Bulunduğumuz somut bir konumu belirlemek icin soyut cizgilere ihtiyacımız var. Enlem ve boylam icin 'hayali rehberler' ifadesi kullanılması boşuna değil.
Mobil teknolojiler geliştikce uydu sistemlerinin onemi giderek artıyor. Yuzlerce kilometre uzaklıktaki bir aracı kuresel yer bulma sistemi GPS (Global Positioning System) alıcıları ile tespit edebilmek uydu sistemleri ile mumkun. Veya bir gemiden karadaki herhangi bir kişinin yeri uydular aracılığı ile kolaylıkla tespit edilebiliyor. Kuresel bir yapıya sahip Dunya ’da bulunduğunuz noktanın tam tersi bir yerde bulunan adresi, kişiyi veya aracı bulabilmemiz veya nokta atışı yerini tespit edebilmemiz icin enlem ve boylam terimlerine ihtiyacımız var. Enlem ve boylam değerleri sayesinde kesin bir adres belirlenebilir veya takip edilebilir.
Hayali iki tur cizgiden bahsediyoruz. Kısaca tarif edecek olursak, enlem; Dunya ’yı enine kesen paralel cizgilerdir. Yeryuzunu dilimleyen boylamasına hayali cizgilere de boylam adı veriliyor. Bu kısa tariflerin ardından isterseniz enlem ve boylam kardeşlerin tanımlarını biraz daha acalım.
Aslında Dunya uzerindeki noktaların veya adreslerin tespitinde paralel ve meridyenler kullanılır. Ancak bu cizgiler, 1 ’er derecelik acıyla gecmeleri sebebiyle net bir sonuc vermez. Bu sebeple bu 1 ’er derecelik yaylar 1 ’er dakika ve 1 ’er saniyeye bolunur ve herhangi bir noktanın Ekvator veya Başlangıc Meridyeni (İngiltere ’deki Greenwich Rasathanesi) uzaklığı derece, dakika ve saniye cinsinden tespit edilir. Yani nokta atışı sonuc elde edilmiş olur.
Haritalardaki enlem ve boylam dereceleri vasıtasıyla herhangi bir yerin, sahanın, alanın veya noktanın yeri veya kapladığı alan tespit edilebilir. Enlem ve boylam koordinat sistemlerinde kullanılarak havacılıkta ucakların veya helikopterlerin yaklaşmaması gereken cisimler, alanlar ve binalar hakkında bilgiler verir. Denizcilik sektorunun de onemli bir sacayağı olan enlem ve boylam değerleri sayesinde gemilere sığ ve kayalık alanlar, dar boğazlar, tehlikeli gemiler ve alanlar saptanabilir.
[h=3]Enlem Nedir? [/h]İngilizce adı ‘latitude ’ olan enlem, yeryuzundeki herhangi bir noktanın Ekvator ’a olan uzaklığının acı cinsinden değeridir. Bahse konu noktanın Ekvator ’a uzaklığını derece, dakika ve saniye cinsinden belirten enlem; alcak, orta ve yuksek enlemler olarak 3 ’e ayrılır. Ekvator ’a yakın enlemlere alcak, Kutuplar ’a yakın enlemlere de yuksek enlemler denirken, bu enlemler arasında kalan enlemlere de orta enlemler denir. Aynı enleme sahip noktaların oluşturduğu hayali cemberlere de paralel adı verilir. Başlangıc Paraleli, Ekvator olarak kabul edilir.
Enlem ile paralelin aynı tarif icinde kullanılması iki terimin aynı cizgiler olduğu gibi anlaşılmasın. Enlem, paralellerin acı cinsinden değerine denir. Bu acı ise, Dunya ’daki herhangi bir noktanın Ekvator ’a olan uzaklığının acısı anlamına gelir. “1 derece = 60 dakika”, “1 dakika = 60 saniye” formulu ile ozetleyebiliriz. Bir noktanın tam olarak tespitinin ardından orneğin (15 derece 11 ’ 22”) şeklinde ifade edilir.
