Doğal guzellikleri bozulmamış yerler, arkeolojik kalıntılar veya kendine ozgu mimari anlayışıyla one cıkan kasabalar, herkesin gezmekten zevk aldığı ve bozulmadan bugune gelmesine hayret ettiği yerlerdir. Bu yerler icin sit alanı tabiri kullanılır. Zaten o yerler de bugune gelebilmelerini bu kavrama borcludurlar.
Sit alanı Fransızca konum, yer, mevki demek olan “site” sozcuğunden gelir. Genel olarak tarihi ve doğal guzelliklere sahip, ender bulunan alanlar sit alanı kabul edilir. Sit alanları ilan edilirken doğal değerlerin korunması ve sonraki kuşaklara bozulmadan aktarılması hedeflenir. Orneğin tarih oncesinden bugune gelen, yapıldıkları devrin mimari, sosyal ve ekonomik ozelliklerini yansıtan, gecmişteki uygarlıklar hakkında bilgilere ulaşabildiğimiz yerlere sit alanı denilir. Gecmişte onemli tarihi olayların meydana geldiği yerler veya tespit edilmiş tabiat ozellikleri ile one cıkan yerler de korunması gereken alanlar statusunde yer alır.
Bu alanlar koruma altında tutulur ve buralarda yapılaşmaya izin verilmez veya yapılaşma belli şartlara bağlıdır. Sit alanları arkeolojik, tarihi, kentsel ve doğal sit alanları olmak uzere dorde ayrılır. Ayrıca sit alanlarının mevcut ozelliklerine gore bağlı bulundukları grupların cakışması da mumkundur. Yani bir yer hem arkeolojik hem doğal sit alanı olabilir.
Sit alanlarının koruma kullanma şartlarının belirlenmesi ve denetimi onceleri Kultur ve Turizm Bakanlığı tarafından yapılmaktayken 2011 ’den itibaren yetkiler Cevre ve Şehircilik Bakanlığı ’na devredilmiştir. Yine aynı donemde bu bakanlık bunyesinde Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Mudurluğu kurulmuştur. Sit alanlarına bu mudurluk tarafından karar verilirken bu alanlarla ilgili uygulamalar icin de yine aynı yerden izin alınması lazımdır. Konuyla ilgili surec ve değerlendirmeler Cevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Mudurluğu ’nun ilgili internet sitesinde detaylı anlatılmıştır. (http://csb.gov.tr/gm/tabiat/index.php?Sayfa=sss)
[h=3]Arkeolojik Sit Alanı [/h]Arkeolojik sit alanları, tarih oncesi veya tarihsel doneme ait uygarlıklar hakkında bilgiler veren alanlardır. Bu yerlerde gecmişteki insanların yaşam bicimleri, sosyoekonomik durumları ve kullandıkları mimari yapılar hakkında ipuclarına rastlamak mumkundur. Bahsi gecen arkeolojik sit alanları, yer altında, yer ustunde ve su altında bulunabilir. Orneğin Efes Antik Kenti Turkiye ’nin en buyuk arkeolojik sit alanıdır.


Arkeolojik sit alanları ozelliklerine ve taşıdıkları oneme gore 1., 2. ve 3. derece arkeolojik sit alanı ve kentsel arkeolojik sit alanı olmak uzere dorde ayrılır. Bu alanları koruma ve kullanma koşulları da derecelere gore değişir. Ama bu yerlerin hepsi icin ortak bazı kurallar vardır. Orneğin buralarda yeni tarımsal alanlar, kirec, taş, tuğla, mermer ocağı acılamaz; buralardan taş, toprak vs. alınamaz veya bu alanlara toprak, cop, sanayi atığı gibi malzemeler dokulemez. Sit alanlarındaki oren yerlerinde gezi yolu, bilet gişesi, bekci kulubesi gibi duzenlemeler koruma kurulundan izin alınarak yapılır.
