Polonyalı bilim insanı Dabrowski, bireylerin gelişim potansiyellerine bağlı olarak bazı alanlarda iceriden ya da dışarıdan gelebilecek uyarıcılara verdikleri tepkilerin yoğunluğunda farklılıklar olduğunu ileri suruyor. Dabrowski, bu duşunceden hareketle beş ayrı aşırı duyarlılık alanı belirliyor. Belirtilen aşırı duyarlılık (overexcitability) alanları şoyle:

Psiko-motor aşırı duyarlılık; yoğun ve hızlı hareket ihtiyacı, uzun sure aktif kalabilme, ani tepki verme, eylemde bulunmak icin zorlama ve yerinde duramama gibi ozellikleri taşır.

Duyularla ilgili aşırı duyarlılık; duyulardan haz alma, konfora ve lukse eğilim; dikkat cekme, guzel nesnelere karşı ilgi, guzel yazı yazma gibi ozellikleri ve dokunma, tatma ve koklama duyularından hoşlanmayı icerir.

İmgeleme (imaginational) gucune yonelik aşırı duyarlılık; zengin ve renkli bir hayal gucu, cağrışım ve bağlantı kurmada ceşitlilik, guclu bir bicimde gorselleştirme ve icat etme becerisini beraberinde getirir. Şiir ve oykuler yazma, hayal kurma da bu gruba girer.

Zihinsel aşırı duyarlılık; soru sorma, bilgiye aclık, keşfetme merakı, kuramsal analiz ve sentez yapabilme, guclu gozlem, bağımsız duşunme, sembolik duşunme, bilginin ve gerceğin peşinden koşma ozelliklerini kapsar.

Duyuşsal aşırı duyarlılık; ilişkilerin yaşanma bicimi, insanlara, nesnelere, yerlere bağlanma, bireyin kendisi ile ilişkisi, guclu duyuşsal bellek, olum kaygısı, şefkat ve sorumluluk duygusunu one cıkarma, guvenlik ihtiyacı, oz eleştiri, utangaclık ve başkalarının sorunları ile ilgilenme gibi ozelliklerle ilgilidir.





Ustun yeteneği erken fark etmek neden onemli?

Aşırı duyarlılık alanlarındaki farklılıklar bireyi diğerlerinden farklı kılar. Ustun yetenekliler konusunda yapılan araştırmaların coğunda bu cocukların fiziksel ozellikleri, zihinsel gelişimleri, ilgi alanları, kişilikleri, okul başarıları, uyum becerileri, oğrenme yaşantıları ve etnik ozellikleri merak konusu olur.

Ustun yetenekli cocukların hangi ozelliklere sahip olduğuna dair duyulan merakın altında, bu cocukları erken fark edebilme cabası yatar. Ustun yetenekli cocukların erken yaşta fark edilmesi, yeteneklerini geliştirmesi icin ihtiyacı olan destek eğitimi alması ve uygun cevresel duzenlemelerin yapılması acısından buyuk onem taşır.

Cocuklardaki ustun yeteneğin erken fark edilmesi ve bunun geliştirilmesine olanak tanınması, ozellikle eğitimciler icin son derece onemli ancak bir o kadar da zordur. Dolayısıyla cocukları sınıf icinde cok iyi takip etmek, gundelik konuşmalarındaki farklılıkları anlamaya calışmak gerekir.

Literaturde, ustun yetenekli cocukların genellikle, normal gelişim gosteren cocuklara gore, yetenekli oldukları alanda daha hızlı ilerledikleri vurgulanır. Ancak ustun yeteneklilik tiplerine gore bu hızlı ilerleme ozelliği değişebilir. Ozel bir alanda yetenekli olan cocuğun tum gelişim alanlarında hızlı olması beklenmemelidir. Orneğin, gorsel sanat alanında ustun yetenekli olan cocuk sadece bu alanda yaşıtlarından ustun olma ozelliği gostererek diğer gelişim alanlarında standart gelişim ritmi izleyebilir.

Ustun yetenekli cocukların bir ya da birden cok alanda daha hızlı gelişim gosterdikleri ve bu cocukların bazı ortak ozellikler taşıdıkları ileri surulur.





Duyuşsal aşırı duyarlılık; ilişkilerin yaşanma bicimi, insanlara, nesnelere, yerlere bağlanma, bireyin kendisi ile ilişkisi, guclu duyuşsal bellek, olum kaygısı, şefkat ve sorumluluk duygusunu one cıkarma, guvenlik ihtiyacı, oz eleştiri, utangaclık ve başkalarının sorunları ile ilgilenme gibi ozelliklerle ilgilidir.


