Eserleri genel bir janra altında toplamak icin bilim kurgu, korku, gerilim gibi temel başlıklar belirlenir. Ancak eserin ureticileri icin genel olarak bu başlıkların bir anlamı yoktur ve bu nedenle, zaman icinde alt turler oluşur. En cok alt ture sahip alanlardan biri olan bilim kurgunun alt turlerinden cyberpunk, ilk ortaya cıkışından sonra guclu bir yukselme gosterdiği icin artık bir cyberpunk kulturunden bahseder olduk.
Cyberpunk nedir, nasıl ortaya cıktı gibi soruların yanıtını verebilmek hic de kolay değil. Cunku cyberpunk, yalnızca bir tur olmaktan cıkalı uzun zaman oluyor. Cyberpunk icin ureticileri bir yana; turun okuyucularının, izleyicilerinin ve oyuncularının da sahip olduğu bir hayat felsefesi demek bu noktada yanlış olmaz. Cyberpunk kulturunun tanımı, ortaya cıkışı; edebiyat, muzik, oyun, film ve dizilerde yarattığı etki bir hayli ilgi cekici.

[h=2]Cyberpunk nedir?[/h] Temel olarak tanımlamak gerekirse cyberpunk, Turkce ismiyle siberpunk; distopik bir gelecekte gelişmiş bilim ve teknoloji ile inşa edilmiş kentler arasında gecen hikayelere sahip bir bilim kurgu alt turudur. Cyberpunk dunyasında bir yanda guclu teknoloji şirketleri ve onların parayla satın alabildikleri her şey; diğer yanda ise her turlu illegal işlerin yapıldığı, karanlık bir dunya vardır. Elbette, bu dunyanın catısını kirli siyasiler oluşturur.
Cyberpunk artık yalnızca bir tur değil; bir yaşam tarzı, bir hayat felsefesi ve guclu bir alt kulturdur. Cyberpunk dunyasında hicbir otorite sevilmez, havalı markalardan kimse hoşlanmaz, teknoloji hakkında herkes bilgi sahibidir. Oyle ki, sokakta bulunan eşyalarla basit bir hava aracı yapmak işten bile değildir.
Cyberpunk tanımını oluşturan ilk kelime olan “cyber” Turkcede siber olarak kullanılır, teknolojiyi ifade eder ve onune geldiği kelimenin bilim kurgu boyutunu belirler. İkinci kelime olan “punk” ise kulture ait kahramanları tanımlar ve onların; uyumsuz, dışlanmış, yabancı, anti-kahraman, suclu ancak vizyoner oluşlarını ifade eder.
[h=2]Cyberpunk'ın anlamı: "Yuksek teknoloji, duşuk yaşam" [/h]
Cyberpunk’ı tanımlamak icin kullanılan ifadelerden biri de “Yuksek teknoloji, duşuk yaşam” cumlesidir. “Sefil hayat” olarak da cevirebileceğimiz bu cumle, tam anlamıyla cyberpunk turunun yansıttığı ikilemi ifade ediyor. Bir yanda hayal bile edilemeyecek teknolojileri yalnızca zenginlerin elde edebildiği bir dunya, bir yanda hayatta kalma mucadelesi veren bir yığın insan.
Oldukca tanıdık gelen bu dunya yaratımı, turun ilk ortaya cıktığı gunden beri gelişen teknoloji ile birlikte dunyanın yavaş yavaş evrildiği hali tanımlıyor. Zaten bir tur olmaktan cıkarak bir alt kultur haline gelmesinin en buyuk nedeni de budur. Bir avuc insanın giderek zenginleştiği ancak coğunluk olan kesimin ise giderek fakirleştiği bir dunya, cyberpunk turunun beslendiği en onemli sosyolojik olgulardan bir tanesidir.
Cyberpunk ortaya cıktığından beri dunyada teknoloji giderek yukselmekte ve yaşam kalitesi giderek duşmektedir. Cyberpunk’ın gecmişin dinamizmi ile gunumuzu anlatması ve geleceğin kimler icin şekillendirildiğini gostermesinin altında, bu farklılığı cesurca yansıtması yatıyor.
[h=2]Cyberpunk kulturu nasıl oluştu?[/h]
Cyberpunk, yolculuğuna edebi bir alt tur olarak başladı, ancak zamanla pek cok farklı sanat turunu etkileyen bir alt kultur sistemi haline geldi. Cyberpunk terimi ilk kez 1983 yılında Amerikalı yazar Bruce Bethke tarafından kaleme alınan Cyberpunk isimli kısa oyku ile hayatımıza girdi.