Basit bir ornek vermek gerekirse mesela Ankara ilini ele alalım. Kuzey enleminde bulunan Ankara ’nın yeri; Ekvator ’dan 39 derece 56 dakika 25 saniye kuzeyde bulunur. Daha net anlaşılması icin boylam değeriyle Ankara ’nın yerini şoyle ifade edebiliriz: Ankara; Greenwich yani Başlangıc Meridyeni ’nden 32 derece 49 dakika 54 saniye doğuda bulunur.
[h=3]Enlemin Ozellikleri ve Etkileri Nelerdir? [/h]Enlem etkisi, Ekvator ’dan Kutuplar ’a doğru gidildikce farklılaşan olaylar şeklinde ifade edilir. Enlemlerin en onemli etkilerinden biri Dunya ’nın donuş hızını etkilemeleridir. Toprağın yapısı ve bitki ortusune de etkileri olan enlemlere gore tarımda verimlilik de farklılık gosterir. Guneş ’in yuksekliği, Guneş ışınlarının yeryuzune ulaştığı acılar hakkında bilgiler veren enlemin gece ve gunduz surelerindeki değişimler ile iklimlere de etkisi vardır. Akarsu rejimlerini ve deniz sularının tuzluluk ozelliklerini de etkileyen enlemler, yerleşme bicimi, haritalardaki bozulma oranlarını ve nesnelerin golge uzunluklarını da etkiler. İnsanların yaşam tarzları ve yerleşim yerlerine de etkisi olan enlem, hayvan ceşitliliğini de etkiler. Tarımda yukselti sınırı, daimi kar sınırı ve orman ust sınırı şeklinde etkileri de vardır.
Aynı enlem uzerinde bulunan merkezler de benzer ozellikler gosterir. Bu merkezler Ekvator ve Kutuplar ’a eşit uzaklıktadır ve gece ve gunduz sureleri birbirine eşittir. Guneş ışınlarını aynı acıyla alırlar. Ayrıca aynı iklim kuşağında bulunurlar; ancak ozel konumlarından dolayı aynı iklim ozellikleri gorulmeyebilir.
[h=3]Boylam Nedir? [/h]Dunya ’daki herhangi bir noktanın Greenwich ’e yani Başlangıc Merdiyeni ’ne olan uzaklığının merkezdeki acısal değerine de boylam denir. Diğer bir tanımla boylam; herhangi bir noktanın Başlangıc Meridyeni arasında kalan paralel yayının derece, dakika ve saniye cinsinden değeri anlamına gelir. İngilizce karşılığı ‘longitude ’ kelimesi ile ifade edilir. Dunya ’yı boylamasına dilimlere ayıran hayali cizgiler olması sebebiyle ‘boylam ’ ifadesi kullanılır.
Yerkureyi 360 eşit parcaya bolen boylam cizgileri, Greenwich Gozlemevi ’nden gectiğinde sıfır derece olarak kabul edilir. 1875 yılında Amerika ’da duzenlenen Uluslararası Meridyen Konferansı ’nda kabul edilmiştir. Greenwich ’in başlangıc meridyeni olarak kabul edilmesinin basit bir sebebi var. O donemde gemilerin Greenwich ’i başlangıc meridyeni ve sıfır derece olarak kullanmaları sebebiyle bahse konu konferansta boyle bir karar alınmış. Sıfır derece boylamının batısındaki cizgilere Batı Boylamı; doğusundaki cizgilere Doğu Boylamı adı verilir.
Boylam ile meridyenler karıştırılabilir. Kısa bir tanımla bu ayrımı da yapalım. Meridyen; yerkuredeki aynı boylama sahip noktaların birleşmesi ile oluşan yarım daire şeklindeki hayali yaylardır. Elma veya portakal dilimi gibi Dunya ’yı dilimlere ayıran meridyenler, kutuplar arasında uzanır, ucları kutuplarda birleşir. Ekvator ’a dik acı yapar. Yerkureyi 360 eşit parcaya bolen yaylardır.
