"Şeker hastalığı olarak da adlandırılan diyabet sık gorulen, kontrol altında tutulmazsa erken yaşta ciddi sağlık sorunlarına ve hatta olume yol acan, yaşam kalitesini olumsuz yonde etkileyen onemli bir halk sağlığı sorunudur. Yaşam boyu izlem ve tedavi gerektirir. Bununla birlikte etkin yonetildiğinde normal yaşam kalitesi ve yaşam suresi sağlanabilir. Daha cok cocukluk cağında başlayan ve insulin eksikliği nedeni ile gelişen tip 1 diyabet onceden tahmin edilebilir bir sağlık sorunu değildir. Ancak, vakaların buyuk coğunluğunu oluşturan, erişkin cağda başlayan tip 2 diyabet onlenebilir bir hastalıktır. Bu hastalığın onlenmesi icin caba harcanması, erken tanı konması ve uygun bir şekilde tedavi edilmesi hem kişinin kendisi hem de toplum sağlığı acısından gereklidir.
DİYABET RİSKİ KİMLERDE DAHA YUKSEK?
Bazı kişisel ozellikler ve hastalıklar diyabet gelişme riskini artırır. Başka bir sağlık sorunu yoksa 40 yaşından sonra her bireye uc yılda bir diyabet acısından tarama yapılması gerekir. Ancak birinci derecede yakınlarında diyabet bulunması, hipertansiyon, kan yağlarında yukseklik, kalp damar hastalığı, inme oykusu olması, polikistik over sendromu, iri bebek doğurma veya daha once gebelik diyabeti oykusu olması, durağan yaşam tarzı veya duşuk fiziksel aktivite, şizofreni ve ciddi psikiyatrik ilac kullanımı, organ nakli, uzun sureli kortizon kullanımı gibi durumlar mevcutsa ve kişi fazla kilolu ise yaştan bağımsız olarak her yıl diyabet gelişimi acısından değerlendirme onerilir.

Turkiye Avrupa'da diyabet sıklığının en yuksek olduğu ve en fazla diyabetli hastanın yaşadığı ucuncu ulkedir. Tahminlere gore, Turkiye, 2045 yılı itibari ile dunyada en yuksek diyabetli nufus barındıran ilk 10 ulke arasına girecektir.
YAŞAM TARZI VE BESLENME ALIŞKANLIKLARININ ONEMİ
Gunumuzde modern hayat olarak gorulen kentsel yaşam tarzında daha az enerji harcayarak daha fazla yiyecek tuketilmektedir. Bunun sonucu olarak, şişmanlık artmakta, erişkinlerde gorulen ve ana sebebi insulin direnci olan tip 2 diyabet sıklığı, tum dunyada hızla artmaktadır. Bu artışın diğer başlıca nedenleri nufus artışı ve dunyada ortalama omrun uzamasıdır. Tip 2 diyabet eskiden erişkinlerin sorunu iken, obezitenin yaygınlaşmasının sonucu olarak daha erken yaşlarda, hatta cocukluk cağında gorulmeye başlanmıştır. Yaşam tarzında uygun değişikliklerin yapılması ile diyabet adayı olan bireylerde tip 2 diyabet gelişme riski yuzde 58'e varan oranlarda onlenebilmektedir.
SAĞLIKLI BESLENMENİN 10 ALTIN KURALI
Her oğunde 4 ana besin grubundan (et-kurubaklagil, sut-yoğurt, sebze, ekmek) uygun miktarda tuketin.
Oğunlerinizi aksatmayın.
Her gun en az 30 dakika duzenli fiziksel aktivite yapın.
Sıvı yağ kullanarak kalp sağlığınızı koruyun (1 kilogram malzemeye 3-4 yemek kaşığı).
Mevsimine uygun taze sebze ve meyve tuketin.
Kemik sağlığınız icin kalsiyum alımını ihmal etmeyin.
Kansızlığı onlemek icin demir tuketimine dikkat edin.
