Amerika yerlilerinin uzun yıllar sağlık sorunları icin kullandığı carkıfelek bitkisinden elde edilen cay, son yılların populer cayları arasına girdi!
Carkıfelek veya “tutku ciceği” cayı; sakinleştirici ve uykusuzluğu giderici ozelliği ile bilinir. Stres, baş ağrısı, sinir gerginliği ve kas sorunları gibi cok sayıda probleme karşı faydasından soz ediliyor. Yatıştırıcı ve dinginlik verici etkileri, ozellikle tercih sebebi... Tıbbi amaclarla kullanılan turu Turkiye ’de yetişmiyor. Lezzetli bir meyve de veren ve 500 ’den fazla turu bulunan carkıfelek bitkisinin cayını tatmadan once makalemize goz atmalısınız!
[h=3]Carkıfelek Bitkisi ve Ciceği Nedir? [/h]“Carkıfelek” veya diğer adıyla “tutku ciceği”, Latince “passiflora” adıyla bilinir. Carkıfelekgiller (Passifloraceae) familyasından olan bitkinin 500 ’den fazla turu bulunur. Asma veya sarmaşık tipte bitki cinsidir. Sarmaşıklar uzerinde hızla buyuyen ve cok yıllık guzel cicekler verir. Coğunlukla ağaccık veya eğilimli sarmaşıklar şeklinde buyur. Passiflora, Adenia gibi daha eski dunya turlerini iceren “Passifloraceae” ailesinin aksine buyuk olcude neotropik bir dağılıma sahiptir.
Anavatanı, Kuzey Amerika'nın guneydoğu kısmından Orta ve Guney Amerika'ya kadar uzanan bolgedir. Bugun Avrupa'da da yetiştirilmektedir. Sağlığa yararları bilinen “Passiflora incarnata” turu Turkiye ’de yetişmez. Turkiye ’de yetişen turune “mavi carkıfelek otu” adı verilir. Bu tur, tıbbi amaclarla kullanılmaz. Cok ceşidi olmasına rağmen tıbbi amacla yaygın olarak kullanılan turu Passiflora incarnata ’dır.
Acık yeşil yaprakları ile yaklaşık 10 metre uzunlukta salkımlar halinde buyur. . Sacaklı bir govdeye sahip mor menekşe cicekler acar. Asma yaprakları arasında meyveler yetişir. Meyvesi, tum dunyada sevilir; yumurta gibi sarı veya bordo renktedir.
Carkıfelek, “tutku asma”, “kayısı asma”, “Jamaikalı hanımeli” veya “eski asma” gibi adlarla da bilinir. Latince adı “passiflower incarnata” sozcuğu, “gercek tutku” anlamına gelir. Turkiye ’de, gorunumu değirmen veya at arabası carkını andırdığı icin “carkıfelek" yani “feleğin carkı” adını almıştır. “Fırıldak ciceği” olarak da anılır. Saate benzerliğinde dolayı da Farscada "saat" adıyla bilinir.
Hıristiyan geleneğinde “tutku”, Hz. İsa ’nın carmıha gerilmesini de iceren son donemini tanımlamak icin kullanılan bir terimdir. Bu sebeple “tutku ciceği” adı, 15. ve 16. yuzyıl misyonerlerinin Hz. İsa ’ya tutkusuna; Hz. İsa ’nın son gunlerine ve carmıha gerilmesine atfen kullanılır.
Aziz Francis Assisi'nin oğretilerine gore, ciceğin hac uzerinde buyuduğune inanılıyordu. Ayrıca “Hıristiyanlaştırma” misyonlarının kutsanmış bir gostergesi olarak goruluyordu. Ciceğin tacı, Hz. İsa tarafından giyilen dikenli tacı temsil eder; Ciceklerin coğunun rengi mavi ve beyazdır; bu da “cennet” ve “saflık” ile ilişkilendirilir. Carkıfelek ciceği, diğer bazı dinlerde ve oğretilerde de sembol olarak gorulur.
[h=2]Carkıfelek Cayının Faydaları Nelerdir? [/h]Carkıfelek cayı, bu bitkinin yaprak, cicek ve saplarından elde edilen sakinleştirici bir caydır. Strese ve baş ağrısına karşı ideal bir icecektir. Uzun bir gecmişi olan bitkisel cay, ağrılarla savaşmaya yardımcı ve yatıştırıcı etkileri ile unludur. Herkesin bilmesi ve denemesi tavsiye edilen tonik caylardan biridir.