1. Derece Arkeolojik Sit Alanı Nedir?
1. derece arkeolojik sit alanlarında hicbir şekilde yapılaşmaya izin verilmez. Buralar korumaya yonelik bilimsel calışmalar dışında aynen korunacak sit alanlarıdır. 1. derece arkeolojik sit alanlarında zorunlu altyapı uygulamaları icin kazı yapılması gerekiyorsa, muze mudurluğunun veya kazı başkanının goruşuyle konu koruma kurulunda değerlendirilir.
2. Derece Arkeolojik Sit Alanı Nedir?
Bu alanlar korunması gereken, ancak koruma ve kullanma koşulları koruma kurulları tarafından belirlenecek, korumaya yonelik bilimsel calışmalar dışında aynen korunacak sit alanlarıdır. Yani ancak bazı kurallar dÂhilinde kullanılabilirler.
3. Derece Arkeolojik Sit Alanı Nedir?
Buralar kullanma kararları doğrultusunda yeni duzenlemelere izin verilebilecek arkeolojik alanlardır. Yani koruma altında fakat yeni duzenlemeler ile birlikte kullanıma acık alanlara 3. derece sit alanı denir. Bu yerlerde inşaat izni verilmeden evvel, ilgili muze mudurluğu uzmanları tarafından sondaj kazısı gercekleştirilmeli, sondaj sonucları koruma kuruluna iletilip kurul kararı alındıktan sonra uygulamaya gecilmelidir. Ayrıca yeni yapı yoğunluğunun, mevcut imar planı ile belirlenmiş yoğunluğu aşmamasına dikkat edilmelidir.
Kentsel Arkeolojik Sitler

Kentsel arkeolojik sitler, korunması gerekli taşınmaz kultur varlıklarını iceren ve korunması gerekli kentsel dokuların birlikte bulunduğunu yerlerdir. Orneğin Sultanahmet semti kentsel arkeolojik sit alanıdır. Buralarda arkeolojik değerlerin sağlıklı ve kapsamlı envanter calışması yapılmalıdır. Bu calışma sonucunda hazırlanacak planlar onanmadan, parsel olceğinde uygulamaya gecilemez.
Kentsel arkeolojik sitlerde mevcut yıkıntı temeller uzerine, o temellerin ait olduğu eski yapı, korunması gerekli kultur varlığı niteliği taşıyorsa, ilgili Kultur Varlıklarını Koruma Bolge Kurulunca uygun gorulmesi şartıyla yeniden ayağa kaldırılabilir.
Ayrıca bu yerler birden cok sit ozelliği aynı anda bulunduğu icin karmaşık sit olarak adlandırılabilir. Orneğin bir alanda kentsel doku orneği ya da mimari yapılar bulunurken, yer altında varlığı bilinen cok ozel kalıntılar olabilir.
[h=3]Doğal Sit Alanı Nedir? [/h]Doğal sit alanları, kendiliğinden veya insan mudahalesi ile yapılan duzenlemeler sonucu oluşmuş sit alanlarıdır. Jeolojik devirlere ait olup, ender bulunmaları nedeniyle olağanustu ozelliklere sahip, yer ustunde, yeraltında veya su altında bulunan korunması gerekli alanlardır. Doğal sitler, bilimsel araştırma, jeolojik yapı, cevresel gozlemler, ekolojik gozlemler ve topografik yapı hususlarında ozellikleri dikkate alınarak tespit edilir. Bu alanların korunması icin bilgi verici ve uyarıcı levhalar konulur.
Orneğin doğal guzellikleriyle unlu, bembeyaz travertenlerin yer aldığı Pamukkale veya Manyas Kuş Cenneti, sahip oldukları ozelliklerinden oturu, korunması gereken doğal sit alanlarıdır. Doğal sit alanları da kendi icinde 1.,2. ve 3. derece olmak uzere uce ayrılır.
1. Derece Doğal Sit Alanları
Bilimsel muhafaza acısından evrensel değeri olan, ilginc ozellik ve guzelliklere sahip olması ve ender bulunması nedeniyle kamu yararı acısından mutlaka korunması gereken yerlerdir. Bu alanlar, korumaya yonelik bilimsel calışmalar dışında aynen korunmalıdır. 1. derece doğal sitlerde bitki ortusunu, topografyayı, silueti bozabilecek ve tahribat yaratabilecek hicbir eyleme izin verilmez. Ama zorunlu durumlarda altyapı calışmalarına, otoparka, teleferik gibi yapılara izin verilebilir.