Beyaz ekmek gibi rafine tahıl urunleri yerine lifli olanları tercih edin.
Daha az tuz tuketin.
Sağlıklı yemek hazırlama ve pişirme yontemlerini uygulayın
DİYABETLİLERE DAHA SAĞLIKLI VE KALİTELİ YAŞAM İCİN ONERİLER
Tatil, toplantılar, eğlence, kutlama, davet ve parti gibi nedenlerle kişinin gunluk beslenme ve hareket duzeni değişebilir ve sonucta kan şekeri etkilenebilir. Diyabet tum bu etkinlikleri gercekleştirmek icin engel değildir ancak bazı noktalara dikkat edilmesi gerekir.
Diyabetli kişiler tatile cıkarken yanlarında yeterli miktarda ilac bulundurmalıdır. İnsulin kullanıyorsanız seyahat esnasında insulini taşırken cok dikkat edin, direkt guneş ışığından koruyun. Eğer hava cok sıcaksa, insulini termos veya ozel taşıma cantalarının icine koyun. İnsulini hicbir zaman torpido gozunde veya park etmiş aracın icinde bırakmayın. İnsulini asla dondurucunun icinde bırakmayın, direkt buzla temas ettirmeyin. Ucakla seyahat ediyorsanız insulin ve insulin kaleminizi el bagajınızda taşıyın; boylelikle kaybolmasını ve uygun olmayan sıcaklıklarda kalmasını engellersiniz.
Bir toplantı veya davete katılmadan once kan şekerinizi olcun. Normal veya duşuk ise ve akşam yemeğinizi normal zamanından gec yiyecekseniz, gitmeden once bir şeyler atıştırın. Yemekten once alkollu bir icki ikram edilebilir. Alkol kan şekerinizi gecici bir sure duşurebilir. Yemeğin gecikmesi durumunda, hipogliseminden kacınmak icin iceceğinizin yanında az miktarda karbonhidratlı bir şeyler (kanepe, galeta, biskuvi, leblebi vb) atıştırın. Yemeğin ne zaman servis edileceğini bilmiyorsanız veya servisin gecikmesi durumunda hipoglisemi riski ile karşı karşıya kalma ihtimaliniz varsa her zamanki saatte insulin uygulamak yerine yemeğin servis edilmesinden hemen once insulininizi yapın. Servis yavaş yapılacak, yemek suresi uzayacaksa insulini yemeğe başladıktan sonra da yapabilirsiniz .
Gece insulin kullanıyorsanız, insulininizi yapın, ama gerekirse kan şekerinizi olcerek dozunu ayarlayın. Kan şekeriniz biraz duşukse, gece oluşabilecek hipoglisemiyi onlemek icin karbonhidratlı bir ara oğun yiyin. Bu, ozellikle alkol aldıysanız ve dans ettiyseniz onemlidir.
İŞ YAŞAMI, STRES VE DİYABET
Diyabeti olan bireyler normal bireyler gibi bircok alanda calışabilirler. Diyabet başarılı bir kariyer ve iş hayatına mani değildir. Bununla beraber havayolu taşımacılığı, tehlikeli iş makinelerin kullanımını gerektiren bazı iş kolları diyabetle bağdaşmaz.
Duzenli calışma saatleri kan şekeri kontrolunu kolaylaştırır. Ancak vardiyalı calışma soz konusuysa cok daha dikkatli bir planlama yapmalısınız. Egzersiz saatleri ve diyabet tedavisi calışma saatleri ile uyumlu olacak şekilde duzenlenmelidir. İnsulin kullanıyorsanız doktorunuzdan değişen iş saatlerine gore uygun doz planlaması talep etmelisiniz.
