmez enerji ve yenilenemez yani tukenebilir enerji... Dunyanın enerji ihtiyacı her yıl yuzde 4 ila 5 oranında artıyor. Bu sebeple dunyanın geleceği alternatif enerji kaynaklarına bağlıdır. Fosil atıkların kullanımının cevre icin tehdit oluşturması ve kuresel ısınmayı artırması yenilenebilir enerji kaynaklarının onemini ortaya koyuyor. Turkiye; guneş ve ruzgÂr enerjileri bakımından oldukca elverişli bir bolgededir; gerekli calışmalarla dışa bağımlı olmadan enerji ihtiyacını karşılayabilecek durumdadır.
[h=2]Yenilenebilir Enerji Kaynakları [/h]Yenilenebilir enerji kaynakları; doğanın kendi duzeni icinde kendisini surekli yenileyen ve tukenme tehlikesi olmayan doğal kaynaklardır. Su, guneş, ruzgÂr, dalga ve gelgit enerjileri bu kaynaklara ornek gosterilebilir. Bu kaynaklara sahip ulkeler, enerjide dışa bağımlılığın az olduğu ve istihdamın yuksek olduğu ulkelerdir.
[h=4]Tukenmez Enerji Ceşitleri [/h]Hidroelektrik enerji: Yağmur ya da kar sularının oluşturduğu nehirlere kurulan barajlar sayesinde elde edilen su enerjisine “hidroelektrik enerji” denir. Suyun akışı ile elde edilen enerji ceşididir. Hidroelektrik santralleri ile hidrolik enerjisinden elektrik elde edilir. Oldukca temiz ve doğal enerji kaynağıdır. Barajlarda turbinleri donduren su, turbinlere bağlı jeneratorler yardımıyla enerji uretilmesini sağlar. Dunya enerji ihtiyacının yuzde 5 ila 10 ’u, hidroelektrik enerji kaynaklarından karşılanıyor. Turkiye, kullandığı enerjinin yuzde 25 ’ini hidroelektrik enerji ile karşılıyor. Kirlilik yapmaması, dışa bağımlılık oluşturmaması ve sulama, taşkın onleme icin de kullanılabilmesi gibi avantajları olan bu enerji kaynağının dezavantajları; uzun zaman dilimlerinde inşa edilmesi, yatırım maliyetlerinin yuksek olmasıdır. Dunyada ilk hidroelektrik santrali 1 Ekim 1881 tarihinde İngiltere ’deki Wey Nehri uzerinde kuruldu. Turkiye ’de ise ilk hidroelektrik santrali 1902 yılında Mersin ’in Tarsus ilcesinde kurulmuştur.
Guneş enerjisi: Tum yenilenebilir enerjilerin de kaynağı olan guneş enerjisi, bitmek tuketmek bilmeyen, temiz ve doğal bir enerji kaynağıdır. Guneşten bir saniyede dunyaya gelen toplam enerji, dunyadaki toplam enerji uretiminin kat be katıdır. Dunyaya gelen guneş enerjisinin ucte biri uzaya geri donmektedir. Bu kadar zengin bir kaynak olan guneş enerjisi, dunyada populerleşen bir enerji kaynağıdır. Turkiye ’de guneş enerjisinden yeterince faydalanılamıyor. Kurulum maliyeti fazla olduğu icin guneş enerjisi panelleri fazla tercih edilmiyor. Turkiye ’de guneş enerjisi en fazla su ısıtma sistemleri icin kırsal bolgelerde kullanılıyor. Turkiye ’nin 2023 hedefleri arasında guneş enerji sistemlerinin artırılması da bulunuyor.
RuzgÂr enerjisi: Hidroelektrikten sonra en verimli ikinci enerji kaynağı olan ruzgÂr enerjisi, ruzgÂr turbinleri yardımıyla elde edilir. Montajı kolay olan ve cevre kirliliği oluşturmayan bu turbinler, cok geniş alanlarda yer alır. Gurultu kirliliğine sebep olabildiği icin genellikle yerleşim yerlerinden uzağa inşa edilir. Turkiye ’nin en az yararlandığı enerjisi kaynağı olan ruzgÂr enerjisi, dunyanın bircok ulkesinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Danimarka, ruzgÂr enerjisi uretimi ve sistemleri konusunda dunyada oncu ulkedir. Turkiye ’de ruzgÂr enerjisi bakımından en elverişli iller; Afyonkarahisar, Canakkale, Aydın ve Balıkesir ’dir.


Dalga enerjisi: Okyanus ve deniz gibi buyuk su kutlelerinde meydana gelen dalgaların enerjisine denir. Dalgaların boyutu ve sıklığı ile bağlantılı bir enerji kaynağıdır. Yuksek verimi sebebiyle yenilenebilir enerji kaynakları arasında sayılmaktadır. Oldukca buyuk bir enerjinin ortaya cıktığı bu kaynaklardan gerek maliyetli araştırmalar gerekse kurulumdaki zorluklar sebebiyle yeterince faydalanılamamaktadır. Alternatif enerji kaynakları arasında onemli bir yeri vardır.