[h=3]Boylamın Ozellikleri ve Etkileri Nelerdir? [/h]Boylamın sadece zaman kavramına ve yerel saatlerin oluşumuna etkileri vardır. Kısaca, bir yerin yerel saatini belirler. Boylamlar uzerindeki farklı yerlerdeki noktalar, yerel saatler arasındaki farklılıklara yol acar. Aynı boylam uzerindeki yerleşim yerlerinin veya noktaların yerel saatleri de aynıdır. Aynı paralel uzerinde bulunan boylamlar arası mesafeler değişmez. Bir alanın veya şehrin bulunduğu boylam yerel saatleri ve saat dilimlerini etkiler. Aynı enlemi kesen boylamlar sayesinde kestiği noktada Guneş ’in doğuş ve batış saatleri hakkında veriler sağlanabilir. Guneş ’in konumuna gore gunun saati boylamlardaki farklılıklar dikkate alınarak tespit edilir.
[h=4]Boylam ve Yerel Saatler [/h]Yerel saatler, Guneş ’in konumuna gore belirlenir. Yerel saatlerin hesaplanması icin o noktanın boylam ve meridyenler uzerindeki konumu belirlenir. Meridyen farkı, yerel saatlerin tespit edilmesi icin onemli bir parametredir. Oncelikle meridyenlerin başlangıc boylamına karşı yonu tespit edilir. İki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır. Bunun sebebi, Guneş ’in 1 derecelik donuşunu 4 dakikada tamamlamasıdır. Yani Guneş 1 saatte 15 derecelik yol alır. Meridyen farkı 4 ile carpıldığında iki meridyen arasındaki fark hesaplanır. Doğuda kalan yerleşim yerlerinin yerel saati Guneş ’in doğuşu dikkate alınarak her zaman ileride olur.
[h=4]Enlem ve Boylamlardan Doğan Koordinatlar [/h]Gunumuzde coğrafi koordinatlar oldukca onemli. Herkes, elindeki mobil cihazlarla nokta atışı koordinat vererek yerini ve konumunu bildirebiliyor. Bulunduğumuz noktanın enlem ve boylam değerleri coğrafi koordinatımızdır. Yani enlem ve boylamları kullanarak koordinatlarımızı belirleriz. Mobil harita ve navigasyon uygulamalarında sık kullanılan koordinatlar aynı zamanda enlem ve boylamların onemini ortaya koyuyor.
Sadece enlem değeri veya sadece boylam değeri kullanılarak sonuc almak neredeyse imkÂnsız. Enlem ve boylam, birbirini tamamlayan hayali cizgiler olarak insanlara rehberlik etmeye Dunya var oldukca devam edecek.
Mobil teknolojiler geliştikce uydu sistemlerinin onemi giderek artıyor. Yuzlerce kilometre uzaklıktaki bir aracı kuresel yer bulma sistemi GPS (Global Positioning System) alıcıları ile tespit edebilmek uydu sistemleri ile mumkun. Veya bir gemiden karadaki herhangi bir kişinin yeri uydular aracılığı ile kolaylıkla tespit edilebiliyor. Kuresel bir yapıya sahip Dunya ’da bulunduğunuz noktanın tam tersi bir yerde bulunan adresi, kişiyi veya aracı bulabilmemiz veya nokta atışı yerini tespit edebilmemiz icin enlem ve boylam terimlerine ihtiyacımız var. Enlem ve boylam değerleri sayesinde kesin bir adres belirlenebilir veya takip edilebilir. Hayali iki tur cizgiden bahsediyoruz. Kısaca tarif edecek olursak, enlem; Dunya ’yı enine kesen paralel cizgilerdir. Yeryuzunu dilimleyen boylamasına hayali cizgilere de boylam adı veriliyor. Bu kısa tariflerin ardından isterseniz enlem ve boylam kardeşlerin tanımlarını biraz daha acalım.
Aslında Dunya uzerindeki noktaların veya adreslerin tespitinde paralel ve meridyenler kullanılır. Ancak bu cizgiler, 1 ’er derecelik acıyla gecmeleri sebebiyle net bir sonuc vermez. Bu sebeple bu 1 ’er derecelik yaylar 1 ’er dakika ve 1 ’er saniyeye bolunur ve herhangi bir noktanın Ekvator veya Başlangıc Meridyeni (İngiltere ’deki Greenwich Rasathanesi) uzaklığı derece, dakika ve saniye cinsinden tespit edilir. Yani nokta atışı sonuc elde edilmiş olur.