Bazı turlerinin tıbbi yararları olduğu duşunulmektedir. Orneğin, “Passiflora incarnata” turu, anksiyete ve uykusuzluğun tedavisi amacıyla tuketilir. Yerli Amerikalılar, ceşitli hastalıkları tedavi etmek icin carkıfelek kullanmıştır. Gecmişte ozellikle yanık, yara, sicim ve karaciğer problemlerinde bitkinin ceşitli formları tuketilmiştir. Avrupalılar, huzursuzluk ve ajitasyona karşı kullanmıştır.
Carkıfelek cayı; steroller, flavonoidler, alkaloidler, organik asitler, A ve C vitaminleri, kalsiyum ve magnezyum gibi bircok bileşen acısından zengindir. Bu besleyici bitkinin yaprakları ve cicekleri, cay haline getirildiğinde bir takım faydalar sağlar.
Ayrıca; apigenin, orientin, swertiamarin, quercetin, kaempferol, vitexin ve chrysin gibi ceşitli flavonoidler de icerir. Bu fitokimyasallar veya herhangi bir kombinasyonu, carkıfelek bitkisinin terapotik etkilerine katkıda bulunur. Flavonoidler, noroprotektif aktivite icin analiz edilmiş geniş bir fitokimyasal gruptur.
Carkıfelek cayının potansiyel faydaları şunlardır;
Sakinleştiricidir: Bu cayın ana faydası; zihni ve bedeni rahatlatması, sinirleri yatıştırmasıdır. İnsanları sakin ve dinlendirici bir duruma getirir. Stresli ve endişeli durumlarda yardımcı olabilir.
Sinileri guclendirir: Sinirler icin ideal bir toniktir. Sinirleri guclendirerek, sinirlere kan akışını iyileştirir, endişeleri azaltır. Huzursuzluk, anksiyete bozuklukları ve histeri gibi ruhsal rahatsızlıklarda yardımcı olabilmektedir. Ayrıca hafif depresyon veya stres kaynaklı bozukluklarda da etkileri gorulmuştur.
Uykusuzluğu giderir: Bu bitki cayı, uykusuzluğun ustesinden gelebilir. Diğer sakinleştirici takviyelerde gorulen uyuşukluğu hissettirmeden dinlendirici bir uyku almaya yardımcı olur. Zihni sakinleştirerek, gece uyandıran saplantılı duşunceleri onleyebilir.
Depresyonu azaltır: Carkıfelek cayı, vucudu ve zihni sakinleştirerek, depresyon duygularına karşı rahatlatıcı bir caydır. Yoğun negatif duşunceleri azaltarak, sinirleri rahatlatır. Bu durumda en cok ihtiyac duyulan uykuyu destekler. Depresyon ilacları ile birlikte kullanmadan once doktora başvurulmalıdır!
Ağrı kesicidir: Carkıfelek infuzyonu, ceşitli ağrıları hafifletmek icin analjezik etkiler sağlar. Migren, gerilim baş ağrıları ve diş ağrılarını yatıştırmaya yardımcı olur. Aynı zamanda, coğu sedatif ilacta gorulen yan etkiler olmaksızın fibromiyalji (kronik ağrı sendromu) durumlarında olumlu etkileri gorulmuştur.
Bağımlılık gerilimini azaltır: Sigara, alkol, uyuşturucu veya receteli ilac bağımlılığı durumlarında beyin duzgun calışamaz ve vakalara odaklanamaz. Bağımlılığın yol actığı endişelerle ilişkili uyku bozukluklarına bağlı olarak yorgunluk ve halsizlik gorulur. Carkıfelek cayı, kontrol edilemeyen durtuleri yatıştırmaya yardımcı olabilmektedir. Sinirleri yatıştırır, titremeyi hafifletir. Ayrıca, bağımlılığın yol actığı gerilimin neden olduğu olası mide bulantısını onleyebilir.
Kasları gevşetir: Carkıfelek cayı; kasları gevşetmeye, kas spazmlarını onlemeye ve vucuttaki gerginliği azaltmaya yardımcı olabilir. Ayrıca, nobet gecirenler icin de ozellikle yararlı olabilmektedir. Yatıştırıcı ve antispazmodik etkileri, krampları azaltarak, sindirim ağrılarını ve stresle ilişkili bağırsak koliklerini iyileştirmeye yardımcı olur. Duzenli tedavilerle birlikte epilepside de kullanılabilir. Nobetlerin neden olduğu kas ağrılarını hafifletmeye yardımcı olur; nobet sıklığını ve şiddetini azaltır.
