Vatan savunmasından Cumhuriyet'in kuruluşuna, reformlardan demokratik hayatın yerleşmesine kadar Turk tarihine damga vuran 2'nci Cumhurbaşkanı İsmet İnonu'nun vefatının uzerinden 47 yıl gecti.
AA muhabirinin derlediği bilgilere gore, Gazi Mustafa Kemal Ataturk'un yakın silah arkadaşı, İnonu Savaşlarının komutanı Mustafa İsmet, 24 Eylul 1884'te İzmir'de doğdu.

Malatya'ya yerleşmiş Kurumoğulları ailesinden Hacı Reşit Bey ile Bulgaristan'ın Deliorman Turklerinden Cevriye Hanım'ın oğlu olan Mustafa İsmet, ilk oğrenimini Foca ve Sivas'ta mahalle mektebinde tamamladıktan sonra Sivas Askeri Ruştiyesini birincilikle bitirdi.
Topcu Harbiyesinden 1903'te teğmen rutbesiyle yine birincilikle mezun olan Mustafa İsmet, Pangaltı'daki Harp Akademisinde oğrenime başladı.
1906'da akademiyi de birincilikle bitirip "Altın Maarif" madalyasıyla odullendirilen Mustafa İsmet, kurmay yuzbaşı rutbesiyle ilk gorev yeri olan Edirne'ye atandı.
Bu gorevi sırasında İttihat ve Terakki Cemiyetine giren Mustafa İsmet, 1908'de kolağası oldu ve 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909) olarak bilinen ayaklanmayı Selanik'ten gelerek bastıran Hareket Ordusu'nda kurmay yuzbaşı olarak gorev aldı.
İttihat ve Terakki faaliyetleri sırasında yolu Selanik'e duşen Mustafa İsmet, burada Mustafa Kemal'le tanışma fırsatı buldu.
Bu karşılaşma, uzun yıllar surecek "dava ve silah arkadaşlığı"nın da temellerini attı.
Ataturk'un en guvendiği isimlerdendi
1910-1913 yıllarında Yemen İsyanı'nın bastırılması harekatına katılan Mustafa İsmet, hudut problemleri ve asilerle yapılan anlaşmalarda başarılı hizmetleri ve mesleki ozellikleriyle dikkati cekti.
Mustafa İsmet, I. Dunya Savaşı sırasında Kafkas Cephesi'nde Kolordu Komutanı olarak Ataturk'le calışırken, dostlukları ve devletin geleceği hakkında ortak fikirleri gelişti.
Ardından Suriye Cephesi'nde savaşan Mustafa İsmet, yeni Cumhuriyet'in kurulma aşamasında Ataturk'un en guvendiği isimlerden oldu.
Mustafa İsmet, 23 Nisan 1920'de acılan Turkiye Buyuk Millet Meclisi'ne Edirne milletvekili olarak girdikten sonra, 3 Mayıs'ta İcra Vekilleri Heyeti'nde Genelkurmay Başkanı oldu.
Albay Mustafa İsmet, bu gorevler uhdesinde kalmak uzere Garp (Batı) Cephesi Komutanlığı gorevine getirildi. Kuruluş aşamasındaki duzenli ordu ile Cerkez Ethem ayaklanmasının ve ic isyanların bastırılmasında etkin rol oynadı.
"Milletin makus talihini yendiniz..."
Albay İsmet, hızla ilerleyen Yunan ordusunun İnonu'de onunu keserek, Birinci İnonu Zaferi'ni kazandı ve Meclis tarafından tuğgeneral rutbesine yukseltildi.
Yunanlılar, yeni kuvvetlerinin de desteğiyle tekrar Garp Cephesi'ne yuklendi. İkinci İnonu Savaşı 23 Mart'tan 1 Nisan'a kadar suren cetin bir carpışmaya sahne oldu.
TBMM Başkanı Mustafa Kemal, duşmanı bozguna uğratan Mustafa İsmet'e bir telgraf gondererek, "Siz orada yalnız duşmanı değil, milletin makus talihini de yendiniz." sozleriyle tebrik etti.