Terimin hayatımıza girmesi 1983 yılında olmuş olsa da daha sonra bu ture ait olduğu ifade edilen pek cok eser aslında onceki yıllarda kaleme alınmıştı. Bilim kurgu edebiyatının en onemli isimlerinden biri olarak kabul edilen Amerikalı yazar Philip K. Dick tarafından kaleme alınan, Do Androids Dream of Electric Sheep? (Androidler Elektrikli Koyun Duşler mi?) romanının yayın tarihi 1968 yılıdır.
Soz konusu roman, 1982 yılında Blade Runner ismiyle yonetmen Ridley Scott tarafından sinemaya uyarlanmıştır. Turun sinemaya girişinin ardından edebi uretimler durmamış ve 1984 yılında cyberpunk turunun en onemli isimlerinden, turun babası olarak olarak kabul edilen Amerikalı yazar William Gibson’ın Sprawl uclemesinin ilk kitabı olan Neuromancer yayımlanmıştır.

Cyberpunk ile ilgili diğer onemli calışmalar yapan isimler ise Bruce Sterling, Pat Cadigan, Rudy Rucker, John Shirley ve Lewis Shiner gibi yazarlardır. Rudy Rucker, “Cyberpunk yazmaya başladık cunku bilim kurgudaki statukodan ve toplumdan genel olarak bir hoşnutsuzluğumuz vardı.” diyerek turun doğuşunun nedenini acık bir şekilde anlatır.
William Gibson ise “Anti-kahramanlar icin bir yer acmak istedim.” diyerek, cyberpunk kulturunde gorduğumuz kahramanları tanımlıyor. Turun yazarlarından Paolo Bacigalupi, “Bilim kurgu 1980'lerde cıkışsız bir oluğa sıkışmıştı. Gelecek tuhaf ve tehditkÂrdı ve aynı zamanda garip bir şekilde gercekti.” diyor. Hızlanan teknolojik gelişmeler ve artık goze batmaya başlayan sınıf ayrımları; bilim kurgu catısı altında, cyberpunk akımı ile anlatılmaya başlanıyor.

Cyberpunk dunyası her zaman William Gibson’ın "Gelecek zaten burada, sadece eşit bir şekilde dağıtılmamış." sozundeki imkanların varlığı, ancak eşitsiz bir şekilde dağıtılması sorunu uzerine odaklanmıştır.Uzun yıllardır hayatımızda olan cyberpunk akımının gunumuzde daha bilinir bir halde gelmesinin en buyuk nedeni, bu sorunun giderek daha da can acıtıcı bir hale gelmiş olmasıdır.
Bu rahatsız edici durumun bilgisizlikten kaynaklanmıyor olduğu, basit eşyalarla yuksek teknoloji ureten insanlar uzerinden anlatılır. Cyberpunk eserlerinde buharlı sistemle calışan bir bilgisayar, icinde kağnıların calıştığı bir uzay aracı, ameliyatta kullanılan farklı bir kesim aleti, kahve makinesini calıştıran bir yayın sistemi gibi son derece sıra dışı ancak dahi insanların uretimi olduğu belli olan icatlar goruruz.
“Yuksek teknoloji, duşuk yaşam” anlamı tam olarak bunu ifade ediyor. Eğer dunyada var olan bir teknoloji varsa ve bu imkanlar, şartlar sahilinde eşit olarak insanlığa sunulmuyor ise bilginin varlığı sayesinde bu teknoloji kimseden saklanamaz. Bilgiyi alan bir dahi, sefil hayat koşullarında bile teknoloji uretimini surdurecektir. Cyberpunk aynı zamanda bu yonuyle aklın engellenemez olduğunu da vurgular.
[h=2]Edebiyatta Cyberpunk: [/h]
Cyberpunk turunun doğuşunun edebiyatta başladığını anlatmıştık. Amerikalı yazar Bruce Bethke'nin Kasım 1983 tarihli Amazing Science Fiction Stories dergisinde yayımlanan kısa oykusu Cyberpunk ile bu terim hayatımıza girmiştir. Terim ile birlikte turun catısı oluşunca daha once yazılmış olan bazı romanların da bu ture dahil olduğu gorulmuştur.
