Turkiye, 2019 yılını kapsayan İnsani Gelişme Endeksi'nde (İGE) 0,820'lik değerle 189 ulke arasında 54'uncu sıraya yukseldi ve bu değerle "cok yuksek insani gelişme" kategorisindeki yerini korudu.
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından 2019 yılı verileri baz alınarak hazırlanan İGE, Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi, Toplumsal Cinsiyete Dayalı Gelişme Endeksi, Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi ile Cok Boyutlu Yoksulluk Endeksi'ni iceren "Onumuzdeki Sınır: İnsani Gelişme ve Antroposen" başlıklı 2020 İnsani Gelişme Raporu yayımlandı.

Yeni tip koronavirus (Kovid-19) salgından onceki doneme ait verilere dayalı olarak insani gelişmenin durumunu ortaya koyan raporda, insanların doğa uzerindeki baskısının sona ermemesi halinde kuresel salgının dunyanın karşılaştığı son kriz olmayacağı belirtildi.
İnsanlık "Antroposen" cağına giriyor
Raporda, bu yıl ulkelerin karbondioksit emisyonları ve madde ayak izini hesaba katan deneysel nitelikte yeni bir insani gelişme endeksi de yer aldı.
"Gezegensel Baskılara Uyarlanmış İGE"nin yeni bir kuresel tablo ortaya koyduğuna dikkatin cekildiği raporda, 50'yi aşkın ulkenin cok yuksek insani gelişme grubundan duştuğu ve bu durumun ulkelerin fosil yakıtlarla madde ayak izine bağımlılığını yansıttığı ifade edildi. Raporda, hicbir ulkenin gezegen uzerinde ağır baskı yaratmadan cok yuksek insani gelişmeyi henuz başaramadığı aktarıldı.
İnsanlığın, "Antroposen" veya "İnsan Cağı" olarak adlandırılan yeni bir jeolojik cağa girdiğine işaret edilen raporda, soz konusu donemde tum ulkelerin ilerleme yollarını yeniden tasarlamaları ve tum insanların gelişmesini sağlayacak bicimde, gezegensel baskıların azaltılması icin donuşumu engelleyen guc ve fırsat eşitsizliklerini ortadan kaldırmaları gerektiği vurgulandı.
İlk sırada Norvec yer aldı
Ulkelerin resmi istatistik kurumlarından ve guvenilir uluslararası kurumlardan elde edilen veriler ışığında hazırlanan İnsani Gelişme Endeksi, uzun ve sağlıklı yaşam, bilgiye erişim ile kabul edilebilir bir yaşam standardı gibi 3 temel boyutta ortalama insani gelişme duzeyinin uzun vadeli takibi sonucunda oluşturuldu.
Dunyada en cok bilinen kalkınma gostergelerinden biri olan endekse gore, İGE'de ilk sırayı 0,957'lik değerle Norvec aldı ve zirvedeki yerini korudu. Bu ulkeyi, 0,955'lik değerle İrlanda ve İsvicre, 0,949'luk değerle Hong Kong ve İzlanda, 0,947'lik değerle Almanya, 0,945'lik değerle İsvec, 0,944'luk değerle Avusturya ve Hollanda, 0,940'lık değerle Danimarka izledi.
Gecen yıl kaydettikleri İGE değeriyle listenin en altında yer alan ulkeler ise 0,394'luk değerle Nijer, 0,397'lik değerle Orta Afrika Cumhuriyeti, 0,398'lik değerle Cad, 0,433'luk değerle Guney Sudan, 0,433'luk değerle Burundi, 0,434'luk değerle Mali, 0,452'lik değerle Sierra Leone ve Burkina Faso, 0,456'lık değerle Mozambik ve 0,459'luk değerle Eritre olarak sıralandı.
Turkiye "cok yuksek insani gelişme" kategorisinde
Turkiye'nin 2019'daki İnsani Gelişme Endeksi değeri 0,820 olarak hesaplandı. Bu değerle Turkiye, 189 ulke arasında 54'uncu oldu ve "cok yuksek insani gelişme" kategorisinde yer aldı.
Turkiye, gecen yıl yayımlanan raporda da 59'uncu sırada yer almış ve ilk kez "cok yuksek insani gelişme" kategorisine girmişti.
Bu donemde, cok yuksek insani gelişme kategorisindeki ulkelerin ortalama endeks değeri 0,898, Avrupa ve Orta Asya ulkelerinin ortalama endeks değeri ise 0,791 olarak hesaplandı.
İnsani gelişmedeki ilerlemenin olcutu olan endekste, Turkiye son 29 yılda kayda değer bir gelişme gosterdi. Turkiye'nin 1990'da 0,583 olarak hesaplanan endeks değeri, gecen yıl 0,820'ye cıkarak toplamda yuzde 40,7'lik artış gosterdi.
Kişi başına GSMH 29 yılda yuzde 121,4 yukseldi
Turkiye'de 1990-2019 arasında beklenen yaşam suresi 13,4 yıl artarak 77,7'ye, ortalama oğrenim suresi 3,6 yıl artarak 8,1'e, beklenen oğrenim suresi ise 7,7 yıl artarak 16,6'ya ulaştı. Bu donemde, ulkede kişi başına Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH) yaklaşık yuzde 121,4'luk bir artış gostererek 27.701 dolara yukseldi.
İnsani gelişme dağılımındaki eşitsizliklere uyarlanmış endekste ise Turkiye'nin değeri boyut endekslerinin dağılımındaki eşitsizliğe bağlı olarak yuzde 16,7'lik bir kayıpla 0,683'e duştu.
Cok Yuksek İnsani Gelişme Endeksi değerine sahip ulkelerin eşitsizlik nedeniyle kaybı ortalama yuzde 10,9 olurken, Avrupa ve Orta Asya'da bu oran yuzde 11,9 olarak kaydedildi.
Turkiye cinsiyet eşitsizliği endeksinde 68'inci sırada
Raporda, ureme sağlığı, kadının guclenmesi ve ekonomik faaliyetler alanlarında toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizliklere ilişkin bulguların yer aldığı Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi de acıklandı.
Kadın ve erkek kazanımları arasındaki eşitsizliklerin insani gelişmede yarattığı kaybı ortaya koyan endekse gore, Turkiye, 2019'da 0,306'lık değerle 162 ulke arasında 68'inci sırada yer aldı.
Turkiye'de parlamentodaki kadın milletvekili oranı yuzde 17,4 olurken, kadınların işgucu piyasasına katılım oranı yuzde 34 olarak kaydedildi.
İGE'yi ulkenin kişi başına karbondioksit emisyonu ve madde tuketim duzeyine gore uyarlayan endekste ise Turkiye, 0,746 değerle 169 ulke arasında 44'uncu sırada yer aldı.
Kaynak: Anadolu Ajansı / Dilara Zengin