Sakarya Meydan Savaşı ile Buyuk Taarruz arasındaki devre, İsmet Paşa icin en yoğun calışma donemi oldu. İsmet Paşa, Sakarya Meydan Savaşı ve Buyuk Taarruz'dan sonra kazanılan zafer uzerine, Mudanya Ateşkes toplantısında TBMM'yi temsil etti.
1922'de Hariciye Vekili (Dışişleri Bakanı) olan Mustafa İsmet, genclik yıllarından beri edindiği diplomatik muzakere tecrubesi nedeniyle Lozan Barış Konferansı'na Dışişleri Bakanı ve Turk heyeti başkanı olarak gonderildi.
Goruşmeler sırasında Turkiye'nin cıkarlarını titizlikle savunan İsmet Paşa, konferansta, "Efendiler, cok ızdırap cektik, cok kan akıttık, butun medeni milletler gibi hurriyet ve bağımsızlık istiyoruz." dedi.
İnonu, 24 Temmuz 1923'te Turkiye Cumhuriyeti'nin bağımsızlığının ve egemenliğinin tanınmasını sağlayan, "Turkiye'nin tapu senedi" olarak gosterilen Lozan Antlaşması'nı imzaladı.
Ataturk "İnonu" soyadını verdi
Cumhuriyetin ilanından sonra 1923-1924 yıllarında ilk hukumette Başbakan olarak gorev alan, Halk Fırkası Genel Başkan Vekilliğini ustlenen Mustafa İsmet, 1934'te Soyadı Kanunu cıktığında Ataturk'un verdiği "İnonu" soyadını aldı.
Başbakanlık gorevini 1925-1937 yıllarında surduren İnonu, Ataturk'un vefatından sonra 11 Kasım 1938'de Turkiye Buyuk Millet Meclisi tarafından Turkiye'nin İkinci Cumhurbaşkanı secildi.
Bu gorevinin yanı sıra CHP Genel Başkanlığına da getirilen İnonu, CHP'nin 26 Aralık 1938'de toplanan I. Olağanustu Kurultayı'nda partinin değişmez genel başkanı secilerek "Milli Şef" unvanı aldı.
İnonu, Avrupa'yı ucurumun kenarına surukleyen İkinci Dunya Savaşı sırasında Turkiye'yi savaşın dışında tutarak olası yıkımların onune gecti.
Muhalefet liderliği yaptı
Genc Cumhuriyetin "İkinci Adamı" İnonu, cok partili demokratik hayata gecilmesinde onemli bir rol oynayarak, 14 Mayıs 1950'de iktidarı secimle devretti.
Demokrat Parti'nin coğunlukla iktidara gelmesi uzerine İnonu Cumhurbaşkanlığından cekilerek muhalefet liderliği gorevine başladı.
27 Mayıs 1960 askeri mudahalesinden sonra Kurucu Meclis uyeliğine secilen ve 10 Kasım 1961'de Başbakanlığa atanan İnonu, 1965'te bu gorevden ayrıldıktan sonra milletvekili olarak siyasi yaşamını surdurdu.
İnonu, 1972'de toplanan CHP Kongresi'nde kendi desteklediği grubun, Bulent Ecevit'in listesi karşısında yenilgiye uğraması uzerine genel başkanlıktan istifa ederek senator kimliğiyle TBMM'de gorev yapmaya devam etti.
Cumhuriyet tarihi boyunca 1923-1924, 1925-1937 ve 1961-1965 yıllarında Başbakan olan İnonu, 25 Aralık 1973'te bir hafta suren rahatsızlığının ardından hayata gozlerini yumdu. İsmet İnonu'nun naaşı, hukumet kararıyla Anıtkabir'e defnedildi.
İsmet İnonu'nun, 1916'da evlendiği Mevhibe Hanım'dan birisi Kurtuluş Savaşı sırasında olen İzzet ile Omer, Erdal, Ozden isimli dort cocuğu oldu.
Kaynak: Anadolu Ajansı / Mehmet Tosun