Edebiyatta cyberpunk her zaman biraz grotesk ve Amerikan olmuştur. Cıkış noktasının Amerika Birleşik Devletleri olduğu duşunulduğu zaman bu normal bir durum. ABD’nin karmaşık kulturunde kolayca ortaya cıkabilen uyumsuz, yabancı, maco, asi ve bazen sapkın karakterlerin cyberpunk’ın temel kahramanları olması bu nedenledir. Lewis Shiner gibi bazı yazarlar cyberpunk olarak anılmak istemezler. Bunun nedeni de kendilerini alt kulturde gormek istememeleridir.
1980’li yıllarda pek cok ornek ile guclenen cyberpunk akımı, pek cok akım gibi 1990’lı yıllarda etkin olamamış ve sınırlı sayıda yeni ornek karşımıza cıkmıştır. Cok etkin olmamasına rağmen asla ortadan kaybolmayan ve Richard Kadrey, Kathy Acker, Greg Egan, Kim Newman, Neal Stephenson, Jeff Noon, Jack Womack gibi yazarların eserlerinde kendini gosteren cyberpunk, bugun de bilinirliğini korumayı surdurmuştur.
[h=2]Cyberpunk temalı kitaplar:[/h] Neuromancer - William Gibson Kont Sıfır - William Gibson Mona Lisa Aşırı Yukleme - William Gibson Androidler Elektrikli Koyun Duşler mi? - Philip K. Dick Sondan Bir Onceki Gercek - Philip K. Dick Dirilen Ofke - Richard K. Morgan Elmas Cağı - Neal Stephenson İyi Guzel Muhteşem Yarın - Cory Doctorow Değiştirilmiş Karbon - Richard K. Morgan Başlat - Ernest Cline Cyberpunk temasını en iyi yansıtan, ulkemizde de yayımlanmış olan modern ve klasik eserlerden bazılarını listemize aldık. Listedeki eserler cyberpunk temasına sahip kitaplar okumayan yeni başlayan okuyucular icin bir rehber niteliğindedir. Listedeki ve farklı yazarların bu temaya sahip daha pek cok eseri bulunmaktadır.
[h=2]Sinema ve dizilerde Cyberpunk: [/h]
Sinema dunyasında cyberpunk akımının, Philip K. Dick’in Androidler Elektrikli Koyun Duşler mi? romanından uyarlanan 1982 tarihli Ridley Scott filmi Blade Runner ile başladığını soyleyebiliriz. Bu noktadan sonra pek cok farklı cyberpunk kitabı farklı zamanlarda, bazen farklı isimlerle sinemaya ve televizyona uyarlandı.
Klasik kitaplar ve bunlardan uyarlanmış filmler dışında cyberpunk teması tartışmalı bir konudur. İcinde cyberpunk esintileri bulunan bir eser tam anlamıyla cyberpunk değildir savunmasını yapanlar ve tam zıttını soyleyenler vardır. Bu nedenle hem edebiyat hem de sinema ve televizyon dunyası icin ‘bu yapım cyberpunk turune aittir’ demek zor olabiliyor.
Ornek vermek gerekirse 1984 kitabı ve filmi, Otomatik Portakal kitabı ve filmi, Terminator film serisi, Matrix film serisi gibi bilinen kitaplar ve filmler, iclerinde cyberpunk oğeleri taşımalarına rağmen direkt olarak bu ture ait kabul edilmeyebiliyorlar. Bunun nedeni daha once bahsetmiş olduğumuz cyberpunk kulturunun aykırı yonudur. Butunuyle bu başkaldırıyı yansıtmayan eserler tartışmalıdır.

[h=2]Cyberpunk filmleri ve dizileri: [/h] Altered Carbon (Dizi - 2018) Ghost in the Shell (Animasyon film - 1995) Blade Runner (Film serisi - 1982) The Matrix (Film serisi - 1999) Terminator (Film serisi - 1984) Upgrade (Film - 2018) Akira (Animasyon film - 1988) Johnny Mnemonic (Film - 1995) RoboCop (Film serisi, dizi - 1987) Başlat: Ready Player One (Film - 2018) Listedeki filmler cyberpunk temasına sahip film ve dizileri yeni izlemeye başlayanlar icin bir rehber niteliğindedir. Daha once bahsettiğimiz gibi listedeki filmlerin, uyarlamalar dışında, tam olarak cyberpunk olup olmadığı tartışmaları vardır. Ancak her birinde cyberpunk oğeleri olduğu ve bu kulturun esintilerini taşıdığı acıkca goruluyor.
