Dağlık Karabağ'da Azerbaycan ve Ermenistan arasında 27 Eylul'de başlayan catışmalar, 9 Kasım'da imzalanan ateşkes anlaşmasıyla sona erdi.
Rusya, Ermenistan ve Azerbaycan arasında imzalanan anlaşmayla birlikte 10 Kasım itibarıyla catışmalar durdu ve taraflar pozisyonlarını korudu. Azerbaycan, anlaşmayla hem Dağlık Karabağ icinde ilerlediği alanlarda kontrolu sağlamış hem de Ermenistan'ın yedi bolgeden cekilme talebini kabul ettirmiş oldu.

Rusya da hem Dağlık Karabağ'da 28 yıldır oluşturmak istediği askeri gucu oluşturmuş hem de acılacak stratejik onemi yuksek koridorlarda kontrolu sağlamış oldu.




[h=3]Anlaşmaya giden surecte neler yaşandı?[/h]Daha once uc kez insani ateşkes anlaşmasına varılan ancak her seferinde ihlal edilen surecte, bir yandan da kalıcı ateşkes icin calışıldı.
Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı'ndan bir yetkilinin BBC Turkce'ye verdiği bilgiye gore; Baku, Moskova ve Ankara'nın rol oynadığı goruşmelerin başından bu yana Ermenistan'ın "rayon" adı verilen, Dağlık Karabağ cevresindeki yedi bolgeden cekilmesine ilişkin takvim talep etti.
Azerbaycan, bu takvimi gormeden masada ilerleme sağlanmayacağı hususunda diretti.
Moskova ve Ankara'nın arabuluculuğunda bir takvim belirlense de, Ermenistan Pazar sabahına kadar bu takvime uyacağına dair bir teminat vermedi.
Pazar sabahı Azerbaycan ordusunun Şuşa'ya girmesi ve yonetim merkezi Hankendi'ye (Stepanakert) cok yaklaşması sonrası, Ermenistan ordusu burayı da kaybetme korkusuyla Başbakan Nikol Paşinyan'a ateşkesi imzalama onerisiyle gitti. Paşinyan da belirlenen takvim konusunda uzlaşacağını Moskova ve Baku'ye bildirdi.
Bu dakikadan sonra Pazartesi gecesine kadar, yani anlaşmanın imzalandığı son ana kadar muzakereler devam etti.
Bu muzakereler sırasında sahada elini guclendirmiş olan Azerbaycan, Ermenistan'ın o gune kadar kabul etmediği, Rusya'nın da "cok guclu şekilde olmamakla birlikte Ermenistan'dan yana tavır aldığı" uc konuyu da kabul ettirdi.
Bunlardan biri, Ermenistan'ın, catışmaların devam ettiği Lacin ile Kelbecer bolgelerinden cekilmesiydi. Azeri yetkilinin verdiği bilgiye gore Rusya, bu konuda Ermenistan'ın taleplerini dayatmasa da gecici sureyle mevcut durumun korunmasını ve ilerleyen zamanda durumun netleşmesini ongoruyordu.
Anlaşmanın son halinde Ermenistan'a geri cekilme icin Kelbecer'de 15 Kasım'a, Lacin'de de 1 Aralık'a kadar sure verildi.




İkinci konu ise Azerbaycan'ın, nufusun coğunluğunun Ermeni olduğu Dağlık Karabağ bolgesinde ilerlediği toprakları elinde tutması oldu. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, Şuşa'yı da aldıktan ve Ermenistan'ı takvim konusunda ikna ettikten sonra bu talebinde ısrarcı davrandı.
Son konu da Nahcıvan ile Azerbaycan arasında, Ermenistan'dan gececek bir irtibat yolu acılması oldu.
Anlaşmada Lacin'de Ermenistan-Dağlık Karabağ arasında acılacak olan koridorun zamanlaması ve genişliği gibi ozellikleri net bir şekilde belirtiliyor.
Bununla birlikte Nahcıvan ile Azerbaycan arasında Ermenistan uzerinden gececek irtibat yoluyla ilgili bazı detaylar ise yer almıyor.
Anlaşmaya gore, Lacin koridorunda Rus Barış Gucu'nun kontrolu sağlaması ongoruluyor. Nahcıvan-Azerbaycan arasındaki, Ermenistan'dan da gececek olan yolda ise kontrol Rus federal guvenlik guclerinde olacak.
Anlaşmada, Lacin koridorunun beş kilometre genişliğinde olacağı, uc yıl icinde yeni bir yolun inşası icin planların tamamlanacağı, Rus Barış Gucu'nun kontrolunde ve korumasında olacağı; guvenli gecişlerin Azerbaycan tarafından garanti altına alındığı belirtiliyor.
Diğer koridor icin ise "Nahcıvan Ozerk Cumhuriyeti ile Azerbaycan'ın batı bolgelerini birbirine bağlayan ulaşım bağlantısı inşa edilmesi sağlanacaktır. Ermenistan, vatandaşların, aracların ve malların engelsiz gecişini sağlamak icin bu ulaşım bağlantılarında guvenliği sağlayacağını garanti eder. Ulaşım hattında kontrol, Rusya Federal Guvenlik Servisi'nin (FSS) Sınır Muhafız Birimi tarafından sağlanır" ifadeleri yer alıyor.
Boylece Turkiye'den Azerbaycan'a doğrudan sağlanan ikmal hattında Rusya'ya ait guvenlik gucleri kontrolu elinde tutmuş olacak. Yolun hangi şartlarda ne ne zaman yapılacağı ise, bir sonraki aşamada yapılacak muzakerelerle belirlenecek.