2. Derece Doğal Sit Alanları
Doğal yapısının korunması ve geliştirilmesi gozetilirken, kamu yararı icin belirli şartlarla kullanıma acılabilecek alanlardır. Buralarda turizm yatırım ve turizm işletme belgeli turistik tesisler ile hizmete yonelik yapılar dışında herhangi bir yapılaşmaya izin verilmez.
3. Derece Doğal Sit Alanları
Doğal yapısının korunması ve geliştirilmesi ile birlikte, bulunduğu bolgenin potansiyeli ve kullanım ozellikleri goz onunde bulundurularak konut kullanımına acılabilecek alanlardır. Yani bu alanları konut kullanımına acma olanağı vardır. Ancak bu durum cevre duzeni, nazım plan ve koruma amaclı imar planı gibi şartlara bağlıdır.
[h=3]Kentsel Sit Alanı Nedir? [/h]Kentsel sit alanları mimari, tarihsel ve estetik acıdan onemli olan alanlardır. Tarih oncesinden bugune kadar gelen ceşitli medeniyetlerin urunu olan bu yerler, yaşadıkları devirlerin sosyoekonomik ve mimari ozelliklerini yansıtırlar. Buralar icinde belli oranda tescilli yapı barındırır. Orneğin Safranbolu birbirinden guzel sokakları ve kendine has dokusu itibariyle korunması gereken kentsel sit alanlarındandır.
[h=3]Tarihi Sit Alanı Nedir? [/h]Tarihi sit alanları milli ve askeri tarih acısından onemli yerleşim alanlarıdır. Buralar toplumların hafızalarında yer etmiş korunması gereken dokuları icinde barındırır. Orneğin Canakkale Savaşı ’nda kilit oneme sahip Gelibolu Yarımadası tarihi sit alanıdır. Elbette tarihi sit alanlarını da bozacak eylemlerde bulunmak yasaktır. Bu alanlar icinde yer alan anıt ve şehitliklerin duzenleme ve gerekli onarımları icin projeleriyle birlikte koruma kurulundan izin alınması gerekir.
[h=4]Turkiye'de bulunan sit alanları sayıları[/h]2015 sonu verilerine gore Turkiye ’de 13 bin 947 arkeolojik, 267 kentsel, 159 tarihi, 32 kentsel arkeolojik, 77 karma sit alanı vardır. Ayrıca doğal sit alanı ile cakışan 358 yerle birlikte toplam 14 bin 840 sit alanı mevcuttur.
[h=4]Sit Alanlarıyla İlgili Son Duzenlemeler ve Eleştiriler Nelerdir? [/h]Cevre ve Şehircilik Bakanlığı ’nın 2014 ’te başlattığı Doğal Sit Alanlarının Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Projesi ile Turkiye genelinde 2,5 milyon hektar sit alanı gozden gecirildi. Aralık 2016 ’da acıklanan sonuclara gore calışma ile turizm sektorunun dar bir alanda boğulmaması hedefleniyordu.
Bakanlık kimi alanların doğal sit olma ozelliğini kaybettiğini, bazı yerlerin ise yanlışlıkla sit ilan edildiğini bu yuzden yeni bir duzenleme yapılması gerektiğini savundu.
Sonuc olarak yeni calışma ile jeolojik donemlere ait, ender bulunan ve olağanustu ozelliklere sahip yerlerin 1., 2. ve 3. derece sit olarak anılmamasına karar verildi. Bunun yerine sit alanları artık kesin korunacak alan, nitelikli doğal koruma alanı ile surdurulebilir koruma ve kontrollu kullanım alanı olarak gruplandırılacak. Bu calışma sit kavramının altını oyduğu ve doğal guzellikleri tahrip ederek yapılaşmanın onunu acacağı endişesiyle eleştiriliyor.