Osmanlıda, başlangıcı on yedinci yuzyılın sonlarına kadar goturulebilecek modernleşme hareketleri, cok onemli girişimlere rağmen, bir turlu sonuc vermemiş, nihayet bu girişimler Tanzimat Fermanı’yla devlet tarafından resmi politika olarak kabul edilen bir Batılılaşma hareketine donuşmuştur. Buna koşut olarak, pek cok alanda olduğu gibi bilim alanında da, Batı’daki bilimsel bilgi birikimi, Osmanlı kulturune aktarılmaya, dahası kurulan ceşitli bilim toplulukları ve yayınları aracılığıyla kitleler bu anlayışla eğitilmeye calışılmıştır. Bu topluluklardan biri olan Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’nin 1862 yılının Haziran ayında cıkarılmaya başlanan Osmanlının ilk populer bilim dergisi Mecmua-i Funûn’da İbrahim Edhem Paşa’ya ait olup onun yazdığı soylenen mechul İlm-i Jeoloji ve ceşitli fizik, kimya, mineraloji kitaplarından derlenerek uc yıl boyunca tefrika edilen “Medhal-i İlm-i Jeoloji” başlıklı uzun jeoloji yazı dizisini, soz konusu derginin kitleleri bilimsel bilgiyle eğitme amacının seckin bir orneği olarak gormek gerekir. Zira yazı dizisinde Dunya’nın jeolojik ve coğrafi tasviri, sozgelimi “cisimler sadece doğal nedenlerin etkisi altındadır” gibi doğa bilimlerinin mantığını yansıtan bircok ilke eşliğinde, matematik, fizik, kimya bilimlerine dayanarak, derginin amacına uygun bicimde, son derece ilginc orneklerle, herke- sin anlayacağı bir dille anlatılmaktadır. Bu bakımdan dergideki diğer doğa bilim yazılarıyla birlikte İbrahim Edhem Paşa’nın bu uzun jeoloji tefrikası da kulturumuzde zamanla alabildiğine mistikleşip gelenekselleşen ortacağcıl evren-doğa anlayışına karsın ulkemizde modern bilimin yeni rasyonel evren-doğa tasarımını kitlelere başarılı bir bicimde sunmaya calışan ilk onemli ornekler olarak gorulebilir. Diğerleriyle birlikte bu yazıyı da, yazarın acıklamak istediği bir doğa olayının adını kullanarak soylemek gerekirse, Osmanlıda toplumu modern bilimsel anlayışa gore eğitme cabalarının ilk “yakamozları” olarak niteleyebiliriz.

(Tanıtım Bulteninden)


Kitap Adı: Jeolojiye Giriş Yazar: İbrahim Edhem Paşa Yayınevi: Hiperlink Hamur Tipi: 2. Hamur Sayfa Sayısı: 299 Ebat: 13,5 x 21 İlk Baskı Yılı: 2020 Baskı Sayısı: 1. Basım Dil: Turkce Barkod: 9786052816905