Annelerin Daha Fazla Guneş Işığına İhtiyacı Var!


Hazırlayan: Prof. Dr. Şukru Hatun
Cocuk Sağlığı ve Hastalıkları Profesoru, Pediatrik Endokrinoloji Uzmanı,
Kocaeli Universitesi Tıp Fakultesi Cocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı
D vitamini hem vucuttaki kalsiyum ve fosfor metabolizması hem de kemiklerin gelişiminde onemli rol oynayan bir hormon on maddesidir. Vucuttaki D vitaminin temel kaynağı guneş ışınlarının etkisiyle bağlı deride yapılan D vitamini sentezidir ve bu nedenle cocuk ve erişkinlerdeki D vitamini duzeyleri mevsimlere bağlı buyuk değişkenlik gostermektedir. D vitamininin temel gorevi cocuklarda buyuyen kemik dokusu (erişkinlerde ise yeniden kemik yapımı icin) icin gerekli kalsiyum ve fosfor duzeyini sağlamaktır. Vitamin D bağırsaklarda kalsiyum ve fosforun emilimini arttırarak bu gorevini yapmaktadır.
Erişkinlerde D vitamini yetersizliği sorunu
D vitamini daha cok cocuklarda sık gorulen raşitizm sorunu ile gundeme gelmekle birlikte son yıllarda erişkinlerde D vitamini yetersizliği ve bunun kemik sağlığı uzerine etkileriyle ilgili tartışmalar artmıştır. Amerika Birleşik Devletlerinde genel dahiliye yataklarında yatan 290 hastanın %57’sinde D vitamini yetersizliği saptanmış ve hastaların %22’sindeki yetersizliğin şiddetli duzeyde olduğu belirlenmiştir. Benzer şekilde Hollanda’da coğu kadın 142 erişkinin %79’unda D vitamini duzeyleri duşuk bulunmuştur. Değişik ulkelerdeki bu sonuclar yetersiz D vitamini alımı, ic ortamlarda gecen yaşam suresinin fazlalığı ve guneş ışınlarından yararlanmama, hava kirliliğinin ultraviyole ışınlarının insanlara ulaşmasını engellemesi ve dini inanclara bağlı ortunme gibi ceşitli faktorlerin etkisiyle erişkinlerdeki D vitamini yetersizliğinin yaygın bir sorun olduğunu ortaya koymaktadır.
D vitamini duzeylerindeki duşukluk yalnızca basit bir biyokimyasal bozukluk olmayıp; beraberinde kemik yapım-yıkım hızında artma, osteoporosiz (kemik erimesi=kemik dokusunun azalması) ve hafif osteomalazi (kemik yumuşaması=kemik dokusuna kalsiyum ve fosforun yeterince cokmemesi) ve kalca veya diğer kemiklerdeki kırık ihtimalinde artma gibi fizyolojik, klinik ve patolojik bulgulara yol acmaktadır. Yaşam suresinin uzaması ile birlikte kemik erimesine bağlı kırıkların artması kemik erimesinin onlenmesi konusunda değişik secenekleri gundeme getirmektedir. Yakın zamanda yayınlanan bir calışmada gunde 500 mg kalsiyum ve 700 IU D vitamini desteğiyle 3 yıllık donemde, bulgu veren omurga kemikleri dışındaki kemik kırık oranında % 50 azalma olduğunun bildirilmesi, D vitamininin cocukların kemik sağlığı yanında erişkinlerin kemik sağlığındaki rolunu yeniden gundeme getirmiştir.
Annelerde D vitamini yetersizliği ve bebekler uzerine etkileri
Gelişmekte olan ulkelerde veya gelişmiş ulkelerdeki etnik topluluklarda annelerdeki D vitamini yetersizliğinin sık gorulen bir sorun olduğu bilinmektedir. Pakistan’da yeni doğum yapmış kadınların %48’inde şiddetli duzeyde D vitamini yetersizliği olduğu saptanmış ve annelerin D vitamini duzeyi ile 3 aydan kucuk bebeklerin D vitamini duzeyleri arasında anlamlı birliktelik olduğu gosterilmiştir. Benzer bulgular Kuzey Amerika ve Avrupa ulkelerinde de saptanmıştır.
D vitamini yetersizliği anneleri etkilemekle birlikte esas etkisini bebekler uzerinde gostermektedir. Bu etkilerin başlıcaları, buyume geriliği, kemik dokusu gelişiminde gerilik [kendini doğumsal raşitizm (konjenital rikets), kafa kemiklerinde yumuşama (kraniotabes), geniş bıngıldak (fontanel), kemik mineral yoğunluğunda azalma ve kemikleşme merkezlerinin gelişim hızlarında yavaşlama ile gosterir], dişlerde enamel hipoplazisi ve kalsiyum dengesi bozukluklarıdır.
Annelerin D vitamin duzeyleri sut verme doneminde anne sutu icindeki D vitamini miktarını doğrudan etkilemektedir. Bebeklerin serum D vitamin duzeyleri sekizinci haftadan sonra annenin D vitamin durumundan etkilenmekle birlikte esas olarak guneş ışığına maruz kalma miktarına gore değişmektedir. Bebeklerin D vitamini duzeylerinin korunması icin cıplakken (uzerinde yalnızca bez varken) haftada 30 dakika, giyinikken ise haftada 2 saat guneş gormeleri gerekmektedir. Guneş ışığından yeterli olcude yararlanamayan bebeklerin annelerinin de D vitamini duzeyleri duşuk olduğunda (anne sutu D vitamini duzeyi de buna bağlı duşecektir) raşitizm riski artmaktadır.