Stres, gunluk yaşamda karşılaştığımız değişiklikler, problemler, hayal kırıklıkları ve gucluklere karşı vucudumuzun gosterdiği normal bir reaksiyondur. Vucut baskı altında iken, 'Adrenalin' ve 'Kortizol' adı verilen stres hormonlarını salgılayarak reaksiyon gosterir. Bu hormonlar, insulin karşıtı etki yaparak karaciğerden kana şeker salgılanmasını sağlarlar. Gercekte stres, kan şekerinizin yukselmesine neden olurken, siz kan şekerinizi duşmuş gibi hissedebilirsiniz. Cunku, adrenalin duşuk kan şekeri belirtilerinin bir coğuna yol acar. Kan şekerinizin yukseldiğini veya duştuğunu bilemiyorsanız, hemen kan şekerinizi olcmelisiniz. Boylelikle en doğru tedavi yontemini uygulayabilirsiniz.
DUZENLİ KONTROLLERİNİZİ İHMAL ETMEYİN
Diyabet hayat boyu suren bir hastalıktır ve hastanın sağlıklı beslenme, kilo kontrolu, hareketli bir yaşam gibi genel onerileri benimsemesi dışında diyabetin vucutta farklı organlar uzerindeki olası olumsuz etkilerinin zamanında tespiti ve onlenmesi icin duzenli kontrollerini aksatmaması gerekir.
Diyabet goz dibindeki damarları etkileyerek yapısını bozabilir. Her yıl goz doktoru tarafından goz dibi incelemesi yapılarak bir sorun olup olmadığı kontrol edilmelidir. Goz dibinde oluşabilecek kanamalara zamanında mudahale edilmezse gorme yetisi geri donuşsuz olarak kaybedilebilir.
Diyabetli kişilerde bobrek problemleri gelişebilir. Cunku yuksek kan şekeri ve yuksek tansiyon bobreklerdeki kan damarlarına zarar verebilir. Erken donemde bobreklerinizde bir sorun olmadığını fark etmeyebilirsiniz, cunku belirti yoktur. Bu nedenle yıllık bobrek kontrolunuzu olmanız cok onemlidir. Kan şekerinizin, kan basıncınızın ve kolesterolunuzun kontrol altında olmasını sağlayarak bobreklerinizi sağlıklı tutabilirsiniz.
Diyabetin damarlar ve sinirler uzerindeki olumsuz etkisi ayaklarınızı da etkileyebilir. Kontrolleriniz sırasında her yıl bir kez ayaklarınız da muayene edilmelidir. Ancak siz de her gun ayaklarınızı kızarıklık, karıncalanma, batma, yaralar acısından kontrol ediniz. Ayaklarınızda his kaybı başlamışsa doktorunuza bildiriniz.
Diyabet, kalp rahatsızlığı veya inme riskiniz olduğu anlamına gelir ve sigara icmek bu riski artırır. Cunku sigara icmek kanın damarlarda akmasını ve kalbinize ulaşmasını cok daha zorlaştırır. Sigara icmek ayrıca kan basıncınızı artırır, bu da size gorme kaybı, sinir hasarı gelişmesi acısından risk altına sokar. Sigara iciyorsanız, bırakmak yapabileceğiniz en iyi şeydir. Bu konuda size destek olabilecek yontemler konusunda doktorunuza danışınız."
DİYABETLE YAŞAMA DAİR DAHA FAZLA BİLGİ İCİN:
Turkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneğinin diyabet hastaları icin hazırladığı hasta broşurlerine aşağıdaki linklerden ulaşabilirsiniz.
. Diyabet ve sağlıklı beslenme: http://temd.org.tr/uploads/hastalar/DiyabetveSaglikliBeslenmeKitapcigi.pdf
. Diyabet ve sosyal yaşam:
http://temd.org.tr/uploads/hastalar/DiyabetveSosyalYasam.pdf
. Diyabet, iş yaşamı ve stres:
http://temd.org.tr/uploads/hastalar/DiyabetveIs.pdf
.................................................. .................................................. ...
Bu dosya Sağlık Adası Medya tarafından hazırlanmıştır.
Tel: 0 (216) 465 69 67
Web: www.saglikadasi.com
Bu bir ilandır.
Kaynak: Hurriyet