Irak Kurt Bolgesel Yonetimi'nin (IKBY) Suleymaniye kentinde memur maaşlarının gecikmesi nedeniyle 2 Aralık'ta başlayan ve Halepce'ye de yayılan hukumet karşıtı barışcıl gosterilerin siyasi parti ve resmi binaların ateşe verildiği şiddet eylemlerine donuşmesi, halkın IKBY yonetiminden uzun suredir devam eden memnuniyetsizliğinin boyutlarını ortaya koyuyor. Ayrıca, IKBY tarafından protestolara karıştığı belirtilen teror orgutu PKK'nın bolgedeki varlığına uzun yıllar tepki gostermeyen yonetimin de PKK'nın sadece cevre ulkelere değil IKBY'ye de zarar verdiği kanısına varmaya başladığını gosteriyor.
Erbil merkezli Kurdistan Demokrat Partisi (KDP) ve Suleymaniye merkezli Kurdistan Yurtseverler Birliği'nin (KYB) uzun yıllardır ikili şehir devleti benzeri yonetimi altındaki bolgede aile, aşiret, parti ve cıkar grupları arasında paylaşılan yonetim; işsizlik, şeffaf olunmaması, yolsuzluk, nepotizm ve bolgedeki ikiliğin kurumsallaşamamasının sebepleri arasında gosteriliyor. Uzun suredir ekonomik kriz icindeki Erbil'in Bağdat ile enerji ve butce gelirleri konusunda yaşadığı anlaşmazlık nedeniyle maaş odemelerini geciktirmesi ve kesintilere gitmesi ise ozellikle Suleymaniye'de yerleşik protesto kulturunun bir kere daha harekete gecmesine yol actı. IKBY'nin enerji ihracına dayalı ve Bağdat'tan gelen butceye bağımlı ekonomisinin yanı sıra yaklaşık 6 milyonluk nufusunun 1 milyondan fazlasının memur oluşu ve halkın ozel sektorden ziyade hukumetten gelen maaşa bağımlı olması, maaş odemelerinde yaşanan gecikme ve kesintilerin doğrudan sokağa yansımasını da beraberinde getiriyor.

Reform beklentileri sonucsuz kaldı
IKBY'nin, devletin en buyuk işveren konumunda olduğu, ozel sektorun sınırlı bir payı bulunan, yıllık butcesinin dortte birinden fazlası maaşlar ve sosyal yardımlara ayrılan Irak'ın kotu yonetişiminden kendisini sıyıramadığı da goruluyor. 1991'den bu yana fiili ve 2005 sonrası resmileşen ozerk yonetim pratiğinin ekonomik surdurulebilirliğe erişememesi ve ikili yonetimin kurumsallaşamaması nedeniyle başarılı sonuc elde edilemeyen IKBY'de, protestoların diğer motivasyonu ise ekonomik ve siyasal yonetimde şeffaf olmayan tutumlar ve reform beklentilerinin sonucsuz kalarak halkı ikna edememesi. Nitekim KDP ile KYB arasında ikili şehir devleti gibi yonetilen bolgede toplumsal yapı ve eğitim seviyesi hızla donuşurken bolge yonetimi ve ekonomisinin babadan oğula devredilerek aynı elit cevrede tutulması, ozellikle yeni kuşakların dunyasında ciddi rahatsızlığa yol acıyor. Toplumun onemli bir kesimindeki yolsuzluk algısına rağmen, hukumet halkı ikna edici adımlar atamadığı gibi Mayıs ayında KDP'li Başbakan Mesrur Barzani'yi yolsuzlukla suclayan İslami Toplum Partisi (Komel) Milletvekili Soran Omer'in dokunulmazlığı kaldırılarak tutuklanmasının gundeme gelmesi gibi vakalar sokaktaki ofkeye, carpan etkisi yapıyor. Yine muhalif gazetecilere yonelik keyfi tutuklama ve zorla ortadan kaybedilme iddiaları ile muhalif yayın organlarının kapatılması gibi ornekler sokak nazarında Erbil'i giderek otoriter kılıyor. Bu anlamda protestocuların yalnızca KDP ile koalisyon ortakları KYB ve Goran Hareketi'nin değil muhalefet cephesinde yer alan partilerin binalarını da ateşe vermesi, bolgede uzun suredir donem donem yukselişe gecen hukumet karşıtı protesto kulturunun giderek sistem karşıtı bir başkaldırıya donuşmek uzere olduğunu da hatırlatıyor.