Gelgit enerjisi: Gelgit veya okyanus akıntısından elde edilen enerji ceşididir. Yer değiştiren su kutlelerinin kinetik veya potansiyel enerjisinin elektrik enerjisine donuşturulmesi işlemidir. Genellikle koyların ağzının barajla kapatılarak suyun tutulması ve suyun cekilmesi sonrası yukseklik farkından faydalanılarak turbinler aracılığı ile elektrik uretilir. Suyun potansiyel enerjisinin yuzde 80'ini elektrik enerjisine donuşturebilen sistemledir. Guneş enerjisi gibi alternatif enerji kaynaklarından daha yuksek bir verimle elektrik uretilebilir.
Akıntı enerjisi: Okyanus ve denizdeki akıntıların kinetik enerjisinin, deniz tabanına yerleştirilen turbinler aracılığı ile elektrik enerjisine donuşturulmesidir.
Jeotermal enerji: Oldukca doğal ve verimli enerji kaynağıdır. Yerkurenin icindeki ısı enerjisi kullanılır. Yer yuzeyinin altında yuksek sıcaklık, bazı bolgelerde kayalar tarafından depo edilir. Bu bolgelerde kurulan sistemlerle elde edilen buhardan enerji elde edilebilmektedir. İlk olarak 1900 ’lu yıllarda İtalya ’da kullanılmaya başlanan jeotermal enerji kaynakları bakımından Turkiye oldukca zengindir. Ozellikle Afyonkarahisar, Aydın, Canakkale, Denizli, Manisa ve Kutahya jeotermal kaynaklar acısından verimli illerdir.
Biyokutle enerjisi: Yenilenebilir enerji kaynakları arasında yer alan biyokutle enerjisi, cop ve yağ atıkları gibi biyolojik atıklardan elde edilir. Atık yağlardan elde edilen “biyodizel”, taşıtlarda yakıt olarak kullanılabilmektedir. Potansiyeli oldukca yuksek olan biyokutle enerjiden santraller aracılığı ile elektrik uretilebilmektedir. Dunyada “biyoyakıt” ve “biyokutle” sistemleri teşvik edilirken, Turkiye ’de bu konuda onemli bir calışma bulunmamaktadır.
[h=3]Yenilenemez Enerji Kaynakları [/h]“Mineral yakıtlar” olarak da bilinen fosil yakıtları, yenilenemeyen (tukenebilir) komur, doğalgaz ve petrol gibi doğal enerji kaynaklarıdır. İhtiyacın her gun arttığı; ancak rezervlerin hızla tukendiği bu enerji kaynaklarının, icinde bulunduğumuz yuzyılın ikinci yarısında tukenebileceği belirtiliyor. Bu yuzden bu kaynakların belirli programlar dahilinde daha verimli kullanılabilmesi icin ceşitli calışmalar yapılıyor.
[h=4]Tukenebilir Enerji Ceşitleri [/h]Petrol: Değeri oldukca yuksek olan ancak rezervleri giderek tukenen petrol, dunyadaki en onemli enerji kaynağıdır. Yeraltındaki hayvan ve bitkilerin fosilleşmesi ile oluşur. 1900 ’lu yılların başında uretilmeye başlanan petrol, hem ulaşım hem de elektrik enerjisi uretimi icin en onemli fosil yakıtıdır. Taşımacılık sektoru başta olmak uzere bircok sektorun lokomotifidir. Petrolun onumuzdeki 50 yıl daha bu rolunu koruyacağı tahmin ediliyor.
Komur: Gelişmekte olan ulkelerde yoğun olarak kullanılan komur, karbonun olumsuz etkileri sebebiyle cevreye oldukca zararlı bir enerji kaynağıdır. Fosil yakıtları arasında bulunan ve yuz yıllardır ısınmak icin kullanılan komur, 1860 ’lı yıllarda enerji kaynağı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Komurden elektrik enerjisi elde etmek icin termik santrallere ihtiyac vardır. Kullanım yoğunluğu bakımından en buyuk enerji kaynağıdır.
Doğalgaz: Turkiye ’de son 20 yılda tuketimi hızla artan doğalgaz, 1950 ’li yıllarda enerji kaynağı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Ozellikle evlerin ısınmasında komurun yerini almıştır. Turkiye ’nin ısınma icin kullandığı enerjinin yuzde 75 ’i doğalgaz ile karşılanmaktadır. Turkiye ’deki elektrik uretiminin buyuk bir bolumu de doğalgaz yakılması ile gercekleştirilir. Dunyada tespit edilen mevcut doğalgaz rezervinin 100 ila 150 yıl daha ihtiyacı karşılayabileceği tahmin ediliyor.