Beyin fonksiyonunu artırır: Hiperaktif cocuklarda veya Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan yetişkinlerde konsantrasyonlarını korumaya yardımcı olabilir. Bu bitkisel cay genellikle sinirsel seğirme ve ajitasyonu sakinleştirmek icin tavsiye edilir. Parkinson hastalığının olumsuz etkilerine karşı kullanılabileceği belirtilse de bu konuda daha fazla bilimsel araştırmaya ihtiyac vardır.
Kan dolaşımını duzenler: Kan dolaşımını iyileştirerek, kan basıncını duşurmeye yardımcı olabilmektedir. Ozellikle hipertansiyona karşı bu cayın yatıştırıcı ozellikleri etkili sonuclar doğurabilmektedir. Bu bitkisel cay; carpıntı, duzensiz kalp atışı veya taşikardi (kalp atım hızının 110 ’dan fazla olması durumu) vakalarında tavsiye edilmektedir. Kalp ilacları ile birlikte kullanmadan once uzman doktora başvurulmalıdır!
Hormonları dengeler: Aşırı testosteron uretimini artırarak estrojen uretimini dengeler. Bu da erkekler icin yararlı olabilir. Hatta bir afrodizyak gibi davranabilir. Ayrıca, kadınlarda regl oncesi sendromları (PMS) ve regl ağrılarını yatıştırır. Bu donemde sıklıkla rastlanan stresi de hafifletebilmektedir. Kadınlarda hormon dengesi sağlayarak, adet dongusunu duzenleyebilir. Menopoza giren kadınlarda terleme ve ruh hali bozuklukları gibi semptomları hafifletmeye yardımcı olduğu da belirtilmektedir.
Ayrıca carkıfelek cayı;
Topikal olarak uygulandığında kuf veya mantar oldurucu antibakteriyel ozellikler sergiler.
Cildi temizleyerek, yanıklar, kızarıklıklar, cilt tahrişleri ve şişlik gibi durumlarda iltihabı azaltabilir.
Ucuk salgınını temizlemek icin de tavsiye edilir.
Araştırmalarda, mide problemlerini tedavi etmek icin umut verici sonuclar alınmıştır. Ozellikle mide kanseri ve ulser icin olumlu etkiler gostermiştir.
Beyindeki gamma-aminobutirik asit (GABA) seviyesini artırarak, beyin aktivitelerini azaltır ve rahat bir uykuyu destekler.
Carkıfelek cayı tuketenler, plasebo alanlara gore daha az kaygı belirtisi gostermiştir.
Bazı oksuruk vakalarında hastaya zarar vermeden antitusif (oksuruk ilacı) aktiviteleri ortaya cıkarır.
Onemli not: Carkıfelek cayı ve diğer formalarının insanlar uzerindeki faydaları ve yan etkilerini kanıtlamak icin daha fazla bilimsel araştırmaya ihtiyac duyulmaktadır!
[h=3]Carkıfelek Cayının Yan Etkileri Nelerdir? [/h]Carkıfelek cayının bircok sağlık sorununa karşı faydaları olabilir; ancak bu herkes icin gecerli değildir. Bazı insanlarda veya durumlarda yan etkileri gorulebilmektedir. Coğu yatıştırıcı bitkisel caydan daha hafif olarak kabul edilen carkıfelek cayı; olumsuz reaksiyonlara yol acabilmektedir.
Bu bitkisel cayı uzun sure veya buyuk dozlarda tuketmek, zihin ve bedende depresyon belirtileri ortaya cıkarabilir.
Ayrıca; yorgunluk, zihinsel bulanıklık ve motor koordinasyon zorlukları da yuksek dozlarla ilişkilidir.
Cocuklarda kullanım icin yaşı ve kilosuna uygun dozaj ayarlanmalıdır. Bunun icin pediatri doktorundan destek alınmalıdır!
Carkıfelek cayının alerjik reaksiyonları; baş donmesi, kafa karışıklığı, bilinc değişikliği, mide bulantısı, kusma ve aritmi şeklinde olabilir. Bu durumlarda cayın tuketilmesi bırakılmalıdır.
Bu cayı topikal olarak kullanıyorsanız dokuntu ve cilt tahrişi gibi alerjik bir reaksiyon meydana gelebilir.
Alerjilerini kontrol etmek icin cilde kucuk bir miktar surulerek kontrol edilebilir.
Sakinleştirici ilaclarla etkileşime girebilen carkıfelek cayı; bu ilacları kullanan insanlarda ağır uyuşukluk, uyku arzusu, odaklanma gucluğu gibi yan etkiler ortaya cıkarabilir.
Hamile kadınlara, uterus kasılmalarına neden olabildiğinden tavsiye edilmemektedir.