[h=3]Turkiye anlaşmada neden yok?[/h]Turkiye'nin bolgede oynayacağı rolu sorduğumuz Rusya'nın Ankara Buyukelcisi Aleksey Erkhov, "Varılan anlaşmanın kalıcı ve geniş kapsamlı cozum icin gerekli şartları sağlayacağı fikriyle hareket ettik. Azerbaycan ve Ermenistan halklarının cıkarlarını koruyacak adil bir temel uzerinde uzlaşılacak bir cozum…" yanıtını verdi.
BBC Turkce'ye surecle ilgili bilgi veren ust duzey bir Turk guvenlik yetkilisi de, anlaşmaya giden surecte Rusların ve Turklerin birlikte calıştığını, "sahada ilerleme sağlayan Azerbaycan'ı ateşkese ikna etmenin kolay olmadığını" soyledi.
Yetkili, "Uzun suredir uluslararası alanda Turkiye karşıtı propaganda yuruten Ermenistan'ın, Turkiye'nin adının anlaşmada olmamasını talep etmiş olma ve maddeleri bu şartla kabul etmiş olma ihtimali yuksek" değerlendirmesini yaptı.
Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı Uluslararası İlişkiler Analiz Merkezi Muduru Dr. Cavid Veliyev de BBC Turkce'nin konuyla ilgili sorularını yanıtladı. Azerbaycan'ın Turkiye'nin de surece dahil edilmesi konusunda en başından beri ısrarcı olduğunu belirten Veliyev, anlaşmada olmasa bile Aliyev'in konuşmasında Turkiye'nin rolunun altını cizdiğini hatırlattı.
Aliyev, Pazartesi gecesi ateşkes anlaşmasını duyurduğu konuşmasında, "Kardeşim Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in cabalarını takdir ediyorum. Catışmaların bitmesinde bu iki lider olumlu rol aldı. Bu aynı zamanda bolgedeki işbirliği formatını da buyuk olcude belirliyor" demişti.




[h=3]Turk askerinin rolu ne olacak?[/h]Aliyev'in sozleri bunlarla sınırlı kalmadı. Anlaşma metninde resmen yer almasa da, Turkiye'nin 5. Madde'de belirtilen "barış gucu merkezinde" yer alacağını da soyledi.
5. Madde, "Anlaşmanın taraflarca uygulanması uzerindeki kontrolun etkinliğini artırmak icin, ateşkesi kontrolu etmek uzere bir barış gucu merkezi oluşturulacak" ifadelerine yer veriyor.
Ancak merkezin nerede ve kimler tarafından oluşturulacağına dair detaylar, anlaşmada yer almıyor.
Azeri yetkiliye gore, Azerbaycan bu maddede Turkiye'nin yer alması icin cok cabaladı. Ancak Rusya ve Ermenistan'ın muhalefeti sonucu, bunu sonradan yapılacak farklı bir mutabakatla belirleme konusunda uzlaşıldı.
Aliyev ise henuz yeni mutabakat belirlenmeden, pazartesi gecesi yaptığı konuşmada "Anlaşmanın 5. Maddesi'nde barış gucu merkezi oluşturulacağı yazılıyor. Bu merkezde Rus ve Turk askerleri faaliyet gosterecek. Turkiye resmen bu catışmanın gelecek cozumunde ve ateşkese uyulma işinde rol alacaktır" dedi.
Reuters haber ajansı da, Salı gunu Turkiye ve Rusya'nın ortak gozlem noktası oluşturmak uzere bir mutabakat imzalayacağını duyurdu.
Ankara ve Moskova'daki yetkililerden ise daha temkinli acıklamalar geldi.
Kremlin Sozcusu Dimitri Peskov, Salı sabahı gazetecilerin, Turk askerinin bolgedeki roluyle ilgili sorusuna yanıt verirken "Ateşkesi gozlemleyecek bir gozlem noktasının Dağlık Karabağ'ın dışında olacağını, bunun ayrı bir mutabakatın konusu olduğunu" soyledi.
Turkiye Dışişleri Bakanı Cavuşoğlu, konuyla ilgili soru almadı ancak Salı sabahı duzenlediği basın toplantısında, gozlem merkezi ya da barış gucu ifadelerini kullanmadan "goruşmelerin surduğunu" acıkladı:
"Dun gece ateşkes imzalandı uc ulke arasında. Şimdi bunun nasıl gozlemleneceği, denetleneceği konusu var, bu konularda da goruşmelerimiz devam ediyor"