[h=2]Oyunlarda Cyberpunk:[/h]
Ozellikle gunumuzde oyun, sinema ve edebiyat dunyalarının ic ice olduğunu hatta birbirlerinden etkilendiklerini soylemek yanlış olmaz. Durum boyle olunca her gecen gun gelişen oyun sektorunde de cyberpunk etkilerini gormek mumkun oluyor.
Cyberpunk 2077 gibi direkt bu ture ait olduğunu duyuran oyunlar dışında icinde cyberpunk turune ait pek cok oğe bulunduran oyunlar gormek de mumkun. Bu oyunlardan bazıları, Blade Runner gibi, klasik cyberpunk eserlerinden uyarlanarak ya da esinlenerek oluşturulmuştur.
Oyun dunyasında cyberpunk temasını gec gorduğumuzu soyleyebiliriz cunku okuması ve izlemesi bile keyifli olan bu dunyanın icinde farklı maceralar yaşamak isteyen oyunsever sayısı hic de az değil. Bu nedenle onumuzdeki yıllarda cyberpunk esintileri goreceğimiz cok daha fazla oyunun piyasada yer alacağı duşunuluyor.

[h=2]Cyberpunk oyunları: [/h] Cyberpunk 2077 Observer – The Year is 2084 Invisible Inc. Deus Ex: Human Revolution System Shock 2 Blade Runner Shadowrun: Dragonfall Gemini Rue Syndicate 2064: Read Only Memories Listedeki oyunların her biri cyberpunk temasına sahip ya da icinde guclu cyberpunk oğeleri taşıyan oyunlardır. Bilgisayar, oyun konsolu gibi farklı oyun sistemleri icin uretilmiş olan bu oyunların farklı surumlerinde de cyberpunk esintilerine rastlamak mumkun. Listedeki oyunlar cyberpunk temasına sahip oyunları yeni oynamaya başlayanlar icin bir rehber niteliğindedir.
[h=2]Muzikte Cyberpunk:[/h]
Cyberpunk’ın yalnızca bir tur değil, bir kultur olduğundan bahsetmiştik. Bu kulturun icine muzik de giriyor. Cyberpunk kulturunden etkilenen pek cok muzisyen, muzik grubu şarkılarındaki sozlerle bu akıma atıfta bulunmuşlar ya da muziklerinde kullandıkları aykırı notalar ile bu dunyanın sesi olmuşlardır.
Cyberpunk temasına sahip muzikler coğu zaman bu temaya ait bir filmin film muziği olarak ya da bu temaya sahip oyunun oyun muziği olarak yaratılmışlardır. Ancak yine de herhangi bir eserin arka planı icin uretilmeden, yalnızca cyberpunk’ın sesi olmak icin uretilmiş ve son derece başarılı olmuş bircok şarkı vardır.
Pek cok farklı muzik turunde cyberpunk esintileri gormek mumkun olsa da, sıklıkla rock muzik ve elektronik muzik turu uzerinden cyberpunk temalı şarkılar uretildiğini goruyoruz. Bunun nedeni olarak iki muzik turunun de aykırı ve deneysel calışmalara acık bir altyapısı olduğu, aynı zamanda cyberpunk dunyasına en yakışan turler oldukları duşunuluyor.
[h=2]Cyberpunk muzikleri: [/h] Almost Evil – Infraction Revenger – F.O.O.L Fall – Matteo Tura Augmentation – Lyde Suicide – Mascarpone Humanity – Max Brhon One Shot, One Kill – Varien Unbroken – SIERRA Left Me For Dead – Rob Dougan So Far Away – Lazerhawk
Listedeki muzikler cyberpunk temasına sahip muzikleri yeni dinlemeye başlayanlar icin bir rehber niteliğindedir. Elbette, listedeki ve farklı muzisyenlerin cyberpunk temasına sahip ya da esintilerini taşıyan pek cok farklı şarkısı vardır. Bir cyberpunk kitabı okurken fonda calmasını istediğiniz muzikler, listedekine benzer şarkılardan oluşacaktır.
Bir bilim kurgu alt turu olarak ortaya cıkan ancak kendi kulturunu oluşturarak edebiyat, muzik, sinema, dizi ve oyun dunyalarını da etkileyen bir alt kulture donuşen cyberpunk hakkında başlangıc icin bilmeniz gerekenleri anlattık. Derin ve icine girdikce daha da derinleşen cyberpunk hakkında okuyarak, izleyerek, dinleyerek ve oynayarak cok daha farklı duşuncelere sahip olabilirsiniz.