Ustun yeteneği erken fark etmek neden onemli?

Aşırı duyarlılık alanlarındaki farklılıklar bireyi diğerlerinden farklı kılar. Ustun yetenekliler konusunda yapılan araştırmaların coğunda bu cocukların fiziksel ozellikleri, zihinsel gelişimleri, ilgi alanları, kişilikleri, okul başarıları, uyum becerileri, oğrenme yaşantıları ve etnik ozellikleri merak konusu olur.

Ustun yetenekli cocukların hangi ozelliklere sahip olduğuna dair duyulan merakın altında, bu cocukları erken fark edebilme cabası yatar. Ustun yetenekli cocukların erken yaşta fark edilmesi, yeteneklerini geliştirmesi icin ihtiyacı olan destek eğitimi alması ve uygun cevresel duzenlemelerin yapılması acısından buyuk onem taşır.

Cocuklardaki ustun yeteneğin erken fark edilmesi ve bunun geliştirilmesine olanak tanınması, ozellikle eğitimciler icin son derece onemli ancak bir o kadar da zordur. Dolayısıyla cocukları sınıf icinde cok iyi takip etmek, gundelik konuşmalarındaki farklılıkları anlamaya calışmak gerekir.

Literaturde, ustun yetenekli cocukların genellikle, normal gelişim gosteren cocuklara gore, yetenekli oldukları alanda daha hızlı ilerledikleri vurgulanır. Ancak ustun yeteneklilik tiplerine gore bu hızlı ilerleme ozelliği değişebilir. Ozel bir alanda yetenekli olan cocuğun tum gelişim alanlarında hızlı olması beklenmemelidir. Orneğin, gorsel sanat alanında ustun yetenekli olan cocuk sadece bu alanda yaşıtlarından ustun olma ozelliği gostererek diğer gelişim alanlarında standart gelişim ritmi izleyebilir.

Ustun yetenekli cocukların bir ya da birden cok alanda daha hızlı gelişim gosterdikleri ve bu cocukların bazı ortak ozellikler taşıdıkları ileri surulur.


Ustun yetenekli cocukların erken donemlerinde gozlenen ozellikler

Bebeklikte olağan dışı ataklık
Uzun dikkat suresi
Geniş hayal ve imgeleme gucu
Uykuya daha az ihtiyac duyma, enerjik olma
Gelişimsel donum noktalarına daha hızlı ilerleme
Keskin gozlem yapma
Aşırı merak duyma
Guclu bellek
Erken ve olağanustu dil gelişimi
Hızlı oğrenme yeteneği
Aşırı duyarlılık
Akıl yurutme ve problem cozme becerisi
Mukemmelliyetcilik
Sayılar, bulmacalar ve yap-bozlar ile oyun becerisini geliştirme
Kitaplara aşırı ilgi duyma
Soru sorma
İlgi alanının oldukca geniş olması
Gelişmiş mizah duygusu
Eleştirel duşunebilme
İcatlar yapabilme
Aynı anda birkac işi yapabilme, yoğunlaşabilme
Yaratıcılık


Ustun yeteneklilerde bireysel farklılık olur

Bir cocuğun ustun yetenekli olarak gorulmesi icin yukarıda adı gecen butun ozelliklere sahip olması gerekmez. Ustun yetenekli bir cocukta one cıkan bir ozellik, bir başka ustun cocukta hic gorulmeyebilir. Dolayısıyla bireysel farklılıkların olabileceği dikkate alınmalıdır.

Ustun yetenekli cocuklarda gozlemlenen ozellikler tum cocuklarda belli olculerde gozlemlenebilen ozelliklerdir. Ustun yeteneğin bir gostergesi olabilmesi icin bu ozelliklerden bircoğunun ilgili yaş grubunun doğal olarak gosterdiği olculerin uzerinde bir duzeyde cocukta gozleniyor olması gerekir.

Ustun yetenekliler alanında calışan kişilerin belirlediği en yalın tanı olcutleri
En az bir yetenek alanında yaşıtlarının ustunde performans gosterme
Dili etkili kullanma
Merak ve bazı konulara yoğun ilgi gosterme
Cabuk oğrenme
Guclu bellek
Yuksek duzeyde duyarlı olma
Ozgun ifade bicimlerine sahip olma
Yeni ve zor deneyimleri tercih etme
Kendisinden buyuklerle arkadaşlık yapma
Yeni durumlara cabuk uyum sağlama
Okumaya duşkun olma



Alıntıdır