Sovyetler Birliği liderlerinden Josef Stalin'in 1938'de verdiği emirle infaz edilen 138 Kırgız aydının mezarları, adını dunyaca unlu yazar Cengiz Aytmatov'un koyduğu Ata-Beyit'te (Babaların Mezarlığı) bulunuyor.
Başkent Bişkek'e 25 kilometre mesafede Tanrı Dağı eteklerindeki Taş Dobo koyu yakınlarında yer alan Ata-Beyit Ulusal Tarih ve Anıt Kompleksi, ulkenin ilk Cumhurbaşkanı Askar Akayev'in girişimiyle, Stalin'in emriyle kurşuna dizilen aydınların anısına 2000'de inşa edildi.
Kompleksteki kucuk muzede, kurşuna dizilenlerin gomulduğu toplu mezardan cıkan madeni para, ayakkabılar, belgeler, gazete kupurleri, fotoğraflar, kimlikler ve olenlere ait ozgecmişler sergileniyor. Kırgızların 1916'da Rus Carlığına karşı isyanını simgeleyen "Urkun" adı verilen ve 5 yıl once dikilen anıt da komplekste yer alıyor.
Almanya'da tedavi gorduğu hastanede 2008'de vefat eden dunyaca unlu roman yazarı, diplomat ve devlet adamı Cengiz Aytmatov ve halk ayaklanmasının yaşandığı 7 Nisan 2010'da yaşamını yitirenlerin kabirleri de Ata-Beyit'te bulunuyor.
İlk Kırgız aydınlarının neredeyse tamamının gomulu olduğu Ata-Beyit, yerli ve yabancı turistlerin yanı sıra ulkeye gelen yabancı devlet adamlarının ilk ziyaret ettiği mekanların başında geliyor.
Stalin'in olumunun ardından hakları iade edildi
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) kuruluşunun ardından 1924'te iktidara gelen Stalin, uyguladığı totaliter rejim nedeniyle her milletten milyonlarca insanı surgune mahkum etti.
Kırgız Latin alfabesinin mimarı Kasım Tınıstanov, ilk Kırgızca alfabeyi hazırlayan İşenali Arabayev, Kırgız devletinin temel taşını koyan devlet adamlarından Yusup Abdrahmanov, Bayalı İsakeyev, İmanalı Aydarbekov ve bircok vatansever, donemin rejiminden nasibini aldı.
Cengiz Aytmatov'un babası, donemin Sanayi ve Ticaret Bakanı Toleykul Aytmatov'un 1938 yılında gizlice kurşuna dizilerek Bişkek şehrinin yakınlarındaki Con-Taş koyunde toplu mezara gomulduğu de 53 yıl sonra anlaşıldı.
Gomulme hadisesine tesadufen tanıklık eden bekci Abıkan Kıdıralıyev'in kızı Bubuyra Kıdıraliyeva'nın, babasının vasiyetini 18 yıl aradan sonra istihbarat calışanı Bolot Abdrahmanov'la paylaşmasıyla infaz edilen kişilerin ceset kalıntılarına ulaşıldı.
Abdrahmanov'un yonetiminde, Con-Taş koyunde bir tuğla fırınında yapılan kazı sonucu ulaşılan ceset kalıntıları, kimlik tespiti icin adli tıp morguna goturuldu.
Yapılan arşiv araştırmaları ve DNA testleri sonucunda biri kadın 138 kişinin cesedinin donemin aydınları ve kayıp kişilere ait olduğu bulgusuna varıldı.
Komisyonun ulaştığı cesetlerden ucunun uzerinde infaz belgesinin cıktığı, birisinin yazar Aytmatov'un babasına ait olduğu anlaşıldı.
Ceset kalıntılarına ulaşılan kişilerin elleri arkadan bağlanarak arkadan kafatasına iki kurşun sıkılarak oldurulduğu tespit edildi.
Cenazeler icin, 31 Ağustos 1991'de Kırgızistan'ın bağımsızlığının ilan edildiği gunun arifesinde 30 Ağustos 1991 yılında resmi cenaze toreni duzenlendi.
Binlerce kişi ve siyasi erkanın katılımıyla soz konusu aydınların defnedildiği mekana, yazar Aytmatov'un teklifi uzerine Ata-Beyit (Babaların Mezarı) Ulusal Tarih ve Anıt Kompleksi adı verildi.
40'ı devlet adamı, geriye kalanları dil bilimci, eğitim, ekonomi ve sağlık alanında onemli projeleri hayata geciren isimlerin oluşturduğu infaz edilen Kırgız aydınların hepsine Stalin'in olumunun ardından hakları iade edildi.
Stalin'in iktidarı doneminde Kırgızistan topraklarında 20 binden fazla kişinin surgun veya yargısız infaza maruz kaldığı duşunuluyor.
-"Ata-Beyit Ulusal Tarih ve Anıt Kompleksi manevi merkeze donuştu"
Ata-Beyit Ulusal Tarih ve Anıt Kompleksi Muduru Gulnara Tursunbekova, AA muhabirine komplekse ilişkin bilgi verdi.
Tursunbekova, kompleksin Stalin doneminde oldurulen 138 aydının yanı sıra dunyaca unlu yazar Cengiz Aytmatov ve "7 Nisan Şehitleri"nin kabirlerinin bulunmasıyla onem taşıdığını anlattı.
Kırgızların 1916'da Rus Carlığına karşı isyanını simgeleyen "Urkun" adı verilen anıtın de yer aldığını anımsatan Tursunbekova, "Oğrenciler, yerli ve yabancı turistler ve resmi heyetlerin uğrak yerine donuşmesi sayesinde Ata-Beyit Ulusal Tarih ve Anıt Kompleksi manevi merkeze donuştu." diye konuştu.
Tursunbekova, gorevli rehberlerin, Kırgız devletinin kurulmasında onculuk eden Ata-Beyit'teki 138 aydının emeklerini gelecek kuşaklara aktarma gayreti icinde olduklarını sozlerine ekledi.
Kaynak: Anadolu Ajansı / Nazir Aliyev Tayfur