Haritalardaki enlem ve boylam dereceleri vasıtasıyla herhangi bir yerin, sahanın, alanın veya noktanın yeri veya kapladığı alan tespit edilebilir. Enlem ve boylam koordinat sistemlerinde kullanılarak havacılıkta ucakların veya helikopterlerin yaklaşmaması gereken cisimler, alanlar ve binalar hakkında bilgiler verir. Denizcilik sektorunun de onemli bir sacayağı olan enlem ve boylam değerleri sayesinde gemilere sığ ve kayalık alanlar, dar boğazlar, tehlikeli gemiler ve alanlar saptanabilir.
[h=3]Enlem Nedir? [/h]İngilizce adı ‘latitude ’ olan enlem, yeryuzundeki herhangi bir noktanın Ekvator ’a olan uzaklığının acı cinsinden değeridir. Bahse konu noktanın Ekvator ’a uzaklığını derece, dakika ve saniye cinsinden belirten enlem; alcak, orta ve yuksek enlemler olarak 3 ’e ayrılır. Ekvator ’a yakın enlemlere alcak, Kutuplar ’a yakın enlemlere de yuksek enlemler denirken, bu enlemler arasında kalan enlemlere de orta enlemler denir. Aynı enleme sahip noktaların oluşturduğu hayali cemberlere de paralel adı verilir. Başlangıc Paraleli, Ekvator olarak kabul edilir.
Enlem ile paralelin aynı tarif icinde kullanılması iki terimin aynı cizgiler olduğu gibi anlaşılmasın. Enlem, paralellerin acı cinsinden değerine denir. Bu acı ise, Dunya ’daki herhangi bir noktanın Ekvator ’a olan uzaklığının acısı anlamına gelir. “1 derece = 60 dakika”, “1 dakika = 60 saniye” formulu ile ozetleyebiliriz. Bir noktanın tam olarak tespitinin ardından orneğin (15 derece 11 ’ 22”) şeklinde ifade edilir.
Basit bir ornek vermek gerekirse mesela Ankara ilini ele alalım. Kuzey enleminde bulunan Ankara ’nın yeri; Ekvator ’dan 39 derece 56 dakika 25 saniye kuzeyde bulunur. Daha net anlaşılması icin boylam değeriyle Ankara ’nın yerini şoyle ifade edebiliriz: Ankara; Greenwich yani Başlangıc Meridyeni ’nden 32 derece 49 dakika 54 saniye doğuda bulunur.
[h=3]Enlemin Ozellikleri ve Etkileri Nelerdir? [/h]Enlem etkisi, Ekvator ’dan Kutuplar ’a doğru gidildikce farklılaşan olaylar şeklinde ifade edilir. Enlemlerin en onemli etkilerinden biri Dunya ’nın donuş hızını etkilemeleridir. Toprağın yapısı ve bitki ortusune de etkileri olan enlemlere gore tarımda verimlilik de farklılık gosterir. Guneş ’in yuksekliği, Guneş ışınlarının yeryuzune ulaştığı acılar hakkında bilgiler veren enlemin gece ve gunduz surelerindeki değişimler ile iklimlere de etkisi vardır. Akarsu rejimlerini ve deniz sularının tuzluluk ozelliklerini de etkileyen enlemler, yerleşme bicimi, haritalardaki bozulma oranlarını ve nesnelerin golge uzunluklarını da etkiler. İnsanların yaşam tarzları ve yerleşim yerlerine de etkisi olan enlem, hayvan ceşitliliğini de etkiler. Tarımda yukselti sınırı, daimi kar sınırı ve orman ust sınırı şeklinde etkileri de vardır.
Aynı enlem uzerinde bulunan merkezler de benzer ozellikler gosterir. Bu merkezler Ekvator ve Kutuplar ’a eşit uzaklıktadır ve gece ve gunduz sureleri birbirine eşittir. Guneş ışınlarını aynı acıyla alırlar. Ayrıca aynı iklim kuşağında bulunurlar; ancak ozel konumlarından dolayı aynı iklim ozellikleri gorulmeyebilir.
[h=3]Boylam Nedir? [/h]Dunya ’daki herhangi bir noktanın Greenwich ’e yani Başlangıc Merdiyeni ’ne olan uzaklığının merkezdeki acısal değerine de boylam denir. Diğer bir tanımla boylam; herhangi bir noktanın Başlangıc Meridyeni arasında kalan paralel yayının derece, dakika ve saniye cinsinden değeri anlamına gelir. İngilizce karşılığı ‘longitude ’ kelimesi ile ifade edilir. Dunya ’yı boylamasına dilimlere ayıran hayali cizgiler olması sebebiyle ‘boylam ’ ifadesi kullanılır.