[h=3]"Dağlık Karabağ'ın dışında olmamız daha iyi olabilir"[/h]Bu gelişmeleri sorduğumuz Turk guvenlik yetkilisi, "Goruşmeler suruyor, bugun anlaşma bekleniyordu ama yarına kalma ihtimali var. Biz oraya kesin gideceğiz ama nasıl gidilecek, şartlar ne olacak, koruma gucu mu olacak gozlemci mi, Azerbaycan sınırında mı olacak, bunlar henuz netleşmedi. Goruşmeler suruyor.
"Barış gucu merkezinin hedefinin ne olduğuna karar verilecek, ona gore uluslararası hukuka bakılıyor. Orneğin Ermenistan tekrar saldırmasın mı istiyoruz, koruma amaclı ya da garantor olarak mı gideceğiz, yoksa ateşkes ihlalleri mi gozlemlenecek, bunu şu an Ruslarla goruşuyoruz."
Yetkili, nufusun coğunluğunun Ermenilerden oluştuğu Dağlık Karabağ'da farklı bir siyasi surecin yaşandığını belirterek "Dağlık Karabağ'ın dışında olmamız daha iyi olabilir" dedi.
Rus Buyukelci Erkhov da, Turk askerinin rolunun ne olacağına dair sorumuza yanıt verirken Peskov'un sozlerini hatırlattı ve şu acıklamayı yaptı:
"Ateşkesi gozlemlemek uzere bir merkez oluşturulacak ve bu merkez Azerbaycan topraklarında olacak. Hangi şartlar altında calışacağı ise farklı bir mutabakatla belirlenecek."
Veliyev, barış gucu merkezinin nerede olacağı konusunda Rusya ve Turkiye arasında suren goruşmelere Azerbaycan'ın da katkıda bulunduğunu soyledi.




Barış gucu merkezinin dışında anlaşmaya gore bir de 1960 Rus askeri personelinden oluşan bir Rus Barış Gucu oluşturuldu. Zırhlı araclarla donanmış ve geniş caplı askeri ekipmana sahip bu guc, Dağlık Karabağ'da Azeri ve Ermeni ordularının temas hattında ve Lacin koridoru boyunca gorev yapacak.
Beş yıl gorev yapacak olan Barış Gucu'nun suresi, taraflardan itiraz gelmezse beşer yıllık surelerle uzatılacak.
Bu Barış Gucu'nde Rusya'dan başka bir devletin askerlerinin yer almayacağı Moskova tarafından net bir dille belirtildi.
[h=3]Dağlık Karabağ'ın statusu ne olacak?[/h]Aliyev, anlaşma imzalandıktan sonra yaptığı konuşmada "Bu anlaşmada Dağlık Karabağ'ın statusu hakkında tek bir kelime yoktur. Ne oldu Paşinyan? Cehenneme gitti statu, olmayacak" ifadelerini kullandı.
Son catışmaların oncesinde, 28 yıldır zaman zaman oturulan muzakere masalarında Dağlık Karabağ'ın statusu de masaya yatırılmıştı. Ermenistan, kendisine yakın olan yonetimin ozerk olacağı farklı bir statu talebinde bulunuyordu.
Bu kez anlaşmada ozel bir statuye dair bir ifade yer almadı. Sadece Azerbaycan'a kacan multecilerin Dağlık Karabağ'daki evlerine geri donebileceği, 1992 oncesi duruma donuleceği ve bunun Birleşmiş Milletler (BM) gozetiminde yapılacağı belirtiliyor.
BM Multeciler Yuksek Komiserliği'nin bolgeden kacanlara dair verileri incelemesi ve bir yol haritası cıkarması beklenecek.
Ardından ise bolgenin nasıl yonetileceği masaya yatırılacak. Masada Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan olacak.
Ankara ise, "Azerbaycan talep ettiği surece diplomatik surecte de askeri surecte de yer alacağız" diyor.
BBC Turkce'ye Dağlık Karabağ'ın statusuyle bağlantılı konuların "Onumuzdeki gunlerde ve saatlerde belirleneceğini" acıklayan Rus Buyukelci Erkhov, ilk aşamada 9 Kasım'da imzalanan anlaşmanın gereklerinin yerine getirildiğini soyledi:
"Şu an icin Rusya Federasyonu'nun barış gucu Dağlık Karabağ'daki temas hattına ve burayı Ermenistan'a bağlayan koridora konuşlanıyor."
Bu konuda, uluslararası hukuka gore kendi topraklarında olduğu icin asıl karar verici olması gerektiğini belirten Baku ise, "Bir ara statu olabilir" diyor.
Bu konuda Baku'nun yaklaşımını anlatan Cavid Veliyev, goruşmelerin yapılacağını ancak mevcut yonetime ozerklik verilmesindense "kulturel haklar" verilmesinin daha olası olduğunu soyluyor:
"Şu an icin bu konuda bir netlik yok. Bir ara statu olabilir. Mevcut yonetimin durumuyla ilgili bir netlik de yok. Azerbaycan, Dağlık Karabağ'da yaşayan Ermenilere yalnız kulturel haklar verebileceğini soyluyor."