Guneş Işığından Yararlanma ve Ulkemizdeki Annelerde D vitamini Yetersizliği Sorunu
Ulkemizde uzun zamandan beri değişik olculerde annelerin D vitamini yetersizliği sorunu olduğu uzerinde durulmaktadır. Hasanoğlu ve arkadaşları 1981 Anakara Doğumevi ve Hacettepe Tıp Fakultesi’nde doğum yapan annelerin %20’sinde D vitamini yetersizliği saptanırken, Aydın ve arkadaşları tarafından 1988’de İstanbul’da yapılan bir araştırmada kış sonu ve yaz sonu incelenen toplam 100 doğum yapan kadın arasında kış sonu doğum yapan kadınların ortalama 25(OH) D vitamini duzeyini belirgin olcude duşuk bulmuşlardır.
Son yıllarda annelerde D vitamini durumunu inceleyen araştırmalar 15-20 yılda ulkemizdeki sosyoekonomik değişimlere rağmen annelerde D vitamini yetersizliğinin sıklığında ve şiddetinde bir azalma olmadığını gostermektedir. Son iki yıl icinde İstanbul, Ankara ve Kocaeli’nde yapılan bu calışmaların ozet sonucları Tablo 1’de sunulmuştur. Tablodan anlaşılacağı gibi ulkemizin kentsel bolgelerinde yaşayan annelerin buyuk coğunluğunda orta veya şiddetli duzeylerde D vitamini yetersizliği sorunu vardır. Her uc araştırmada da sosyoekonomik duzey ve ortulu giyinme tarzı ile annelerdeki D vitamini yetersizliği arasında onemli bir birliktelik olduğu bildirilmektedir. Kocaeli bolgesindeki annelerde D vitamin yetersizliğinin daha yuksek oranda ve daha şiddetli duzeyde olmasında araştırmanın kış sonu yapılması kadar bolgesel faktorlere (kentsel ve endustriyel hava kirliliği, sonbaharla birlikte guneşli gun sayısında belirgin azalma, muhafazakar yaşam tarzı gibi) bağlı gorunmektedir. Yakın zamanda Hindistan’da (Yeni Delhi) yapılan bir calışmada hava kirliliğin yuksek olduğu bolgede yaşayan cocukların 25 (OH) D vitamini duzeyinin duşuk hava kirliliği bolgesinde yaşayanlara gore %50 duşuk bulunması (sırasıyla 126 ve 28.2 nmol/l) hem Kocaeli hem de diğer kentlerdeki yuksek orandaki D vitamini yetersizliği ile hava kirliliği arasında ilişkiye onem verilmesi gerektiğini gostermektedir
Sonuclar ve oneriler: Annelerin daha cok guneş ışığına ihtiyacı var!
Annelerdeki D vitamini yetersizliği, hem anneleri hem de bebekleri etkileyen, dolayısıyla cocukluktan erişkinliğe kemik sağlığı uzerinde olumsuz etkileri olan bir halk sağlığı sorunu olarak onemini korumaktadır. Bu sorun guneş ışığından yararlanmayı engelleyen cevresel ve yaşam tarzı faktorlerine bağlı olarak bazı ulkelerde ciddi halk sağlığı sorunu olarak karşımıza cıkmaktadır. Son yıllardaki araştırmalar ulkemizde son 20 yılda annelerde D vitamini yetersizliği sorununun yaygınlığı ve şiddetinde bir azalma olmadığını gostermektedir.
Guneş ışığı en onemli D vitamini kaynağı olduğundan yeterli guneş ışığı alınabiliyorsa gebelik ve emzirme doneminde D vitamini eklenmesine gerek yoktur. Bununla birlikte yeterli guneş ışığını tanımlamak zordur ve ozellikle kışın bazı bolgelerde guneş ışınlarından yararlanma imkanı cok azalmaktadır. Bu nedenle besinlerin D vitamini ile guclendirilmediği ve yetersiz guneş ışığı alan bolgelerde yaşayan kadınlara gebeliğin son 3 ayında gunde 1000 IU D vitamini verilmesi veya son uc ayın başlangıcında bir kez 100.000 IU D vitamini verilmesi onerilmektedir. Bu oneri ozellikle ortulu giyim tarzına sahip anneler ve hava kirliliği olan kentlerde yaşayan kadınlar acısından daha onemlidir. Bunun yanında başta genel pratisyenler olmak uzere kadın doğum ve cocuk sağlığı uzmanlarının gebelere ve yeni doğan doneminden itibaren bebeklere yeterli D vitamini sağlanması konusuna daha fazla onem vermeleri gereklidir.
Tablo 1. Gunumuzde Ulkemizin değişik kentlerinde annelerde D vitamini durumu

İstanbulAnkara KocaeliSayı 48 50 78Zaman Yaz Ekim-Kasım Mart-Mayıs25 (OH)D3 duzeyi
< 40 nmol/L kadın oranı
(Orta derecede yetersizlik)% 67 % 85 % 9525 (OH)D3 duzeyi
[B][SIZE=-2]