Emziren kadınlar uzerindeki olası etkileri hakkında yeterli bilgi olmadığı icin kullanmamaları onerilmektedir.
Kan inceltici ilaclarla birlikte kanın pıhtılaşmasını geciktirdiği icin kanama riski doğurabilir.
Otoimmun hastalıkların ilacları ile birlikte tuketildiğinde ilacın etkilerini artırabilmektedir.
Diğer yatıştırıcı veya antidepresan ilaclarla birlikte ruhsal sorunları tehlikeli hale getirebilir.
Anesteziye etki etmesinin yanı sıra hemoraji (damar yırtığı) riskini artırdığı icin ameliyat oncesi ve sonrası tavsiye edilmemektedir.
Yapraklarında bulunan “siyanid glukosit” adlı toksik maddeden dolayı cayının fazla tuketilmemesi onerilir. [h=3]Carkıfelek Cayı Nasıl Demlenir? [/h]Carkıfelek cayı icin bitkinin cicekleri, yaprakları ve sapları kullanılır. Taze veya kurutulmuş yaprak cicekler kullanılabilir. Demlemesi cok kolaydır.
Bir fincan carkıfelek cayı hazırlamak icin; 1 cay kaşığı kurutulmuş veya 1 corba kaşığı taze carkıfelek ve 100 derecede kaynamış su gereklidir.
Cayı demlemek icin şu yontem izlenebilir;
Suyu 100 derecede kaynatın.
Her fincan başına 1 cay kaşığı kurutulmuş carkıfelek hazırlayın.
Bitkinin uzerine kaynar su dokun.
Yaklaşık 5 ila 10 dakika demlenmesini bekleyin.
Daha sonra cayı suzerek servis edin.
Tercihe gore cayı tatlandırmak icin bal veya şeker ekleyebilirsiniz.
Carkıfelek cayı; papatya, melisa, valerian veya sarı kantaron cayları ile karıştırılarak tuketilebilir.
Papatya cayı ve limon balsamı eklendiğinde sakinleştirici etkisini artıracaktır.
Valerian cayı, guclu aromasını hafifletebilir.
Not: Sakinleşmek ve sinirleri yatıştırmak icin gunde 3 bardak carkıfelek cayı icilmesi tavsiye ediliyor. Uykusuzluk cekiyorsanız yatağa gitmeden 1 saat once icmelisiniz!
[h=4]Carkıfelek Bitkisi Hakkında Faydalı Bilgiler [/h]Carkıfelek bitkisi, uzun yıllar boyunca Amerika'nın yerlileri tarafından şifalı bir bitki olarak sedatif ve sakinleştirici ozellikleri sebebiyle kullanılmıştır.
Kolonistler tarafından Avrupa'ya goturulen carkıfelekten elde edilen caydan; uykusuzluk, histeri ve hatta epilepsiyi tedavi etmek icin faydalanılmıştır.
19. yuzyılda tıpta kullanılmaya başlanmıştır; ancak gunumuzde sadece bitkisel bir urun olarak satılmaktadır.
Bircok insan ağrılara karşı ve yatıştırıcı ozelliği sebebiyle carkıfelek cayı tuketmektedir.
Carkıfelek meyvesi dunyanın dort bir yanında yetiştirilmektedir ve gunumuzde hem gıdalarda hem de iceceklerde tatlandırıcı bir madde olarak kullanılmaktadır.
Carkıfelek ciceğinin meyveleri ciğ olarak ya da meyve suyu, recel, tatlı sos ve smoothies halinde tuketilebilir.
Carkıfelek asmaları, bahcelerde ve evlerde dekoratif amacla yetiştirilebilmektedir.
Yapraklar, cicekler ve kokleri; tozlar, tenturler, infuzyonlar ve ekstreler yapmak icin kurutularak kullanılabilir.
Carkıfelek meyvesinin diğer adı “maracuja”dır. Yaygın olarak Karayipler, Guney Amerika, Guney Florida ve Guney Afrika'da yetiştirilir.
Vahşi maracuja, Guneydoğu Asya'da populer olan “Passiflora foetida” turunun bir meyvesidir.
“Dev granadilla” olarak da bilinen “Passiflora quadrangularis” turu, bir futbol topu buyukluğunde meyve verebilir. Bu meyveler tatlılar, meyve suyu ve tıpta kullanılır.
Carkıfelek bitkisinin yenebilir meyveleri şu turlerde bulunur; P. edulis, P. ligularis, P. incarnata, P. foetida, P.caerulea, P. tripartita, P. quadrangularis, P. mollissima, P.laurifolia, P. tarminiana, ve P. maliformis…