Yerkureyi 360 eşit parcaya bolen boylam cizgileri, Greenwich Gozlemevi ’nden gectiğinde sıfır derece olarak kabul edilir. 1875 yılında Amerika ’da duzenlenen Uluslararası Meridyen Konferansı ’nda kabul edilmiştir. Greenwich ’in başlangıc meridyeni olarak kabul edilmesinin basit bir sebebi var. O donemde gemilerin Greenwich ’i başlangıc meridyeni ve sıfır derece olarak kullanmaları sebebiyle bahse konu konferansta boyle bir karar alınmış. Sıfır derece boylamının batısındaki cizgilere Batı Boylamı; doğusundaki cizgilere Doğu Boylamı adı verilir.
Boylam ile meridyenler karıştırılabilir. Kısa bir tanımla bu ayrımı da yapalım. Meridyen; yerkuredeki aynı boylama sahip noktaların birleşmesi ile oluşan yarım daire şeklindeki hayali yaylardır. Elma veya portakal dilimi gibi Dunya ’yı dilimlere ayıran meridyenler, kutuplar arasında uzanır, ucları kutuplarda birleşir. Ekvator ’a dik acı yapar. Yerkureyi 360 eşit parcaya bolen yaylardır.
[h=3]Boylamın Ozellikleri ve Etkileri Nelerdir? [/h]Boylamın sadece zaman kavramına ve yerel saatlerin oluşumuna etkileri vardır. Kısaca, bir yerin yerel saatini belirler. Boylamlar uzerindeki farklı yerlerdeki noktalar, yerel saatler arasındaki farklılıklara yol acar. Aynı boylam uzerindeki yerleşim yerlerinin veya noktaların yerel saatleri de aynıdır. Aynı paralel uzerinde bulunan boylamlar arası mesafeler değişmez. Bir alanın veya şehrin bulunduğu boylam yerel saatleri ve saat dilimlerini etkiler. Aynı enlemi kesen boylamlar sayesinde kestiği noktada Guneş ’in doğuş ve batış saatleri hakkında veriler sağlanabilir. Guneş ’in konumuna gore gunun saati boylamlardaki farklılıklar dikkate alınarak tespit edilir.
[h=4]Boylam ve Yerel Saatler [/h]Yerel saatler, Guneş ’in konumuna gore belirlenir. Yerel saatlerin hesaplanması icin o noktanın boylam ve meridyenler uzerindeki konumu belirlenir. Meridyen farkı, yerel saatlerin tespit edilmesi icin onemli bir parametredir. Oncelikle meridyenlerin başlangıc boylamına karşı yonu tespit edilir. İki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır. Bunun sebebi, Guneş ’in 1 derecelik donuşunu 4 dakikada tamamlamasıdır. Yani Guneş 1 saatte 15 derecelik yol alır. Meridyen farkı 4 ile carpıldığında iki meridyen arasındaki fark hesaplanır. Doğuda kalan yerleşim yerlerinin yerel saati Guneş ’in doğuşu dikkate alınarak her zaman ileride olur.
[h=4]Enlem ve Boylamlardan Doğan Koordinatlar [/h]Gunumuzde coğrafi koordinatlar oldukca onemli. Herkes, elindeki mobil cihazlarla nokta atışı koordinat vererek yerini ve konumunu bildirebiliyor. Bulunduğumuz noktanın enlem ve boylam değerleri coğrafi koordinatımızdır. Yani enlem ve boylamları kullanarak koordinatlarımızı belirleriz. Mobil harita ve navigasyon uygulamalarında sık kullanılan koordinatlar aynı zamanda enlem ve boylamların onemini ortaya koyuyor.
Sadece enlem değeri veya sadece boylam değeri kullanılarak sonuc almak neredeyse imkÂnsız. Enlem ve boylam, birbirini tamamlayan hayali cizgiler olarak insanlara rehberlik etmeye Dunya var oldukca devam edecek.