Sokağa cıkanların daha cok gencler olduğu dikkate alındığında bunun gerekcesinin yoğun genc işsizliğinin yanı sıra gelir dağılımındaki eşitsizlik ve elit kesim ile aralarındaki ucurum olduğu değerlendirilebilir. Ayrıca, lidersiz dağınık kitleler halinde sokağa cıkıldığı, protestoların lider merkezli bir ofke patlaması olmadığı ve doğal geliştiği tartışmaları hatırlandığında, Suleymaniye'deki protestolar bu yonleriyle Ekim 2019'da Bağdat başta olmak uzere bircok Şii yoğunluklu vilayette hareketlenerek Adil Abdulmehdi hukumetini duşuren merkezi hukumet karşıtı protestoları andırıyor. Irak'taki protestoların bolgelerine sıcramasından tedirginlik duyan Kurt liderlerin, şeffaf yonetim ilkelerini benimsemesi ve barışcıl protestoları şiddet kullanarak bastırmaması, fakat diğer taraftan da parti binaları ve resmi kurumların yakılmasının onune gecebilmesi gerekiyor. IKBY'de hukumet, vatandaşların zorlu yaşam koşullarının farkında olduğunu belirtse de protestocuların sisteme olan guvensizliğinin sadece acıklamalarla giderilmesi mumkun gorunmuyor. Ayrıca, KDP'nin KYB ile yaşadığı rekabet ve Suleymaniye ile Halepce'nin ozerk bolge olması veya iki vilayetin Bağdat'a bağlanma iştiyakının olduğu yonundeki iddiaların uzerine gelen sokak hareketleri, Erbil yonetiminin hızlı, şeffaf, cozum odaklı ve sokağa yansıyan katılımcı reformist bir yonetim sistemi uygulamasını da gerektiriyor.
-PKK'nın protestolara dahli
Ote yandan, IKBY'de 600'den fazla koyu işgal eden, peşmerge ve polisleri olduren, bolge halkını kacıran ve diplomatik misyonlara saldıran PKK'nın protesto gosterilerine karıştığı yonundeki acıklamalar da Erbil yonetiminin PKK nedeniyle karşı karşıya kaldığı tehdidi ortaya koyuyor. Erbil ve Bağdat'ın Musul'un Sincar ilcesindeki PKK varlığını sonlandıracak anlaşmasının akabinde peşmerge ve polislere yonelik saldırılar duzenleyen PKK'nın, halkın hukumetten ve yerleşik elit sisteminden uzun suredir duyduğu rahatsızlığı manipule ederek protestoları kışkırttığı yonundeki acıklamalar, IKBY'de ozellikle Suleymaniye'de gorece rahat hareket edebilen PKK'ya karşı yıllardır gerekli tepkinin gosterilmemesinin bir sonucu.
Buna rağmen protesto eylemlerinin tek sebebi olarak PKK'yı gormek, IKBY halkının haklarını talep edemeyecek itaatkarlıkta ve Irak'ı saran yolsuzluk ve kotu yonetim kaynaklı protesto dalgasından habersiz olduğu yanılgısına, IKBY'nin kronik işsizlik, yolsuzluk ve nepotizm sıkıntılarından dolayı yaşadıkları zorlukları gormezden gelici bir yaklaşıma da neden olabilir. Protesto gosterilerinde şiddet eylemlerinin arkasında yer alan kişilerin ve PKK'nın bu eylemlerdeki rolunun ortaya cıkarılması, hukumet ve yonetimden memnun olmayan kitle arasındaki ucurumun acılmaması icin de onemli. Soz konusu protestoların şiddet eylemlerine donuşmesi ve PKK'nın buna karıştığına yonelik acıklamalar hem halkın haklı taleplerinin bir olcude golgede kalmasına neden olabileceği gibi hem de IKBY'nin PKK karşıtı duruşunu sertleştirmesine yol acabilir.???????
Ote yandan memur maaşlarının gecikmesi ve kesintili odenmesi nedeniyle hukumet karşıtı protestolara sık sık sahne olan IKBY'deki gosteriler, Erbil'in tartışmalı bolgeler, enerji gelirleri ve butce konusunda anlaşmazlık yaşadığı Bağdat'a ne kadar bağımlı olduğunu da bir kere daha gosterdi. Maaş odemelerinin normale donmesi icin Bağdat'la goruşmelere devam eden Erbil'in merkezi hukumetle normalleşmeye giderek ekonomik istikrar yakalaması ve sokaktaki hareketliliği tatmin edecek duzenli maaş odemesi yapabilecek bir sistem oturtması halinde sokağın ekonomi temelli ofkesinin dinebileceği değerlendirilebilir. Ancak maaş odemelerinde yaşanan sıkıntıların devam etmesi ve buna ek olarak bolgenin ikili yonetim ve aile, parti ve elitlerden oluşan yonetim sistemine yonelik eleştirilerin cozumsuz kalması halinde, Irak'ta başbakanın gorevinden istifa etmesiyle sonuclanan uzun soluklu protestoların bir benzeriyle karşılaşılabilir.
Kaynak: Anadolu Ajansı / Mehmet Alaca