Nukleer enerji: 1950 ’li yıllarda uretilmeye başlanan nukleer enerji, nukleer santrallerden elde edilir. Verimi oldukca yuksek enerji kaynağıdır; 1 ton uranyumdan 20 bin ton komure eşdeğer enerji uretilebilir. Gelişmiş ulkelerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Nukleer enerji icin uranyum gibi radyoaktif yakıtlar kullanılması sebebiyle cevre icin buyuk tehdit oluşturmaktadır.[h=3]Turkiye ’deki Enerji Kaynakları [/h]Turkiye ’deki toplam kurulu elektrik gucunun yuzde 33,7 ’sini hidroelektrik santraller oluşturuyor. Toplam 593 hidroelektrik santralin toplam kurulu gucu 26.516 MW ’tır.
Doğalgaz elektrik santralleri, Turkiye ’nin toplam kurulu elektrik gucunun yuzde 33,3 ’unu oluşturuyor. Toplam 290 doğalgaz santrali bulunuyor. Bu santrallerin toplam kurulu gucu ise 26.221 MW ’tır.
Komur santrallerinin sayısı 62 ’dir. Kurulu elektrik gucunun yuzde 22,8 ’i komurden karşılanıyor. Komur santrallerinden toplam 17.983 MW elektrik uretiliyor.
RuzgÂr enerji santrallerinin toplam sayısı 68 ’dir. Bu santraller elektrik ihtiyacının yuzde 6,8 ’ini karşılıyor. Toplam kurulu gucu ise 5.387 MW ’tır.
Guneş enerji santralleri, ihtiyacın yuzde 1 ’ini karşılıyor. Toplam 997 guneş enerjisi santralinde 792 MW elektrik uretiliyor.
Jeotermal enerji santralleri, toplam kurulu elektrik gucunun yuzde 1 ’ine tekabul ediyor. Toplam 31 santralin kurulu gucu 775 MW ’tır.
Biyokutle enerji santralleri, toplam kurulu elektrik gucunun yuzde 0,6 ’sını oluşturuyor. Toplam 81 santralin kurulu gucu 464 MW ’tır.
Petrol enerjisi santrallerinin sayısı 14 ’tur. Toplam kurulu elektrik gucunun yuzde 0,5 ’ini oluşturuyor. Toplam kurulu gucu ise 368 MW ’tır.
Turkiye ’de 33 adet lisanssız termik enerji santrali bulunuyor. Bu santraller, kurulu elektrik gucunun yuzde 0,1 ’ini oluşturuyor. Enerji santrallerinin toplam kurulu gucu ise 82 MW ’tır.[h=4]Bunları Biliyor musunuz? [/h]Dunyadaki elektrik uretiminin yuzde 33,1 ’i petrolden, yuzde 30,3 ’u komurden, yuzde 23,7 ’i doğalgazdan, yuzde 8 ’i de hidrolik ve diğer yenilenebilir enerji kaynaklarından, yuzde 5 ’i de nukleer enerjiden elde ediliyor.
Turkiye ’de 2016 yılı itibariyle toplam kurulu elektrik gucu 78.591 MW ’tır. Enerji kaynakları ile elektrik ureten santral sayısı toplam 2 bin 269 ’dur.
Thomas Edison, yenilenebilir enerji ve yeşil teknolojinin onculerindendir. 19. yuzyılın sonlarında evlerde bağımsız bir guc kaynağı olarak kullanılabilecek ev tipi ruzgÂr turbinleri ve şarj edilebilir pillerle calışacak elektrikli otomobil geliştirmek icin ceşitli calışmalar yapmıştır.
Geleceğin enerji kaynakları şunlardır; uzaya dayalı guneş enerjisi sistemleri, insan gucune dayalı enerji (piezoelektrik), hidrojen enerjisi, magma enerjisi, nukleer cop enerjisi, alg enerjisi, ucan ruzgÂr turbini enerjisi, fuzyon enerjisi…
Elektrik ve manyetik alana sahip kendi kendini enerji yayan enerji kaynaklarına “elektromanyetik enerji” veya “elektromanyetik ışınım” adı verilir. Bu enerji kaynakları şunlardır; gama ışınları, x ışınları, morotesi ışık, gorunur ışık (kırmızı, turuncu, sarı, yeşil, mavi, civit, mor), kızılotesi ışık, mikrodalgalar, radyo ve televizyon sinyalleri, uzun dalga radyasyonu, sıcaklık…
Elektrik enerjisinin spesifik ornekleri şunlardır; alternatif akım (AC), doğru akım (DC), şimşek, piller, kapasitorler, elektrikli yılanbalığı tarafından uretilen elektrik…